پرۆسەی سیاسی ئەو كاتە دووچاری ئاستەنگی گەورە و چەقبەستوویی سیاسی دەبێتەوە كە دیاردەی فرەحزبی خۆی دەبێتە فاكتەری لاوازبوون و سڕبوونی دامەزراوە شەرعیەكانی دەوڵەت و ، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی جۆرێك لە ناسەقامگیری حكومرانی و ناسەقامگیری سیاسی لە كۆمەڵگە بێتە ئاراوە و نەتوانرێت بریاری سیاسی دروست بدرێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.
پێشتر ئەم پەتا ترسناكە زیاتر رووبەرووی سیستمە دیموكراتیە تازە پێگەیشتوو و ناكامڵەكان دەبووەوە ، ئەمەش لەسەر بنەمای ئەوەی ئەو حزبە سیاسیانەی دێنە ناو پرۆسەی سیاسی سیستمە دیموكراتیەكەوە بەتەواوەتی ناتوانن نوێنەرایەتی بكەن و هەروەها هەست بەبەرپرسیاریەتی دیموكراتی (democratic accountability and representation) ناكەن، یاخود هەردوو چەمكی نوێنەرایەتیكردنی حزب لە كۆمەڵگەی دیموكراتی و بەپرسیاریەتی دیموكراتی بۆ راگرتنی هاوسەنگی لەناو پرۆسەی سیاسیدا ، دەگۆڕن بۆ بەرژەوەندی حزبی یان بۆ كۆكردنەوەی دەنگ لە پرۆسەی هەڵبژارندا، ئەمەش بەتەواوی دەبووە هۆكاری ئەوەی حزبی سیاسی خۆی ببێتە هۆكاری كێشەكانی ناو سیستمی دیموكراتی نەك حزبی سیاسی بەشێك بێت لەچارەسەر بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ناو كۆمەڵگەی دیموكراتی.
بەڵام گۆرانكارییە خێراكانی شۆرشی تەكنەلۆژی و شاڵاوی كۆچبەران لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی و ئیسلامی و عەرەبیەوە بۆ رۆژئاوا و پاشانیش سەرقاڵبوونی دەستەبژێری حكومرانی رۆژئاوا بە زیاتر سوود وەرگرتن لە جیهانگیری، بووە هۆكاری ئەوەی پەتای ناسەقامگیری سیاسی لەناو سیستمە دیموكراتیە پێشكەتوو و كامڵەكانیشدا بڵاو بێتەوە و دیاردەی پۆپۆلیستی وەك رۆحی سیاسەتی سەردەم لە ناو تەواوی سیستمی دیموكراتی رۆژئاوا بە ئەمریكاشەوە بڵاو بێتەوە ، كە لە ئێستا ئەم پەتایە بۆتە هۆكاری ئەوەی نەك هەر دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی رۆژئاوا توانای وەڵامدانەوەی خواستی خەڵك و ئەو واقیعە سیاسیەی نیە، بەڵكو مەترسی سەرهەڵدانی لەرادەبەدەری دیاردەی پۆپۆلیستی بۆتە هۆكاری ئەوەی هەموو بنەماكانی لیبرالیزم لەبەر یەك هەڵبوەشێنێت و سەرچاوەی ئەم گرفتە سەرەكیەش ئەوەیە كە حزبە پۆپۆلیستیەكانی رۆژئاوا بە هەمان شێوە حزبەكانی ناو دیموكراتیە تازە پێگەیشتووەكان، هیچ باكیان نە نوێنەرایەتی كردنی حزبی سیاسی هەیە نە برواشیان بە بەرپرسیاریەتی دیموكراتی هەیە.
بۆیە لەم راستەوە دەكرێت لەرووی دەستنیشانكردنی ئەو نەخۆشیەی رووبەرووی دیموكراتیە تازە پێگەیشتووەكان و دیموكراتیە پێگەیشتووەكان دەبێتەوە، جەخت لەسەر ئەوە بكەینەوە كە لەهەردوو حاڵەتی دیموكراتی تازە پێگەیشتوو و دیموكراتی پێشكەتوودا، نەخۆشیەكە هەر یەك نەخۆشیە و بریتیە لە شكستخواردنی حزبە سیاسیەكان لە هەردوو پرۆسەی نوێنەرایەتیكردن و هەستكردن بە بەرپرسیاریەتی دیموكراتی ، بەڵام جیاوازییەكە ئەوەیە لە دیموكراتیەتی تازە پێگەیشتوو ، ئەم پەتایە دەبێتە هۆكاری ئەوەی سیستمە سیاسیەكە لەپرۆسەی وەرچەرخان لە تۆتالیاریەوە بۆ دیموكراتی ، جارێكی دیكە بگەرێتەوە بۆ توتالیتاری، بەڵام لە دیموكراتیە پێشكەوتووەكاندا سیستمە دیموكراتیەكە وەك خۆی دەمێنتەوە ، بەڵام ناتوانیت وەك سەردەمی شەپۆلی سێهەمی دیموكراتی نموونەیەكی سەركەتوو و جوان پێشكەشی جیهان بكات ، بۆ ئەوەی دەوڵەتانی دیكەی جیهان لاسایی هەمان سیستەم بكەنەوە ، لەم حاڵەتەشدا سیستمە دیموكراتیەكە دەگۆرێت بۆ شێوەیەكی حكومرانی رۆژئاوا و لەبەشەكانی دیكەی جیهانیش بەرەو شێوازێكی دیكە حكومرانی هەنگاو دەنێنن.
