هەر كە باسی مافە رەواكانی گەلی كوردستان دێتە پێشەوە، یەكسەر باس دێتە سەر ئەوەی نابێت عێراق دابەش بكرێت، بێ ئەوەی كەس لەخۆی بپرسێت: كەی ئەم عێراقە كۆك و كۆ و یەكگرتوو بووە، هەتا ئێمە بێین دابەشی بكەین؟
عێراق دەوڵەتێكە بە هەڵەو لەسەر هەڵە دروست كراوە، بۆیە ئەم دیاردە سەیرانەی لای خوارەوەی تێدا رووی داوە كە لە هیچ وڵاتێكی دیكەدا روویان نەداوە، بۆ نموونە:
یەكەم: عێراق ئەو دەوڵەتەیە كە لەگەڵ دامەزراندنیدا پاشای لەدەرەوە بۆ هاوردە كراوە.
دووەم: عەبدولئیلاهی خاڵ و سەرپەرشتیاری مەلیك فەیسەڵی دووەم، رەگەزنامەی عێراقی نەبوو، ئەو رۆژەی بوو بە سەرپەرشتیاری مەلیك رەگەزنامەی عێراقی پێدرا. بڕوانە :
مذكرات موریس بیترسون السفیر البریطانی فی العراق 1938-1939
سێیەم: مەلیك فەیسەڵی یەكەم لە یاداشتەكانیدا دەڵێت:
هێشتا لە عێراقدا گەلێك نییە بە ناوی گەلی عێراقەوە، بەڵكو ئەوەی هەیە بریتییە لە چەند قەوارەیەكی مرۆیی خاڵیی لە هەر بیرۆكەیەكی نیشتمانی. بڕوانە :
العراق من الاحتلال حتی الاستقلال، عبدالرحمن البزاز،
تاریخ الوزارات العراقیە، عبدالرزاق الحسنی.
چوارەم: تۆبی دۆج كە سیاسەتمەدارێكی بەریتانییە و لە باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا راوێژكار بوو، لەدوای پڕۆسەی ئازادكردنی عێراق، كتێبێكی لەساڵی 2007دا بە زمانی ئینگلیزیی نووسی بەناوی: ئینڤێنتینگ ئیراك، واتە داهێنان و داتاشینی عێراق، كەتیایدا دەڵێت: عێراق دەوڵەت نەبوو، ئێمەی ئینگلیز دامانتاشی و بە كۆكردنەوەی سێ ویلایەت ئەم عێراقەمان لێ دروست كرد. بڕوانە :
توبی دوج : كتاب اختراع العراق
پێنجەم: عێراق ئەو دەوڵەتەیە كە گەلانی دیكەی بۆ كۆكراوەتەوە، لەكاتێكدا لەجیهاندا ئەوە گەلانن كە دەوڵەت بۆ خۆیان دروست دەكەن.
شەشەم: عێراق دەوڵەتە، بەڵام نیشتمان نییە، بۆیە دەبینیت هاووڵاتییەكان بە ملیۆنان ئاوارەی هەندەران بوون.
حەوتەم: لەعێراقدا قەیرانی حوكمڕانیی هەیە، نەك قەیرانی حكومەت بەتەنیا، بۆیە بە گۆڕینی حكومەتەكان كێشەكانی چارەسەر نابن.
هەشتەم: عێراقی زوو هەرگیز كوردستانی لەگەڵدا نەبووە، بۆ نموونە ئیمامی ماوەردی دەڵێت:
عێراق بۆیە ناونراوە عێراق، چونكە خاكەكەی نە دۆڵی قووڵ و نە چیای بڵندی تێدا بووە.
هەر ئەو دەڵێت: وشەی عێراق لەزمانی عەرەبدا واتە تەخت و راست. بڕوانە:
الماوردي ، الاحكام السلطانية والولايات الدينية وسمي عراقا لأستواء أرضه حين خلت من جبال تعلو وأودية تنخفض والعراق في كلام العرب هو الاستواء ، قال الشاعر من (السريع) سقتم الى الحق وساقوا سياق من ليس له عراق ، أي ليس له استواء.
نۆیەم: ئەو لیژنەیەی لەساڵی 1925 پێكهێنرا بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەی ویلایەتی موسڵ، لە راپۆرتەكەیدا نووسیویەتی: هیچ كاتێك وشەی عێراق لای دانیشتووانی ویلایەتی مووسڵ نەبیستراوە وەك ناوێك بۆ وڵاتەكەیان تا ئەو كاتە. بڕوانە:
رسالة دكتوراه فاضل حسين ، دراسة في الدلوماسية العراقية الانكليزية التركية ، وفي الرأي العام ، مطبعة الرابطة بغداد ، 1955 ، ص(78)
(أكدت اللجنة (1925) وفي الماضي لم يكن اسم العراق مألوفا عند سكان ولاية الموصل كأسم لبلادهم)
دەیەم : بەپێچەوانەی گشت وڵاتانەوە، پێش دروستكردنی ئەم عێراقە لەپێشدا ئینگلیزەكان سوپایان بۆ دروستكرد، پاشان دەوڵەت، بڕوانە :
حامد الحمدانی فی كتاب صفحات من تاریخ العراق :
رسالة دكتوراه فاضل حسين، دراسة في الدلوماسية العراقية الانكليزية التركية، وفي الرأي العام، مطبعة الرابطة بغداد، 1955، ص(78)
(أكدت اللجنة (1925) وفي الماضي لم يكن اسم العراق مألوفا عند سكان ولاية الموصل كأسم لبلادهم)
یازدەیەم : هەتا مەلیك فەیسەڵی یەكەمیش هات، ئینگلیزەكان بەم ناوچەیەیان دەگوت: میزۆپۆتامیا، كە فەیسەڵی یەكەم كرا بە مەلیك، ئەو ناوی میزۆپۆتامیای كرد بە عێراق.
كەواتە بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئەم عێراقە پێویستە رەچاوی ئەم چەند راستییە بكەین:
1- سوود لە ئەزموونی گەلانی دنیا وەربگرین و بە ئاشتییانە ببینە دوو دراوسێی باش بۆ یەكدی.
2- زۆر بەدوای چارەسەری نموونەییدا نەگەڕێین، چونكە وەك تۆماس ئی واكس لە گۆڤاری فۆرن ئەفێرزدا دەڵێت: لەعێراقدا چارەسەری باش و خراپ نییە، بەڵكو چارەسەری خراپ و كەمتر خراپ هەیە.
3- پێویستە لایەنی عێراقی خۆی لەخەمی دۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاو بێت، نەك بەدوای ناوبژیواندا بگەڕێت بۆ ئەم پرسە، چونكە وەك كۆفی ئەنان لە یاداشتەكانیدا نووسیویەتی و دەڵێت:
هیچ ناوبژیوانێك سەرناكەوێت ئەگەر حەزی ئەو بۆ ئاشتیی لە حەزی لایەنە كێشەدارەكان بۆ ئاشتی زیاتر بێت.
4- تێگەیشتن لەو راستییەی كە مافی دیاركردنی چارەنووس، مافێكی رەوای هەر گەلێكەو تا رۆژێك زووتر ئەم مافە پیادە بكرێت، گەلانی عێراق زیاتر سوودمەند دەبن.