دوای ئازادكردنه‌وه‌ی موسڵ قۆناخێكی تازه لە پەیوەندییەكانی نێوان كوردستان و عێراق دەست پێدەكات
فه‌رهاد محه‌مه‌د
سه‌باره‌ت به شێوازی مامه‌ڵه‌كردنی سیاسه‌تی ئیداره‌ی تره‌مپ له‌شه‌ڕی دژی داعش و مامه‌ڵه‌كردنی له‌گه‌ڵ رژێمی ئه‌سه‌د و حكومه‌تی عێراقی، تره‌مپ درێژه‌ی به‌هه‌مان سیاسه‌تی ئیداره‌ی ئۆباما داوه كه له‌كۆتایی ساڵی 2014ـه‌وه له‌شه‌ڕی دژی داعش گرتوویه‌ته‌به‌ر، به‌ڵام له هه‌مانكاتیشدا هه‌وڵیداوه كه باشتر و زیاتر له ئیداره‌ی ئۆباما هاوكاری ئه‌و هێزانه بكات كه له‌سه‌ر زه‌وی شه‌ڕی دژی داعش ده‌كه‌ن، ئه‌وه‌شی ره‌چاوكردووه ئه‌و هێزانه‌ی شه‌ڕی دژی داعش له‌سه‌ر زه‌وی ده‌كه‌ن، ده‌بێت نه‌بنه جێگره‌وه‌ی داعش به شێوه‌یه‌كی دیكه، به‌ڵكو ده‌بێت له‌چوارچێوه‌ی ئه‌و ستراتیژه هه‌نگاو هه‌ڵبگرن كه هاوپه‌یمانیی نیوده‌وڵه‌تی دژی داعش بۆ ئه‌م شه‌ڕه جیهانییه‌ی دژی تیرۆریستان دایڕشتووه.
ئیداره‌ی تره‌مپ له‌ماوه‌ی ئه‌م 100 رۆژه‌دا هه‌نگاوی به‌وجۆره هه‌ڵگرتووه كه به دوو ستراتیژیه‌تی جیاواز شه‌ڕی داعش له سووریا و عێراق به‌ڕێوه‌به‌رێت، سه‌باره‌ت به شه‌ڕی داعش له سووریا، سیماكانی سیاسه‌تی تره‌مپ به‌ته‌واوه‌تی ده‌ركه‌توون كه نایه‌وێت ئازادكردنی شاری ره‌ققه و رووخاندنی خه‌لافه‌تی داعش به سه‌ركه‌وتنی رژێمی ئه‌سه‌د و ئێران و وه‌كیله‌كانی و رووسیا كۆتایی بێت، بۆ ئه‌مه‌ش له مانگی سێهه‌می ئیداره‌ی تره‌مپ و پێش ئه‌وه‌ی بنكه‌ی شوعه‌یرات بۆمبباران بكات. ئامانجی ئیداره‌ی تره‌مپ ئه‌وه بوو به هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ رووسیا كێشه‌ی سووریا چاره‌سه‌ر بكات، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی رژێمی ئه‌سه‌د چه‌كی كیمایی به‌كار هێناو رووسیا رێگر بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی كه بڕیارێكی ده‌سته‌جه‌معی دژی ئه‌سه‌د ده‌ربكات، بۆیه تره‌مپ بۆ هه‌موو جیهانی سه‌لماند كه ده‌توانێت هه‌ڵوێستی رووسیا فه‌رامۆش بكات و چۆن بیه‌وێت به‌وجۆره مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ رژێمی ئه‌سه‌د بكات، له هه‌مانكاتدا ده‌شتوانێت ئه‌و گروپ و لایانه‌نه‌ی ده‌بنه سپۆنسه‌ری تیرۆر و هۆكارێك بۆ توندوتیژی و ده‌مارگیری مه‌زهه‌بگه‌رایی وه‌ك داعش مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكات، له‌م چوارچێوه‌یه‌دا هه‌نگاوه‌كانی ئیداره‌ی تره‌مپ به‌ره‌و ئه‌وه ده‌چن كه سیاسه‌تێكی تایبه‌تی به‌رامبه‌ر سووریا دابڕێژن و به‌شێوه‌یكی جیاواز مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ هه‌موو كاراكته‌رانه بكه‌ن كه له‌گه‌ڵ رژێمی ئه‌سه‌د ده‌كه‌ونه یه‌ك بازنه و به شێوازیكی دیكه‌ش مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و كاراكته‌رانه بكه‌ن كه له‌گه‌ڵ قاعیده و داعش ده‌كه‌ونه بازنه‌یه‌كی دیكه.