لێرەوە ئەگەر سیستمی حكومرانی كوردستان وەك سیستمێكی دیموكراتی لە وڵاتێكی تازە پێگەیشتوو وەربگرین و ئەو پرسیارە بوروژێنێن، ئایا لەناو سیستمی دیموكراتی كوردستاندا ، هەمان پەتای ناسەقامگیری سیاسی و كێشەی نوێنەرایەتیكردن و هەست نەكردن بەبەرپرسیاریەتی دیموكراتی لەناو حزبە سیاسیەكانی كوردستاندا هەیە و بۆتە هۆكاری ئەوەی دامەزراوەكانی دەوڵەت لاوازبن وەك ئەوەی پێویستە هەڵنەسورێن؟ بێگومان واقیعی سیاسی كوردستان وەك شاهیدێك لەسەر ئەو بارودۆخە راشكاوانە ئەوەمان بۆ بەرجەستە دەكات ، كە حزبە سیاسیەكانی كوردستان نەك هەر لە پرۆسەی نوێنەرایەتیكردن شكستیان هێناوە، بەڵكو پرۆسەی نوێنەرایەتی حزبی سیاسیان لەناو سیستمی سیاسیدا لەمانای خۆی داماڵیووە و مانایەكی دیكەیان بەبەردا كردووە كە ئەویش نوێنەرایەتیكردنی ئایدلۆژیەتیكی رادیكالیانەی حزبیە نەك نوێنەرایەتیكردنی بەرژەوەندیەكان خەڵك، لەهەمانكاتدا هەستكردن بە بەرپرسیاریەتی دیموكراتی وەك هاوسەنگیەك لەناو پرۆسەی سیاسی و سیستمە دیموكراتیەكە نەك هەر لای هەندێك حزب بایەخی نیە، بەڵكو چەمكی هەستكردن بەرپرسیاریەتی دیموكراتی گۆراوە بۆ چەمكی گۆڕینی هاوسەنگی هێز و گۆرینی سەقامگیری بۆ ئاژاوە.
هەر بۆیە ئەگەر لەناو ئەو واقیعە سیاسیەی ئێستا لە كوردستاندا بوونی هەیە، ئەدای ئەو ئەو دیاردەیە راڤەبكەین كە پێیان دەگووت ( كۆبوونەوەی پێنج قۆڵی) یان بچووكردنەوەی پرۆسە سیاسیەكە لەنێوان تەنها 5 حزبدا، ئەوا ئەزموونی چەند ساڵی پرۆسەی سیاسی كوردستان بەدەست ئەو پێنج حزبەوە نەك نەبووە هۆكاری ئەوەی كە هەنگاوێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كوردستان و هەڵسورانی دامەزراوە دەوڵەتیەكان هەڵبگرن، بەڵكو خودی پرۆسەی سیاسی كوردستان بەدەست ئەو پێنج حزبەوە دووچاری كێشە و چەقبستوویەكی سیاسی ئەوتۆ بۆتەوە، ئەگەر لەسەر هەمان پرۆسەی سیاسی ( پێنج حزبەكە) بەردەوامی هەبێت بەو نیازەی كێشە سیاسیەكان چارەسەر بكرێن، ئەوا نەك هەر كێشەكان چارەسەر ناكرێن ، بەڵكو بەردەوامی كۆبوونەوەی پێنج حزبە سیاسیەكە بە ئاستێك كوردستان رووبەرووی هەرەشە و مەترسی دەكاتەوە كە هیچ دوور نیە پرۆسە سیاسیەكە دووچاری شكست و فاشیلبوون بكاتەوە.
