په‌كه‌كه بۆ خزمه‌تی چ ده‌وڵه‌ت و به‌ره‌یه‌ك دژایه‌تی كوردستان ده‌كات؟
فه‌رهاد محه‌مه‌د
په‌كه‌كه یه‌كێكه له‌و هێزانه‌ی تووشی نه‌خۆشیی شێتیی گه‌وره‌یی (جنون العڤمه) بووه، هه‌ر هێزو لایه‌نێكیش تووشی ئه‌م نه‌خۆشییه بێت، ناتوانێت خۆگونجاندن و پێكه‌وه‌ژیان له‌گه‌ڵ هێز و لایه‌نه سیاسییه‌كانی دیكه دروست بكات، بۆیه له‌بری ئه‌مه هه‌وڵده‌دات كۆپی خۆی له‌و جوگرافیایه دروستبكاته‌وه كه ئامانجی ئه‌وه‌یه تیایدا باڵاده‌ست بێت، هه‌ر بۆ نموونه سه‌دام حوسێن كه نه‌یتوانی له‌گه‌ڵ ئه‌و هێز و لایه‌نه سیاسییانه‌ی كه نوێنه‌رایه‌تی راسته‌قینه‌ی بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردستانیان ده‌كرد، دانوستاندن و رێككه‌وتن ئه‌نجامبدات، ده‌هات حزبی كارتۆنی بۆ كورد دروستده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی وه‌ك ئامێرێك بۆ ئامانجه سیاسییه‌كانی خۆی به‌كاریان بهێنێت، هه‌روه‌ها له ئێستادا رژێمی به‌شار ئه‌سه‌د هیچ نییه‌تێكی تێدا نابیندرێت كه هه‌نگاو بۆ ئه‌وه هه‌ڵبگرێت، كوردی سووریا به هاونیشتمانیی وڵاته‌كه‌ی خۆی بناسێنێت، به‌ڵام كاتێك ناچار بوو هێزه‌كانی خۆی بۆ پارێزگاری دیمه‌شق كۆبكاته‌وه، چه‌ند شارێكی سووریای ته‌سلیمی په‌كه‌كه كرد، خۆ ئه‌گه‌ر له‌وه دڵنیا نه‌بوایه كه دواتر په‌كه‌كه ئه‌و شارانه ده‌گێڕێته‌وه بۆ رژێمی ئه‌سه‌د، ئه‌وا حزبی به‌عسی سووریا و رژێمی ئه‌سه‌د هیچ جیاوازییه‌كیان له‌گه‌ڵ حزبی به‌عسی عێراق و سه‌دام حوسێن نییه، هه‌ر بۆیه‌ش حزبی به‌عسی عێراق و سه‌دام حوسێن دوای نزیكه‌ی 8 مانگ تێپه‌ڕبوون به‌سه‌ر بڕیاری 688 و دروستكردنی نه‌وای ئارام بۆ كوردستان، ئه‌وجا بڕیاریدا له كوردستانی باشوور بكشێته‌وه.. خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌و بڕیاره‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش نه‌بوایه، ئه‌وا سه‌دام حوسێن و حزبی به‌عس هه‌رگیز ئاماده نه‌ده‌بوون له كوردستان بكشێنه‌وه، به‌ڵام به‌شار ئه‌سه‌د بێ ئه‌وه‌ی هیچ بڕیارێكی نێوده‌وڵه‌تی، یان پارێزگارییه‌ك بۆ كوردی سووریا هه‌بێت، خۆی ئاره‌زوومه‌ندانه هێزه‌كانی كشانده‌وه، ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌یه به‌شار ئه‌سه‌د له‌وه دڵنیابووه كه په‌كه‌كه نه‌ك هه‌وڵ بۆ دروستكردنی قه‌واره‌یه‌كی سیاسی - كوردستانی نادات، به‌ڵكو زۆر له رژێمی ئه‌سه‌د زیاتر دژی هه‌ر قه‌واره‌یه‌كی له‌وجۆره ده‌وه‌ستێته‌وه كه له هه‌ر پارچه‌یه‌كی كوردستاندا دروست بێت. بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م ئامانجه‌شی به‌ئاسانی سه‌ربگرێت، په‌كه‌كه هه‌وڵیداوه كه بێجگه له په‌یه‌ده كه دروستكراوی ده‌ستی خۆیه‌تی و كۆپی په‌كه‌كه‌یه، هیچ حزبێكی دیكه‌ی سیاسی له رۆژئاوای كوردستان بوونی نه‌بێت، یان بواری كارو چالاكی و ئازادی راده‌بڕینی نه‌بێت.