سه‌باره‌ت به‌ستراتیژیه‌تی ئه‌مریكا بۆ عێراقی دوای ئازادكردنه‌وه‌ی موسڵ و تێكشكاندنی داعش، ئیداره‌ی ئه‌مریكی له مانگی مارتی رابردوو، كاتێك حه‌یده‌ر عه‌بادی به یاوه‌ری د.فوئاد حوسێن وه‌ك نوێنه‌ری كوردستان سه‌ردانی ئه‌مریكایان كرد، راشكاوانه به عه‌بادییان راگه‌یاندووه ئه‌ركه‌كانی حكومه‌تی عێراق دوای ئازادكردنه‌وه‌ی موسڵ چۆن ده‌بێت و چۆن پرۆسه‌ی سیاسی له عێراقی عه‌ره‌بی ده‌خرێته‌وه گه‌ڕ، هه‌روه‌ها چۆن په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان كوردستان و عێراق رێكده‌خرێته‌وه، بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌مریكا ئه‌گه‌ر له‌سووریا ناچار بێت له‌گه‌ڵ رژێمی ئه‌سه‌د و كۆمه‌ڵێك كاراكته‌ری ده‌ره‌كی مامه‌ڵه بكات، ئه‌وا بارودۆخی عێراق له‌سووریا جیاوازه‌و ئه‌و شێوازه‌ی ئێران و وه‌كیله‌كانی ده‌توانن له‌سووریا به‌رامبه‌ر هه‌وڵه‌كانی ئه‌مریكا بیگرنه‌به‌ر، له عێراقدا به‌شێوه‌یه‌كی دیكه‌یه و ئێران ده‌توانێت به رێگه‌ی وه‌كیله‌كانی و له‌ژێر ناو و په‌رده‌ی جیاوازدا ئاسته‌نگ بۆ هه‌وڵه‌كانی ئه‌مریكا بۆ دووباره رێكخستنه‌وه‌ی پرۆسه‌ی سیاسی له عێراقدا دروست بكات.
كه‌واته ئامانجی سه‌ره‌كی له ستراتیژیه‌تی ئیداره‌ی تره‌مپ (ئه‌وه‌ی ئیداره‌ی ئۆباما پێی نه‌كراو سه‌ركه‌توو نه‌بوو) ئه‌وه‌یه كه دوای داعش عێراقی عه‌ره‌بی له‌سه‌ر سینییه‌كی زێڕ وه‌ك ده‌ستكه‌وتی شه‌ڕ پێشكه‌شی ئێران نه‌كرێت، یاخود به‌جێنه‌هێڵدرێت بۆ ئه‌وه‌ی وه‌كیله‌كانی ئێران حوكمڕانیی تێدا بكه‌ن و جارێكی دیكه ببنه هۆكاری ئه‌وه‌ی داعشێكی دیكه و خراپتریش له ژێر ناو و شێوازی دیكه سه‌رهه‌ڵبداته‌وه.
ئه‌م ئاراسته‌یه وه‌ك له‌و راپۆرت و سیاسه‌ته پێشنیاركراوانه‌ی بۆ ئیداره‌ی تره‌مپ بۆ عێراقی دوای داعش ئاماده‌كراون، هه‌روه‌ها وه‌ك له راوبۆچوونی ئه‌و پسپۆڕانه گوێبیستی ده‌بین كه كۆنگرێس و سه‌نات بۆ گوێگرتن بانگهێشتیان ده‌كه‌ن، ئه‌گه‌ر له ناوه‌رۆكی ئه‌م راپۆرت و پێشنیارانه بیروبۆچوونی جیاوازیش هه‌بێت، ئه‌وا هه‌موویان له‌سه‌ر ئه‌و بۆچوونه كۆك و هاوبه‌شن كه نه‌ك هه‌ر پێویسته ئه‌مریكا كۆتایی به سیاسه‌تی (یه‌ك عێراق) بۆ عێراق بهێنێت، به‌ڵكو ده‌بێت بڕوای ته‌واوی به‌وه‌ش هه‌بێت كه سووریاش جارێكی دیكه وه‌ك وڵاتێكی یه‌كگرتوو و یه‌كپارچه نامێنێته‌وه، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه له سووریا رژێمی میراتیی حافز ئه‌سه‌د ئه‌وه‌نده هێزی له‌به‌ر ده‌ست نییه كه بتوانێت ته‌واوی سووریا كۆنتڕۆڵ بكاته‌وه‌و بیپارێزێت، بۆیه ده‌بێت ئێران میلیشیای شیعه‌ی زیاتری له ئه‌فغانستان و پاكستان و باشووری لوبنانه‌وه بۆ بێنێت، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ناوچانه بپارێزێت، سه‌باره‌ت به عێراقیش دیسان شیعه‌ی عێراق نه به‌و ئاسته ئه‌زموونی حكومڕانییان هه‌یه كه بتوانن به‌شێوه‌یه‌كی مه‌ده‌نی و دیموكراتییانه ته‌نیا حوكمڕانیی به‌شه عه‌ره‌بییه‌كه‌ی عێراق بكه‌ن و نه ئه‌و توانایه‌شیان هه‌یه كۆنتڕۆڵی به‌شه عه‌ره‌بییه‌كه‌ی عێراق بكه‌ن، بۆیه له‌م حاڵه‌ته‌دا یان ئه‌وه‌یه ده‌بێت عێراقی عه‌ره‌بی بۆ ئێران به‌جێ بهێڵدرێت و ئه‌و ده‌وڵه‌ته حوكمڕانی بكات، یاخود ده‌بێت ئه‌مریكا هێز و نفوزێكی ئه‌وتۆی هه‌بێت به‌شێوازێكی تازه په‌یوه‌ندی نێوان شیعه و سوننه رێكبخاته‌وه.
