كردنەوەی ئه‌و كۆدانه‌ی عه‌ره‌بی شیعه و كوردی پرۆ ئێرانی دژایه‌تی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی پێده‌كه‌ن
فه‌رهاد محه‌مه‌د
لایه‌نێكی دیكه كه جێگه‌ی هه‌ڵوه‌سته له‌سه‌ركردن و وردبوونه‌وه‌یه، ئه‌وه‌یه كه كۆماری ئیسلامیی ئێران كاتێك دژایه‌تی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی كوردستان ده‌كات، له‌به‌رامبه‌ردا پلان، یان به‌رنامه‌یه‌كی دیكه‌ی نییه بۆ ئه‌وه‌ی بیخاته به‌رده‌می سه‌ركردایه‌تی سیاسیی كوردستان و خۆی ببێته ناوبژیوان بۆ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر بنه‌مای واقیعی ئێستای نێوان كوردستان و عێراق قسه‌ی له‌سه‌ر بكرێت. هه‌ربۆیه كاتێك ئێران له‌به‌رامبه‌ر پرۆسه‌ی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی كوردستاندا به‌رنامه‌یه‌كی به‌دیل و ئاشكرای نه‌بێت و نه‌یه‌وێت خۆی بكاته ناوبژیوان له نێوان كوردستان و عێراق، ئه‌مه مانای ئه‌وه‌یه، له به‌رژه‌وه‌ندی كۆماری ئیسلامدا نییه، عێراقی دوای داعش ده‌وڵه‌تێكی مه‌ده‌نی و دیموكراتی و په‌رله‌مانی ( فیدڕاڵی یان كۆنفیدڕاڵی) بێت، به‌ڵكو ئه‌و ده‌یه‌وێت پرۆسه‌ی سیاسیی داهاتوو له عێراقدا كۆپی سیستمی ولایه‌تی فه‌قیهی ئێرانی بێت و به‌ته‌واوی كۆمارێكی دیكه‌ی ئیسلامی شیعه دابمه‌زرێنێت، له‌م چوارچێوه‌یه‌دا كۆماری ئیسلامیی ئێران ده‌زانێت بۆی ناكرێت و بۆشی ناچێته‌سه‌ر كه كوردستان بكاته به‌شێك له كۆمارێكی ئیسلامی شیعه‌ی هاوشێوه‌ی كۆماری ئیسلامی، بۆیه هه‌وڵه‌كانی بۆ ئه‌وه‌یه ده‌وڵه‌تی كوردستان ده‌وڵه‌تێكی پرۆ ئێرانی بێت و له‌خزمه‌تی مه‌دی شیعه‌گه‌رایی ئێران بێت بۆ به‌ستنه‌وه‌ی ته‌نگه‌ی هورمز به كه‌نداوی عه‌قه‌به‌وه.
له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م خواسته‌ی ئێراندا، به‌رژه‌وه‌ندی باڵای نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی كوردستان له‌وه‌دایه، ده‌ڵه‌وتی كوردستان ده‌وڵه‌تێكی مه‌ده‌نی و دیموكراتی و په‌رله‌مانی بێت و له‌سه‌ر بنه‌مای یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و پره‌نسیپی دراوسێیه‌تی باش مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ دراوسێكانی و ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه و جیهان بكات، ئه‌م پره‌نسیپه‌ی سه‌ركردایه‌تی سیاسیی كوردستان بۆ سه‌روه‌ریی ده‌وڵه‌تی كوردستان به كرده‌یی هه‌نگاوی بۆ هه‌ڵده‌گرێت، له زۆر پرسی گرنگ بۆ ستراتیژیه‌تی سیاسه‌تی ئێرانی له‌سه‌ر ئاستی ناوچه‌كه و رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست یه‌ك ناگرێته‌وه، راشكاوانه‌تر ئاسته‌نگێكی گه‌وره بۆ سیاسه‌تی بازنه و هیلالی شیعی دروست ده‌بێت و بوارێك ده‌ڕه‌خسێت كه جارێكی دیكه هاوسه‌نگیی هێز بۆ ناوچه‌كه بگه‌ڕێته‌وه.
