ئەگەر وەك نەیارانی سەربەخۆیی لە كوردستان پێی شاگەشكە دەبن ، وای دابنێن كوردستان هەربەشێك دەبێت لە عێراق و هەوڵەكانی ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعشیش، دوای ئازادكردنەوەی موسڵ و رووخاندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش، هەر بەوجۆرە دەبێت كە دەیانەوێت جارێكی دیكە لە چوارچێوەی عێراقدا كێشەی هەرێمی كوردستان و بەغدا چارەسەر بكەن. بەڵام ئەو پرسیارانەی لەم چوارچێوە سەرهەڵدەدەن ئەوەیە، ئایا هەوڵدانێك بەم ئاراستەیە دەبێتە هۆكاری ئەوەی عێراقێكی ئارام و سەقامگیر و فرەیی و فیدرالی و دیموكراتی بێتە ئاراوە؟ ئایا ئەم عێراقە دەبێتە هاوپەیمانێكی جێگە متمانەی ئەمریكاو رۆژئاوا یاخود هەر خودی عێراق بۆشایەكی دیكە دروست دەكات بۆ ئەوەی هێزی هەرێمی دیكە جێگەی پێگە و هەژموونی ئەمریكا و رۆژئاوا بگرێتەوە؟ هەروەك چۆن ئێستا كۆماری ئیسلامی ئێران تارادەیەكی زۆر گەورە جێگەی پێگەو نفوزی ئەمریكا و رۆژئاوای لە بەشە عەرەبیەكەی عێراقدا گرتۆتەوە.
سەبارەت بە وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە، دیارە هەموو سەنتەرەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە و تەواوی دبلۆماتكار و بریارسازانی ئەمریكاو ئەورپای رۆژئاوا ، راشكاوانە گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە پەتای تیرۆر و تیرۆریستان ( ئەوجا ناوی ئەلقاعیدە بێت یان داعش یان هەر ناوێكی دیكە) نەخۆشی سەرەكی پرۆسەی سیاسی نیە لە عێراقدا، بەڵكو پەتای تیرۆر و تیرۆریستان دەرهاویشتەی ئەو سیاسەتە هەڵەیەیە كە چەندین ساڵە لەناوی سیاسەتی ( یەك عێراق) هەوڵدراوە یەكپارچەیی دەوڵەتێكی دروستكراوی وەك عێراق بپارێزێت. كەواتە ئەم ئاكامەی هەموو لایەك پێی گەیشتوون راشكاوانە پێمان دەڵێت : ( عێراق بەیەك لایەن ئەوجا شیعە بێت یان سونە حكومرانی ناكرێت و پێكهاتەكانی شیعەو سونەش ئەو ژێرخانە مەعریفییە دیموكراتیەیان نیە و تیاشیاندادروست نەبێت بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای شەراكەتی راستەقینەو دابەشكردنی دەسەڵات و داهات حكومرانی عێراق بكەن) . هەربۆیە هەرچۆنێك پلان بۆ پابەندبوون بە سیاسەتی یەكپارچەیی عێراقەوە دابڕێژرێت ، ئەوا ئاكامەكەی ئەوە دەبێت كە لەساڵی 2014 داعشی لێ پەیدابوو و دوای داگیركردنی موسڵ خەلافەتی ئیسلامی تیا راگەیاند.
ئەمریكاو ئەورپا ، لەشێوازی مامەڵەكردنیان لەگەڵ سوریا و بەپێ داگرتنیان لەسەر ئەوەی ( هیچ چارەسەرێكی سەربازی بۆ كێشەی سوریا بوونی نیە) ، بووە هۆكاری ئەوەی بۆشاییەك دروست بێت و كە روسیا بە ئاشكرا بڵێت : ( تەنها چارەسەرێك بۆ مانەوەی رژێمی بەشار ئەسەد لەدەسەڵاتدا ئەوەیە كە دەستێوەردانی سەربازی بكرێت و لەمەشدا روسیا سەركەتوو بوو و توانینی رژێمی ئەسەد بهێڵێتەوە و هاوپەیمانی نێوان دیمەشق و تاران و موسكۆ هیندەی دیكە بەهێز بكات و توركیاش لەناو ناتۆەوە بۆ ئەم هاوپەیمانیە پەلكێش بكات و ئەویش بەمانەوەی رژێمی ئەسەد رازی ببێت)، ئەم ئاكامەی دەستێوەردانی سەربازی رووسیا لە سوریا دروستی كردووە، لە راپۆرتی كۆنفرانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان ناوی لێنراوە ( قۆناخی پۆست رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا) راشكاوانەتر واتە خەریكە رۆژهەڵاتێكی ناوەراست دێتە ئاراوە كە تیایدا ئەمریكاو رۆژئاوا هیچ رۆڵ و كاریگەریەكیان نابێت.