بۆ رێگرتن لەم كارەساتە و هەوڵدان بۆ راستكردنەوەی پرۆسەی سیاسی، دۆزینەوەی میكانیزمیكە بۆ چۆنیەتی مانادانەوە بە نوینەرایەتیكردنی حزبی سیاسی لەناو پرۆسەی سیاسی و سیستمە دیموكراتیەكە، هەروەها مانادانەوەیە بە هەستكردن بە بەرپرسیاریەتی دیموكراتی بۆ ئەوەی جۆرێك لە هاوسەنگی و سەقامگیری بگەرێتەوە ناو پرۆسەكە و زەمینەیەك دروست بێت بۆ ئەوەی دامەزراوەكانی دەوڵەت بكەونە كار و وەك پێویست هەڵبسورێن. ئەم كارەش تەنها بەو حزیە سیاسیانە دەكرێت كە ئەزموونی حكومرانیان هەیە یان لەناو پرۆسەی سیاسیدا هەست بەبەرپرسیاریەتی حكومرانی دەكەن.
لە كوردستاندا و لەناو تەواوی حزبە سیاسیەكانی كوردستاندا، تەنها دوو حزبی سیاسی كە خاوەنی ئەزموونی حكومرانی بن لەناو پرۆسەی سیاسی سیستمی دیموكراتیدا ، پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستانن، تەواوی حزبە سیاسیەكانی دیكە بە سێ حزبەكەی دیكەی ناو پێنج حزبەكە كە بریتین لە ( گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو) نە خۆیان دەیانەوێت وەك حزبی حكومران ببنە خاوەن ئەزموون و وەك حزبی حكومران رەفتار بكەن، نە برواشیان بە چەمكی نوینەرایەتیكردنی حزب لە سیستمی دیموكراتی و بەرپرساریەتی دیموكراتی هەیە. راشكاوانەتر كاتێك سەیری راگەیاند و دروشم و گوتاری ئەو حزبە سیاسیانە دەكەین، دەسەڵاتی سیاسی لەناو پارتی و یەكێتی بچووك دەكەنەوە و پێیان دەڵێن ( هەردوو حزبەكەی دەسەڵات) ئەمەش مانای ئەوەیە خۆیان ئەو شاهیدیە دەدەن كە ئەوان وەك حزبی سیاسی نایانەوێت وەك حزبی حكومران لەناو پرۆسەی سیاسیدا رەفتار بكەن یان بەشداری پرۆسە سیاسیەكە بن.
ئەم واقیعە لەسەر پارتی و یەكێتی فەرز دەكات،وەك دوو حزبی حكومران ، تێگەیشتنێكی هاوبەش لەنێوانیاندا لەسەر هەردوو چەمكی نوێنەرایەتیكردنی خەڵكی كوردستان و هەستكردن بەبەرپرسیاریەتی دیموكراتی دروست بكەنەوە و چوارچێوەیەكی تازە بۆ پرۆسەی سیاسی دروستبكەنەوە بۆ ئەوەی پێكەوە بتوانن بریاری سیاسی راست دروست بكەن و خۆشیان بەرپرسیاریەتی جێبەجێكردنی ئەو بریارانە بگرنە ئەستۆ، ئەم ئاراستەیە بەمانای پشتگوێ خستن یان دوورخستنەوەی حزبە سیاسیەكانی دیكە نیە لەناو پرۆسەی سیاسی كوردستان، بەڵكو پۆلێنكردنەوەیەكی راست و دروستی پرۆسەی سیاسیە لەناو سیستمی دیموكراتیدا ، ئەمەش بەو مانایەی ئەو حزبانەی دەبنە بەرەی حزبی حكومران دەبێت لەو چوارچێوەیەدا بێنە ناو پرۆسەی سیاسیەوە كە پارتی و یەكێتی بەرپرسیاریەتیەكەی دەگرنە ئەستۆ و ئەوانەشی دەیانەوێت لەناو پرۆسەی حكومرانی نەبن و خۆیان وەك حزبی ئۆپۆزسیۆن لەناو پرۆسە سیاسیەكە بهێڵنەوە، لەم حاڵەتەدا بەرەی حزبی حكومران هەموو بەرپرسیاریەتێكی دەكەوێتە ئەستۆ و بەرەی حزبەكانی ئۆپۆزسیۆن شاننادەنە بەر ئەو بەرپرسیاریەتیە، بەمەش جۆرێك لە هاوسەنگی بۆ پرۆسە سیاسیەكە دەگەرێتەوە و ئەو گەڕەلاوژی سیاسیە كۆتایی دێت كە ئێستا نەك هەر پرۆسەی سیاسی بەڵكو پرۆسەی بریار دروستكردنیشی دووچاری شكست كردۆتەوە.