كۆماری ئیسلامیی ئێران راشكاوانه دژایه‌تی خۆی بۆ ده‌وڵه‌تی كوردستان له ئامانجه ستراتیژیه‌كانی خۆیدا ئاشكرا ناكات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی و ستراتیژیه‌تی هاوپه‌یمانی ده‌وڵه‌تانی دژی داعش، لێی قبووڵ ناكه‌ن، بۆیه به‌وجۆره پاكانه بۆ ئه‌و دژایه‌تییه‌ی خۆی ده‌كات، به‌وه‌ی گوایه ئه‌گه‌ر كوردستان ده‌وڵه‌ت رابگه‌یه‌نێت، ئاڵۆزییه‌كی گه‌وره‌ی ناسه‌قامگیری سه‌رهه‌ڵده‌دات و له‌وانه‌یه به‌ره‌و شه‌ڕێكی خوێناوی هه‌نگاو هه‌ڵبگرێت.
بێگومان ئه‌م په‌یامه‌ی كۆماری ئیسلامیی ئێران ئاراسته‌ی كوردستانی ده‌كات، كۆدێكی شاراوه‌ی تێدایه و هه‌تا ئه‌و كۆده نه‌كرێته‌وه، ناتوانرێت دیوه شاراوه‌كه‌ی ئه‌و په‌یامه تێبگه‌ین، له‌مه‌ش راشكاوانه‌تر بۆ كردنه‌وه‌ی ئه‌و كۆده ئه‌وه‌یه، ئه‌گه‌ر ئێران وه‌ك ده‌وڵه‌ت نه‌توانێت راسته‌وخۆ هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌ربازی له كوردستان بكات و هه‌روه‌ها نه‌شتوانێت په‌نا بۆ كارتی گوشاری گه‌مارۆی ئابووری ببات، ئایا مه‌زنده‌كردنی بۆ ئه‌وه‌ی دوای راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردستان، ناسه‌قامگیری و شه‌ڕ دروست ده‌بێت، له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌كه؟ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره نهێنی ئه‌و مه‌زنده‌یه‌ی ئێران ئاشكرا ده‌كات، ئه‌ویش بوونی زیاتر 150-200 هه‌زار هێزی حه‌شدی شه‌عبی پرۆ ئێرانییه كه له عێراقدا ئاماده‌ن سیاسه‌ت و ستراتیژیه‌تی ئێرانی جێبه‌جێ بكه‌ن و هیچ حیسابێكیش بۆ حكومه‌تی حه‌یده‌ر عه‌بادی نه‌كه‌ن، له ئێستادا هه‌وڵی كۆماری ئیسلامیی ئێران به‌و جۆره‌یه كه هێزه پرۆ ئێرانییه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی و ئه‌و هێزه كوردستانییانه‌شی هاوپه‌یمانی هێزه پرۆ ئێرانییه‌كانی شیعه‌ن، بارودۆخێكی ئاڵۆز و ترس و نیگه‌رانیی ئه‌وتۆ له كوردستان دروست بكه‌ن، كه رێگه نه‌ده‌ن به سه‌ركه‌وتوویی پرۆسه‌ی ریفراندۆم ئه‌نجام بدرێت، ئه‌م هه‌وڵانه به ئاشكرا له میانه‌ی هه‌ڕه‌شه و گوڕه‌شه‌ی سه‌ركرده پرۆ ئێرانییه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی و لایه‌نه شیعه‌كانی عێراقه‌وه دژ به كوردستان رۆژانه گوێبیستی ده‌بین و له‌ناو كوردستانیشدا رۆژانه گوێبیستی ئه‌و بڕوبیانووه بێ بنه‌مایانه ده‌بینه‌وه كه هه‌وڵده‌ده‌ن ئاسته‌نگ و كۆسپ بۆ ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی دروست بكه‌ن.
گره‌وی گه‌وره‌ی كۆماری ئیسلامی له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه كه به‌هه‌ر نرخێك بێت، رێگه نه‌دات پرۆسه‌ی ریفراندۆم له كوردستاندا ئه‌نجام بدرێت، بۆ ئه‌مه‌ش هه‌موو هه‌وڵی بۆ ئه‌وه‌یه ژینگه‌ی سیاسیی كوردستان به ئاستێك ئاڵۆز بكات كه ده‌رفه‌تی ئه‌وه نه‌بێت ریفراندۆم ئه‌نجام بدرێت، به‌ڵام بۆ هێوركردنه‌وه‌ی ژینگه‌ی سیاسی و بوار نه‌هێشتنه‌وه بۆ بڕو بیانووی بێ بنه‌ما بۆ دژایه‌تی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی، پارتی دیموكراتی كوردستان له‌سه‌ر رێنمایی سه‌رۆك بارزانی ده‌ستپێشخه‌رییه‌كی بوێرانه‌ی ئاراسته‌ی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان كردووه، به‌وه‌ی بێ هیچ مه‌رجێك په‌رله‌مانی كوردستان كارابكرێته‌وه‌و ئاماده‌باشی پیشانداوه بۆ ئه‌وه‌ی به دیالۆگ هه‌موو كێشه سیاسییه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێت.