سیناتۆر جۆن مەكین كە نزیكەی 40 ساڵە لەهیچ كۆنفراسی میوشن بۆ ئاسایشی جیهان دانەبڕاوە، بەڵا لە وتارەكەیدا سەبارەت بە پۆست رۆژئاوا ، نموونەی بە قسەیەكی مێردەكەی زازا گابوری ئەكتەری بە ناوبانگی ئەمریكی – هەنگاری هێنایەوە كە لەو شەوەدا پێی گووتووە: ( من دەزانم پێویستە كە لەم شەوەدا بیكەم، بەڵام ئەوەی كە نایزانم ئەوەیە چی بكەم بۆ ئەوەی كە كردەوەكانم رەنگدانەوەی بایەخپێدانێكی گەورە بێت) ، مەكین مەبەستی لەم قسەیە ئەوەیە كە ئەمریكاو ئەورپا دەزانن ئەوەی پێویستە دەبێت بیكەن بۆ ئەوەی رۆژئاوا رۆڵی خۆی هەر بمێنێت، بەڵام ئەوەی جێگەی مشتومرە ئەوەیە كە نازانن چۆن ئەو كارە بكەن بۆ ئەوەی رۆڵی رۆژئاوا رەنگدانەوەی هەژموون و پێگەی رۆژئاوا بێت لە كۆنترۆڵكردنی ئاسایش و كێشەكانی جیهاندا بەگشتی و لەرۆژهەڵاتی ناوەراستدا بەتایبەتی .
ئەوجا ئەگەر سەبارەت بە هەڵوێستی سیناتۆر مەكین بەرامبەر سەربەخۆیی كوردستان بپرسین، ئایا لە كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك بارزانی چۆن باسی سەربەخۆیی كوردستانی كردووە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بەرێز محەمەدی حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سۆشیال دیموكراتی كوردستان و یاوەری شاندی كوردستان بۆ كۆنفراسی میونشن ، هەر زوو بە میدیاكانی راگەیاند كە ( جۆن مەكین لە كورد زیاتر پەرۆشترە بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان)، لێرەوە ئەگەر ئەم هەڵوێستەی مەكین گرێبدەینەوە بە نموونەی ئەو قسەیەی لە وتارەكەی خۆی لە میونشن ئاماژەی پێكرد، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە ( سیناتۆر مەكین دەزانێت پێویستە چی بكرێت بۆ ئەوەی هەژموونی ئەمریكاو ئەورپا لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا بگەرێتەوە ئاستی خۆی، بەڵام ئەوەی پێویستە بیری لێبكرێتەوە و پلانی بۆ دابنرێت، چۆن هەنگاو بۆ سەربەخۆیی كوردستان هەڵبگرێت بۆ ئەوەی رەنگدانەوەی شكۆ و هەژموونی ئەمریكا و ئەورپا بێت لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا). لەمەش زیاتر دەزانێت درێژەدان بە سیاسەتی یەكپارچەیی عێراق یان جەختكردنەوە لەسەر ئەوەی كوردستان بەشێك بێت لە عێراق ،عێراق دەكاتەوە زۆنێكی دیكەی نائارامی بۆ گەشەكردنی تیرۆریسیتان و مەترسی لەسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و ئەورپا و سەرەنجامیش دەبێتە هەرەشەی جدی لەسەر ئەو بەهایانەی كە مایكل پینس جیگری سەرۆكی ئەمریكا ئاماژەی پێكردن كە بریتین لە ( دیموكراتی ، دادپەروەریی، سەروەریی) كە هەردوولا ئەمریكاو ئەورپا خۆیان بەخاوەنی ئەو بەهایانە دەزانن و شانازیان پێوە دەكەن.
لێرەوە ئەگەر ئەو پرسیارە بوروژێنین، ئایا بۆچی چارەسەركردنی كێشەی عێراق و سەربەخۆیی كوردستان دەبنە دەروازەی دووبارە گێرانەوەی هەژموونی ئەمریكا و ئەورپا لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا؟ دیارە لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا جوگرافیای تەنگژەكانی رۆژهەڵاتی ناوەراست پێمان دەڵێت: ( بۆ ئەوەی رۆژئاوا هەژموون و پێگەی بۆ بگەرێتەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا، دەبێت رۆڵێكی گرنگ لە چارەسەركردنی كێشەكانی – عێراق، سوریا، یەمەن، لیبیا- بگێرێت، واتە چوار دەروازەی لەبەردەمدایە بۆ ئەوەی جارێكی دیكە وەك هێزێكی یەكلایی كەرەوە بێتەوە ناو كێشەكانی ئەم ناوچەیە، بەڵام لە هەر سێ دەروازەی ( سوریا، یەمەن، لیبیا) رۆژئاوا بۆشایەكی ئەوتۆی دروستكردووە كە هێز و لایەنی دیكە پڕیان كردۆتەوە، بۆیە تاكە دەروازە كە دەتوانیت لێوەی بگەرێتەوە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەراست