لەگەڵ ئەوەشدا كە كەس بە‮ ‬ڕاشكاوی‮ -‬جگە لە هەندێك هەرزەبیر نەبێت‮ - ‬دژایەتی‮ ‬ریفراندۆم و مەسەلەی‮ ‬سەربەخۆیی‮ ‬ناكەن و لە باتی‮ ‬ئەوە هەندێك پاساوی‮ ‬بێ بایەخ دەهێننەوە،‮ ‬وەكو ئەوەی‮ ‬ریفراندۆم لە ساڵی‮ ‬2005‮ ‬بۆ ئەو پرسە كراوە و بۆ كاری‮ ‬پێناكرێت‮ ‬یان بۆ زووتر هەر لەسەرەتاوە كە رژێمی‮ ‬عێراقی‮ ‬و سوپاكەی‮ ‬داڕمان ئەو كارە نەكرا؟ بەڵێ سەركردایەتی‮ ‬كورد بە هەردوو حزبە سەرەكیەكەیەوە هیواخوازی‮ ‬عێراقێكی‮ ‬نوێ بوون ئەویش بەپێی‮ ‬ئەو بەڵێن و بانگەشانەی‮ ‬كە ئۆپۆزیسیۆنی‮ ‬ئەوسا،‮ ‬بەتایبەتی‮ ‬عەرەبیەكان بە شیعە و سوننەیانەوە،‮ ‬رایاندەگەیاند كە ئەوانیش خوازیاری‮ ‬عێراقێكی‮ ‬دیموكراتی‮ ‬و پەرلەمانی‮ ‬و فرەیین،‮ ‬هەر بۆیەش كورد ئەو ئەزموونەشی‮ ‬لەگەڵدا تاقیكردنەوە،‮ ‬هەرچەند مێژوویەكی‮ ‬دوور و درێژی‮ ‬ململانێی‮ ‬سیاسی‮ ‬و چەكداری‮ ‬لەگەڵ رژێمە‮ ‬یەك لە دوایەكەكاندا هەبوو بەڵام بەوە‮ ‬ڕازی‮ ‬بوو كە لەژێر سایەی‮ ‬عێراقێكی‮ ‬دەستووری‮ ‬و فیدراڵیدا لە چوارچێوەی‮ ‬عێراقدا وەك هەرێمێكی‮ ‬فیدراڵ بمێنێتەوە، بەو هیوایەی‮ ‬كە ئەمە بۆ بەشەكانی‮ ‬دیكەی‮ ‬عێراقیش،‮ ‬لە خواروو و ناوەڕاست،‮ ‬بەتایبەتی‮ ‬بۆ سوننە و شیعە ببێتە نموونەیەك و ئەوانیش داوای‮ ‬فیدراڵی‮ ‬بكەن و بە كردارەكی‮ ‬عێراق ببێتە وڵاتێكی‮ ‬فیدراڵی‮.‬
بەڵام بەداخەوە ئەوە سەری‮ ‬نەگرت و فیدراڵیەتی‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستان بە تەنیا مایەوە و فیدراڵ نەبووە سیستەمی‮ ‬بەڕێوەبردنی‮ ‬وڵات لەبەشەكانی‮ ‬دیكەدا و نە تەنها ئەوەش بەڵكو دەسەڵاتدارانی‮ ‬بەغدا هەر لەسەرەتاوە هەوڵی‮ ‬دووپاتكردنەوەی‮ ‬سیستەمە فاشیلەكانی‮ ‬پێشوو كە ئەویش عێراقێكی‮ ‬یەكگرتووی‮ ‬مەركەزی‮ ‬بوو،‮ ‬بنیات بنێنەوە،‮ ‬بۆیە ئیتر كورد دەبوو بیر لە چارەسەرێكی‮ ‬دیكە بكاتەوە و ئەوەبوو لەساڵی‮ ‬2005‮ ‬دا ریفراندۆمێك بۆ سەربەخۆیی‮ ‬لە لایەن رێكخراوە مەدەنیەكانەوە كرا و گەلەكەمان بە دەنگی 98‬%‮ ‬لایەنگری‮ ‬دەوڵەتی‮ ‬سەربەخۆیان پەسەندكرد،‮ ‬بەڵام ئەم كارە بە فەرمی‮ ‬لەلایەن حكوومەتی‮ ‬هەرێمەوە بەڕێوەنەچوو هەروەك جیهانی‮ ‬دەرەوەش ئەم مەسەلەیەی‮ ‬بە جدی‮ ‬وەرنەگرت،‮ ‬بۆیە ئێستا دوای‮ ‬چواردە ساڵ لەگەڵ بەغدادا كە هیچ‮ ‬یەكێك لە بەندەكانی‮ ‬دەستووری‮ ‬سەبارەت بە سیستەمی‮ ‬فیدراڵی‮ ‬جێبەجێ نەكرد و ئەو خاڵانەی‮ ‬كە بۆ چارەسەری‮ ‬بەتایبەتی‮ ‬ناوچە كێشە لەسەرەكان كە دەبوو بەپێی‮ ‬مادەی‮ (‬140‮) ‬جێبەجێ بكرێ پشتگوێ خست و هیچ كارێكی‮ ‬بۆ نەكرد‮.‬
ئێستا بارودۆخ بەتایبەتی‮ ‬دوای‮ ‬هاتنی‮ ‬داعش زۆر جیاوازە و ئەو ناوچانە لەژێر دەستی‮ ‬هێزی‮ ‬پێشمەرگەی‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستان دایە و بە خوێن و قوربانی‮ ‬خۆیان ئەو ناوچانەیان رزگار كردووە،‮ ‬بۆیە ئەوەی‮ ‬ماوە ئەویش ئەوەیە مۆڵەت لە رێی‮ ‬ریفراندۆمەوە بەو ناوچانە بدرێ كە ئایا دەیانەوێ بچنەوە سەر هەرێمی‮ ‬كوردستان و گەر وەڵامی‮ ‬پرسیارەكەش بە بەڵێ بوو‮- ‬كە هەرواش دەبێت‮- ‬ئەوا ئەو ناوچانەش دەتوانن بەشداری‮ ‬لەو راپرسیە گشتییە دا بكەن بە بەڵێ‮ ‬یان نەخێر بۆ سەربەخۆیی‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستان كە ئێستا لە هەموو كاتێك گونجاوترە بەتایبەتی‮ ‬كە دوێنێ ئەم راستیانە بەگوێی‮ ‬هەموو دیپلۆماتكارانی‮ ‬وڵاتان لە هەرێم درا‮.‬