پرسیاری گرنگ لێره‌دا ئه‌وه‌یه، ئایا ئه‌م ده‌ستپێشخه‌رییه‌ی پارتی له‌سه‌ر رێنمایی سه‌رۆك بارزانی، ده‌بێته هۆكارێك بۆ ئه‌وه‌ی كێشه سیاسییه ناخۆییه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێت و یه‌كڕیزی و یه‌كده‌نگی بۆ پرۆسه‌ی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی له‌نێوان هه‌موو هێز و لایه‌نه سیاسییه‌كان دروست بێت؟ سه‌باره‌ت به وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی شاره‌زایان و چاودێرانی سیاسی ئومیدی ئه‌وه ده‌خوازن گه‌شبینانه وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره بده‌نه‌وه‌و به‌وه‌ی ئه‌م ده‌ستپێشخه‌رییه ببێته سه‌ره‌تای كۆتاییهێنان به هه‌موو كێشه ناوخۆییه‌كان، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌و لایه‌نانه هه‌ر به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر هێنانه‌وه‌ی بڕوبیانووی دیكه بۆ پرۆسه‌ی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی، ئه‌وا له‌بری یه‌كڕیزی له نێوان ته‌واوی لایه‌نه سیاسییه‌كان، یه‌كڕیزی له نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كانی به‌ره‌ی سه‌ربه‌خۆیی و ته‌واوی جه‌ماوه‌ری كوردستان دروست ده‌بێت، ئه‌و لایه‌نه پرۆ ئێرانییانه‌ش كه له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی خۆیان سوور ده‌بن، پێگه‌یه‌كی ئه‌وتۆیان نامێنێت كه كاریگه‌رییان له‌سه‌ر ره‌وتی پرۆسه‌ی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی هه‌بێت.
ئه‌م ئاماژه‌یه بۆ كاریگه‌ری په‌یام و ده‌ستپێشخه‌رییه‌كی پارتی به كاراكردنه‌وه‌ی بێ مه‌رجی په‌رله‌مان و رێكخستنه‌وه‌ی پرۆسه‌ی سیاسی له كوردستان و چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان، كه هاوكاته له‌گه‌ڵ په‌یامه‌كه‌ی سه‌رۆك مسعود بارزانی بۆ هه‌ڕه‌شه و گوڕه‌شه‌كانی هێزه پرۆ ئێرانییه‌كانی شیعه‌ی عێراق بۆ دژایه‌تی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان، جۆرێك له گۆڕانكاری له زمانی گوتار و لێدوانی سه‌ركرده شیعه‌كانی عێراق هێناوه‌ته‌ئاراوه، به‌تایبه‌تی وه‌ك دوایین لێدوانی نوری مالیكی كه ده‌ڵێت: "كوردستان ئه‌گه‌ر ریفراندۆمیش ئه‌نجام بدات، ناتوانێت ده‌وڵه‌ت رابگه‌یه‌نێت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌ستووری عێراق رێگه‌یان پێ نادات." ئه‌م وه‌رچه‌رخانه‌ی له گوتاری نوری مالیكی به‌رامبه‌ر ئه‌نجامدانی ریفراندۆم له كوردستان دروست بووه، جۆرێك له بێئومیدییه‌كی گه‌وره‌ی شیعه‌ی پرۆ ئێرانی لێده‌خوێندرێته‌وه، به‌وه‌ی چیتر ناتوانن گره‌و له‌سه‌ر ئه‌و ده‌نگانه بكه‌ن كه له كوردستاندا بازاڕگه‌رمی بۆ دژایه‌تی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ها زۆر باشیش له په‌یامه‌كه‌ی سه‌رۆك بارزانی تێگه‌یشتوون كه ئاشكرا پێی راگه‌یاندن "ئه‌و سه‌رده‌مه به‌سه‌رچوو به زمانی هه‌ره‌شه و گوڕه‌شه له‌گه‌ڵ كوردستان قسه بكرێت."