بە شێوەیەكی گشتی عێراقە و بەتایبەتی كوردستانی عێراقە كە تیایدا دەتوانێت هەموو هێزی رۆژئاوا پێكەوە كۆبكاتەوە بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش و پاشانیش پلانێكی سیاسی و ستراتیژی ئەوتۆ دابرێژێت كە جێگە پێی خۆی دووبارە لە ناوچەكە پێناسە بكاتەوە، ئەو خاڵە جیوپۆلیتیكەشی كە رۆژئاوا دەتوانێت خۆی لەسەر رابگرێتەوە كوردستانە نەك هەموو عێراق، بۆیە بەپشتگیری رۆژئاوا بۆ سەربەخۆیی كوردستان ، دەتوانرێت كۆنترۆلی پرۆسەی سیاسی بەشە عەرەبیەكەی عێراق بكرێت و سەرلەنوێ پەیوەندیەكی تازە لە نێوان عەرەبی شیعە و سونە دروستبكرێتەوە و رێگری لە شەڕێكی ناوخۆی خوێناوی شیعە و سونە لە عێراقدا بكرێت، هەروەها ئەو بۆشایەش پردەكرێتەوە كە لە غیابی كاریگەری ئەمریكا لایەنی دیكە وەك كۆماری ئیسلامی ئێران پڕیكردۆتەوە. بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا كۆماری ئیسلامی ئێران بەم چارەسەرەی رۆژئاوا بۆ ئایندەی عێراق رازی دەبێت، یان راشكاوانەتر هیچ بەرهەڵستیەك بۆ دروست بوونی سەربەخۆی كوردستان دروست ناكات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە قسەكانی محەمەد جواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران لە كۆنفرانسی میونشن وەردەگرینەوە كە تیایدا راشكاوانە گووتی: ئەمساڵ ساڵی گۆرانكارییە لەسەر ئاستی جیهان و حەزدەكەم لەسەر قۆناخی دوای رۆژئاوا و سیستمی جیهانی قسەبكەم، لە باردۆخێكی لەمجۆرە پێویستمان بە وەرچەرخانێكی مەعریفی هەیە كە بگونجێت لەگەڵ راستیەكاندا ، ئەم وەرچەرخانە تەحدای گەمەی كۆ سفری ( Zero sum Game) لەسەر ئاستی گلۆباڵی دەكات و هەموومان پێویستمان بەوەیە كە درك بەو راستیە بكەین بەدەستهێنانی ئاسایش و سەقامگیری لەسەر حسابی ناسەقامگیری ئەوانی دیكە كارێكی ناواقیعیە و گریمانەیەكی بێ ئاكامە .. لەم روانگەیەوە رێگرتن لە توندڕەوی و توندوتیژی و تیرۆر ، پێویستی بە بەرهەمهێنانی دینامیكەیەتێكی تازە هەیە، بەبروای من هەنگاوی یەكەم و پێویست بۆ دیاریكردن هەرەشەكان ، پێویستی بەدووبارە پێناسەكردنەوەی كێشەكان هەیە.
ئەگەر سەرنج لە نەزمی قسەكانی وەزیری دەرەوەی ئێران بدەین سەبارەت بەچۆنیەتی چارەسەكردنی كێشەكانی ناوچەكە، كە هاوكاتە لەگەڵ سەردانی شاندی ئێران بۆ هەر یەكە لە سوڵتانشینی عومان و دەوڵەتی كوەیت، ئەوا دەبینین دەسپێكی قسەكانی بەوە دەستپێكردووە كە ئەمساڵ ساڵی ( گۆڕانكارییە) ، بەڵام گۆرانكاری لەچیدا؟ بیگومان لە جیۆپۆلیتكی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست و پیشاندانی ئامادەباشی كۆماری ئیسلامە بۆ تەفەهومی ئەو گۆرانكاریانە بەمەرجی نەبنە هۆكاری ناسەقامگیری بۆ ئێران، دیارە لەمیانەی سەردانی شاندی یەكگرتووی ئیسلامیش بۆ ئێران وەك مامۆستا هادی عەلی ئەندامی شاندی ناوبراو بە میدیاكانی راگەیاندووە، راستەوخۆ بەرپرسارنی كۆماری ئیسلامی ئێران بە شاندەكەی یەكگرتوویان گووتووە، ئەگەر سەربەخۆیی كوردستان نەبێتە هۆكاری ناسەقامگیری بۆ ئێران ئەوان تەفەهومی دەكەن و ئامادەن مامەڵەی لەگەڵدا بكەن.
یەكگرتنەوەی قسەكانی بەرپرسانی ئەمریكی و ئەورپا لەگەڵ قسەی بەرپرسانی ئێرانی سەبارەت بە حەتمیەتی گۆرانكاری لە ناوچەكە، هەموویان ئاماژەن بۆ ئەوەی كە چارەسەكردنی كێشەكان پێویستی بە گۆرانكاری لە نەخشەی جیۆپۆلیتكی ناوچەكە هەیە، لەم حاڵەتەشدا كە خاڵی دەسپێكی رۆژئاوا لە دەروازەی عێراقەوە دەست پێبكات، ئەوا مانای ئەوەیە جیاكردنەوەی كوردستان لە بەشە عەرەبیەكەی عێراق ، هەنگاوی دەستپێك دەبێت و هەر رۆژئاو بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی سەكردایەتی ئەم پرۆسەیە و سەربەخۆیی كوردستان دەكەن.