لێره‌وه ده‌كرێت بڵێین ئیداره‌ی تره‌مپ جیا له‌وه‌ی دوو سیاسه‌تی جیاوازی ده‌بێت به‌رامبه‌ر كوردستان و عێراق، له‌هه‌مانكاتدا سیاسه‌تی به‌رامبه‌ر عێراقی عه‌ره‌بیش به‌و مه‌رجه یه‌ك سیاسه‌ت ده‌بێت كه شیعه و حكومه‌تی عێراق بیسه‌لمێنن له ژێر كاریگه‌ری نفوز و كاریگه‌ری كۆماری ئیسلامی دێنه ده‌ره‌وه.
ئه‌گه‌ر له‌م روانگه‌یه‌وه سه‌یری عێراقی دوای ئازادكردنی موسڵ بكه‌ین، پێش هه‌موو شت ئیداره‌ی ئه‌مریكی سه‌رقاڵی ئه‌وه ده‌بێت، ئایا عه‌ره‌بی شیعه ئه‌و توانایه‌یان هه‌یه كه بتوانن حوكمڕانییه‌كی مه‌ده‌نی و دوور له سیاسه‌تی مه‌زهه‌بگه‌رایی شیعه پیاده بكه‌ن، یان نه؟ ئه‌گه‌ر عه‌ره‌بی شیعه وه‌ك هاووڵاتییه‌كی عه‌ره‌بی عێراقی توانییان بیسه‌لمێنن ته‌نیا ئینتمایان بۆ عێراق هه‌یه و له چوارچێوه‌ی ئینتمایان بۆ عێراقی عه‌ره‌بی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ سوننه‌ی عه‌ره‌ب ده‌كه‌ن، ئه‌وا ئه‌مریكا هاوكار و پشتیوانی رێكخستنه‌وه‌ی پرۆسه‌ی سیاسیی عێراقی ده‌بێت و پاشان دێته سه‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌م ده‌وڵه‌ته مه‌ده‌نییه‌ی عێراقی عه‌ره‌بی په‌یوه‌ندییه‌كانی خۆی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئه‌مری واقیعی كوردستان رێكده‌خاته‌وه، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ ئاماژه‌یه‌كی ئیجابی بۆ بونیادنانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تێكی مه‌ده‌نی له عێراقی عه‌ره‌بیدا به‌و ئاسته به‌دی ناكرێت كه عه‌ره‌بی شیعه و سوننه له‌سه‌ر بنه‌مای هاووڵاتی بوون رێكبخاته‌وه، ئه‌وا ئه‌مریكاو هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی پێشخستنی ده‌وڵه‌تی كوردستان پێش رێكخستنه‌وه‌ی پرۆسه‌ی سیاسیی عێراقی عه‌ره‌بی به‌گرنگتر ده‌زانن، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه ده‌وڵه‌تی كوردستان وه‌ك ده‌وڵه‌تێكی مه‌ده‌نی توانیویه‌تی ئه‌و ژینگه‌یه فه‌راهه‌م بكات كه هه‌ر تاكێك به جیاوازی نه‌ته‌وه‌و ئایینه‌وه له‌سه‌ر بنه‌مای هاووڵاتی بوون مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت، ئه‌مه‌ش ده‌ستكه‌وتێكی گه‌وره‌یه و پێویست ناكات مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌گه‌ری ده‌وڵه‌تی عێراقی عه‌ره‌بی بكرێت كه هێشتا دیار نییه ئایا ده‌وڵه‌تێكی مه‌ده‌نی ده‌بێت له‌سه‌ر بنه‌مای هاووڵاتیبونی شیعه و سوننه، یان یاخود ده‌وڵه‌تێكێی هاوشێوه‌ی ئێران ده‌بێت له چوارچێوه‌ی سیستمی ویلایه‌تی فه‌قیهدا.