په‌كه‌كه له‌چوارچێوه‌ی ئه‌م دژایه‌تیكردنه‌ی بۆ به‌هاكانی كوردایه‌تی توانیویه‌تی ئاسته‌نگی گه‌وره له‌به‌رده‌م ئاینده‌ی سێ پارچه‌ی گرنگی كوردستان دروست بكات، به‌مجۆره:
1- توركیای سه‌رده‌می ئاك پارتی و ئه‌ردۆگان پێش هه‌تا ساڵی 2014 ش كه ئامانجی ئه‌وه بوو ئاك پارتی هه‌ر له‌ده‌سه‌ڵاتدا بمێنێته‌وه و خۆیشی بۆ ماوه‌ی ده‌ساڵی دیكه سه‌رۆك كۆمار بێت، بۆ ئه‌مه‌ش پێویستییه‌كی زۆری به ده‌نگ و پشتگیری كوردی باكوور هه‌بوو، بۆیه هه‌موو هه‌وڵی بۆ ئه‌وه بوو ده‌رگایه‌ك به رووی چاره‌سه‌كردنی كێشه‌ی كورد له توركیا بكاته‌وه، كوردی باكوور سوودێكی زۆر باشیان له‌م ده‌رفه‌ته وه‌رگرت و بۆیه‌كه‌مجار له مێژووی توركیای نوێدا توانییان وه‌ك كوتله‌یه‌كی كوردی به نوێنه‌رایه‌تی هه‌ده‌په 80 كورسیی په‌رله‌مان به‌ده‌ست بهێنێن، له‌مه‌ش زیاتر ئاك پارتی كه رێژه‌ی كه‌متر له 50%ی ده‌نگه‌كانی به‌ده‌ست هێنابوو، ئاماده‌بوو له‌گه‌ڵ هه‌ده‌په حكومه‌ت دروست بكات، به‌ڵام سیاسه‌ته هه‌ڵه‌كانی په‌كه‌كه كاریگه‌ری له‌سه‌ر هه‌ده‌په هه‌بوو و رێگه‌ی نه‌دا له‌گه‌ڵ ئاك پارتی حكومه‌ت دروست بكات، بۆیه هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته كرایه‌وه و ته‌نیا له‌ماوه‌ی دوو مانگدا ره‌فتاره هه‌ڵه‌كانی په‌كه‌كه وایكرد كه كوردی باكوور 20 كورسیی په‌رله‌مانی له‌ده‌ست بده‌ن و ببنه 60 كورسی له‌ناو په‌رله‌مانی توركیادا.
په‌كه‌كه له‌بری ئه‌وه‌ی هه‌وڵه‌كانی خۆی بۆ ئاشتی چڕبكاته‌وه و به شێوه‌یه‌كی سیاسییانه كێشه‌ی كوردی باكوور چاره‌سه‌ر بكرێت، هه‌وڵیدا هێنده‌ی دیكه بارودۆخه‌كه ئاڵۆز بكات و شه‌ڕی برده ناو شاره گه‌وره‌كانی باكوور و كوردستانی باكووری كاولكرد، زیاد له‌مه‌ش پرۆسه‌ی ئاشتی كۆتایی پێهات، دوای كوده‌تاكه‌ی 15ی ته‌مموزی 2016 كه هه‌ده‌په زوو دژایه‌تی خۆی بۆ كوده‌تاكه راگه‌یاند، به‌ڵام به‌رده‌وامیی شه‌ڕ و كاری خۆكۆژی و خۆته‌قاندنه‌وه‌ی په‌كه‌كه وایكرد، ئه‌وه‌ی كورد له‌ماوه‌ی زیاتر له 40 ساڵ خه‌بات له باكووری كوردستان پێكه‌وه‌ی نابوو، هه‌مووی له‌ده‌ست بچێت و په‌رله‌مانتاری كوردی باكوور پارێزبه‌ندیان له‌سه‌ر هه‌ڵبگیرێت و له به‌ندیخانه‌كان توندبكرێن، راسته ئه‌م ره‌فتارانه‌ی توركیا دژی كوردی باكوور ره‌فتاری ره‌گه‌زپه‌رستانه‌ن و دژی مرۆڤایه‌تین، به‌ڵام ئه‌گه‌ر په‌كه‌كه زه‌مینه‌ی بۆ خۆش نه‌كردایه، حكومه‌تی ئاك پارتی نه‌یده‌توانی به‌مشێوه‌یه له‌گه‌ڵ كوردی باكوور مامه‌ڵه بكات، ئێستاش بارودۆخه‌كه گه‌یشتۆته ئاستێك كه زۆر زه‌حمه‌ته بارودۆخه‌كه وه‌ك پێشانی لێ بێته‌وه‌و پرۆسه‌ی ئاشتی ده‌ست پێ بكاته‌وه.
2- رۆژئاوای كوردستان دوای راپه‌ڕینه‌كانی گه‌لانی سووریا هه‌لێكی ده‌گمه‌نی مێژوویی بۆ هه‌ڵكه‌وت،ئه‌م هه‌له مێژووییه بۆ كوردی رۆژئاوا بایه‌خه‌كه‌ی له‌وه‌دا بوو كه رژێمی سووریا هه‌رگیز كوردی رۆژئاوای به هاووڵاتی سووریا نه‌زانیوه‌و ناسنامه‌ی ئه‌و وڵاته‌ی پێنه‌داون، بۆیه كاتێك ئه‌و هه‌له هاته‌پێشه‌وه كه كوردی رۆژئاوا خۆی حوكمڕانی خۆی بكات، ئه‌مه مانای ئه‌وه بوو كه نه‌ك هه‌ر كێشه‌ی ناسنامه‌ی هاووڵاتیبوونی چاره‌سه‌ر ده‌كرد، بگره زه‌مینه‌یه‌ك بوو بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌زموونێكی دیكه‌ی دیموكراتی له رۆژئاوا به هاوشێوه‌ی باشوور دووباره بكرێته‌وه، هه‌روه‌ها له رووی جوگرافیشه‌وه له‌و هه‌له‌ی بۆ رۆژئاوا هاته‌پێشه‌وه، ده‌توانرا سوودی لێوه‌ربگیرێت بۆ هه‌ردوو به‌شی باشوور و رۆژئاوا و كوردستانی له وڵاتێكی داخراوه‌وه ده‌گۆڕی بۆ وڵاتێكی كراوه‌ی سه‌رده‌ریای سپی ناوه‌ڕاست، به‌ڵام په‌كه‌كه ناوی رۆژئاوای كوردستانی سڕییه‌وه و كردی به باكووری سووریا، هه‌روه‌ها رێگه‌یه‌كی دیكه‌ی بۆ رژێمی ئه‌سه‌د ته‌ختكرد كه مافی هاووڵاتیبوون به‌شایسته‌ی كوردی سووریا نه‌زانێت، له‌مه‌ش خراپتر له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پێوه‌ندیی ژێر به‌ژێری له‌گه‌ڵ رژێمی ئه‌سه‌د هه‌بوو، خۆری كوردی رۆژئاوای لای ئۆپۆزسیۆنی سووری ئاواكرد و ئۆپۆزسیۆنی سووریا ئاماده‌نین كه په‌یه‌ده وه‌ك لقێكی په‌كه‌كه به نوێنه‌رایه‌تی كوردی سووریا به‌شداری كۆنگره‌كانی ئۆپۆزسیۆن بكه‌ن، ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌یه ئه‌و هه‌له‌ی كه 100 ساڵ بوو كورد چاوه‌ڕوانی ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی بۆ رۆژئاوای كوردستان هه‌ڵبكه‌وێت، ئه‌وا په‌كه‌كه ئه‌و هه‌له‌ی له‌ده‌ستی كورد داو زۆر زه‌حمه‌تیشه جارێكی دیكه وا به‌ئاسانی هه‌ڵێكی دیكه بۆ رۆژئاوای كوردستان هه‌ڵبكه‌وێت.
3- ماوه‌ی نزیكه‌ی 40 ساڵه كوردی رۆژهه‌ڵات چاوه‌ڕێی ده‌رفه‌تێك ده‌كه‌ن كه هه‌لی ئه‌وه‌یان بۆ بڕه‌خسێت هه‌تا بگه‌ڕێنه‌وه بۆ كوردستانی رۆژهه‌ڵات و له‌ناو خاكی رۆژهه‌ڵاتدا خه‌باتی چه‌كداری و سیاسی بكه‌ن، دوای دروستبوونی شه‌ڕی داعش و له‌رزۆكبوونی سنووره‌كان و بوونی هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی دژی داعش له‌ناوچه‌كه، ده‌رفه‌تی ئه‌وه دروستبوو كه ئه‌وانیش بگه‌ڕێنه‌وه بۆ رۆژهه‌ڵات، به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه چاوه‌ڕواننه‌كراو بوو، ئه‌وه بوو كه هێزه‌كانی په‌كه‌كه رێگریان لێكردن و پێش ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سوپای ئێران رووبه‌ڕوو ببنه‌وه، په‌كه‌كه شه‌ڕی پێفرۆشتن و رێگه‌ی نه‌دان بگه‌ڕێنه‌وه رۆژهه‌ڵات، بێگومان ئه‌گه‌ر په‌كه‌كه رێگری له هێزه‌كانی رۆژهه‌ڵات نه‌كردایه، ئه‌وا ئه‌م بارودۆخه پڕ له گۆڕانكارییه‌ی ته‌واوی ناوچه‌كه‌ی گرتۆته‌وه‌و هه‌روه‌ها فراوانبوونی ململانێی ئێران له‌گه‌ڵ ته‌واوی ده‌وڵه‌تانی كه‌نداو و ناوچه‌كه ده‌بووه یارمه‌تیده‌رێكی باش بۆ ئه‌وه‌ی زه‌مینه‌یه‌كی له‌بار بۆ دانوستاندن له نێوان هێزه‌كانی رۆژهه‌ڵات و كۆماری ئسلامی ئێران بێته‌ئاراوه و ببێته سه‌ره‌تایه‌ك بۆ چاره‌سه‌كردنی كێشه‌ی كورد له رۆژهه‌ڵات، به‌ڵام دیسان په‌كه‌كه ئه‌م ده‌رفه‌ته‌شی له‌ده‌ستی رۆژهه‌ڵات دا.
ئه‌وه‌ی ئێستا ماوه‌وه‌ته و بۆته جێگه‌ی ئومێدی هه‌ر چوارپارچه‌ی كوردستان و هه‌موو ره‌وه‌ندی كوردستان له جیهاندا، ئه‌و قه‌واره سیاسییه‌ی باشووری كوردستانه كه ئێستا به‌كرده‌یی وه‌ك ده‌وڵه‌تی ئه‌مری واقیع مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كرێت، ئامانجی ئه‌م ده‌وڵه‌ته ئه‌مری واقیعه‌ی كوردستان نه‌ك هه‌ر دژایه‌تیكردنی په‌كه‌كه نییه، به‌ڵكو سه‌ركردایه‌تی سیاسی له باشووری كوردستان هه‌موو هه‌وڵی بۆ ئه‌وه بووه كه په‌كه‌كه چیتر له لیستی رێكخراوه تیرۆریستییه‌كان نه‌مێنێت و وه‌ك هێزێكی نیشتمانی و نوێنه‌ری گه‌لێكی مه‌زڵووم بناسرێت و مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت.
به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رسامییه و چاودێری سیاسی ناتوانێت وه‌ك واقیع مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكات، ئه‌وه‌یه كه په‌كه‌كه هه‌موو هه‌وڵی خۆی خستۆته‌كار بۆ ئه‌وه‌ی هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌وڵه‌ت و لایه‌نانه دروستبكات كه به‌ئاشكرا رایده‌گه‌یه‌نن دژی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی كوردستانن، له‌وانه: (سووریا، باڵی مالیكی و حه‌شدی شه‌عبی له عێراق، كۆماری ئیسلامی ئێران)، خۆ ئه‌گه‌ر حكومه‌تی توركیاش وه‌ك سووریا و ئێران دژی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی كوردستانی باشوور بوایه، ئه‌وا بێگومان په‌كه‌كه ئێستا بیانووی جۆراوجۆری شه‌ڕی له‌دژی توركیا راگه‌یاندبوو، ئه‌م قسانه تۆمه‌ت هه‌ڵبه‌ستن نییه بۆ په‌كه‌كه، به‌ڵكو ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێینه‌وه بۆ مێژووی دوای ساڵانی 2003- 2009 كه توركیا تاسه‌رئێسقان دژایه‌تی ئه‌زموونی دیموكراتی كوردستانی ده‌كردو ئاماده نه‌بوو به فه‌رمی ئه‌م كیانه بناسێت و به‌بیانووی لێدانی په‌كه‌كه‌وه هێرشی سه‌ربازی ده‌كرده سه‌ر باشووری كوردستان، ئه‌وا داواكاری سه‌ره‌كیی په‌كه‌كه ئه‌وه بوو كه بڕوای به خه‌باتی چه‌كداری نه‌ماوه و ده‌یه‌وێت به رێگه‌ی ئاشتی له‌گه‌ڵ توركیا بگه‌نه‌چاره‌سه‌ر و توركیا وه‌ك رێكخراوێكی تیرۆریستی سه‌یری په‌كه‌كه نه‌كات، به‌ڵام دوای ساڵی 2009 كه پێوه‌ندییه‌كانی نێوان توركیاو كوردستان ئاسایی بووه‌و پاشان له 2010 سه‌رۆكی كوردستان سه‌ردانی توركیای كرد، له میانه‌ی سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌رۆكی كوردستاندا، په‌كه‌كه ده‌ستی كرده‌وه به‌شه‌ڕكردن، ئه‌مه‌ش وه‌ك ئه‌وه‌ی به توركیا بڵێت، ئه‌گه‌ر تۆ له‌گه‌ڵ كوردستان پێوه‌ندییه‌كانت ئاسایی بكه‌یته‌وه، ئه‌وا ئێمه ئارامی و ئاسایشی توركیا ده‌خه‌ینه مه‌ترسییه‌وه، له‌و كاته‌وه هه‌تا ئێستا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هه‌موو هه‌وڵه‌كانی هه‌رێمی كوردستان بۆ ئه‌وه بووه، زه‌مینه‌ی ئاشتی له‌نێوان توركیا و په‌كه‌كه دروست بكات، به‌ڵام په‌كه‌كه زیاتر په‌نای بۆ شه‌ڕ و كوشتار بردووه، ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی توركیا به‌بیانووی نه‌بوونی ئاسایشی سه‌رسنووره‌وه هێرش بكاته سه‌ر باشووری كوردستان، به‌ڵام لۆژیك و دیپلۆماسیه‌تی سه‌رۆك بارزانی و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان توانیویانه بارودۆخه‌كه رابگرن و نه‌یانهێشتووه په‌كه‌كه ئامانجه‌كه‌ی خۆی بێنێته‌دی.
له‌ماوه‌ی شه‌ڕی دژی داعش، په‌كه‌كه ده‌رفه‌تێكی باشی بۆ ره‌خسا بۆ ئه‌وه‌ی به‌ناوی هاوكاریكردنی پێشمه‌رگه خۆی بگه‌یه‌نێته شنگال، به‌هه‌رحاڵ ئه‌وه ئه‌ركی سه‌رشانی هه‌ر كوردێكه كه له‌كاتی پێویست و ته‌نگانه‌دا پشتگیری میلله‌ته‌كه‌ی خۆی بكات و ئه‌مه جێگه‌ی رێز و ته‌قدیره، هه‌روه‌ك چۆن شه‌رڤانانی كه‌مپی مه‌خموور هاوشانی پێشمه‌رگه به‌رگرییان له مه‌خموور كرد، سه‌رۆكی كوردستان وه‌ك پێشمه‌رگه به‌سه‌ریكردنه‌وه، به‌هه‌مان شێوه هاتنی په‌كه‌كه‌ش بۆ پشتگیری خه‌ڵكی شنگال جێگه‌ی رێز و ته‌قدیره و سوپاسیان ده‌كه‌ین، به‌ڵام مانه‌وه‌یان له ناوچه‌كه‌و هه‌وڵدانیان بۆ داگیركردنی و له‌مه‌ش خراپتر هه‌وڵدان بۆ دابڕاندنی له باشووری كوردستان و دامه‌زراندنی سیستمێكی جیاواز له سیستمی حوكمڕانیی هه‌رێمی كوردستان به‌ناوی (كانتۆن و خۆسه‌ری)، ئه‌مه ئیدی له‌چوارچێوه‌ی هاوكاری و پشتگیری ده‌چێته‌ده‌ره‌وه‌و ده‌چێته خانه‌ی داگیركردنه‌وه، ئه‌مه هه‌روه‌ك ئه‌و هێرشه‌ی داعش وایه بۆ سه‌ر شنگال، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی داعش كاتێك هێرشی كرده سه‌ر شنگال ئامانجی ئه‌وه بوو ویلایه‌تێكی ئیسلامی له‌و شاره دابمه‌زرێنێت كه جیاواز بێت له سیستمی حوكمڕانیی كوردستان و عێراق، ئێستاش كه په‌كه‌كه هه‌مان شێواز دووباره بكاته‌وه، مانای ئه‌وه‌یه هیچ جیاوازییه‌كی ئه‌وتۆی نییه، ئه‌وجا وێڕای ئه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌مانه‌شیان تا ئێستا لێ قبووڵ كراوه‌و له پێناوی ئه‌وه‌ی خوێنی كورد به‌ده‌ستی كورد نه‌ڕژێت، چاوپۆشی له‌هه‌موو ئه‌و ره‌فتاره هه‌ڵانه‌ی په‌كه‌كه كراوه، به‌ڵام په‌كه‌كه یاری به ئاگر ده‌كات و ده‌یه‌وێت به‌شێوه‌یه‌كی كه‌ڵه‌گایی سنوور بۆ جووڵه‌ی پێشمه‌رگه له‌و ناوچه‌یه دابنێت، ئه‌مه‌ش مایه‌ی قبووڵكردن نییه‌و پێویسته گه‌لی كوردستان و حزبه سیاسییه‌كانی هه‌ر چوارپارچه‌ی كوردستان لێی بێنه‌ده‌نگ و رێگه نه‌ده‌ن كه په‌كه‌كه باشووری كوردستانیش به‌ده‌ردی سێ پارچه‌كه‌ی دیكه به‌رێت، به‌تایبه‌تی كه ئێستا باشووری كوردستان له ده‌روازه‌ی سه‌ربه‌خۆییدایه و هه‌موو كورد و كوردستانییه‌ك چاوه‌ڕێی ئه‌وه ده‌كات ده‌وڵه‌تێكی به‌ناوی ده‌وڵه‌تی كوردستان له‌دایك بێت
