میشیل فۆكۆ لە پێشەكی كتێبی ( وشە و شتەكان) نووسیوویەتی : شوێنی لەدایكبوونی ئەم كتێبە دەقێكی بۆرگیسە، كاتێك ئەم كتێبە دەخوێنیتەوە پێكەنینێك دروست دەبێت كە هەموو نەریتەكانی فیكر - فیكری ئێمە دەهەژێنێت، فیكرێك كە خاوەنی تەمەن و جوگرافیای ئێمەیە ، هەموو رووە ریكخراو و پلانەكان دەهەژێنێت ، كە وادەكات شێوازی هەمە جۆری بوونەرەكان بێنە بازنەی ئەقڵمانەوە،هەروەها دەبێتە هۆكاری ئەوەی جۆری پیادەكردنی فیكر كۆن بۆ (خود و ئەوی دیكە) بۆ ماوەیەكی زۆر بلەرزێت و نیگەران بێت .ئەگەر میشیل فۆكۆ لە میانەی ئەم دێرانە و تەواوی كتێبی ( وشە و شتەكان) بیەوێت پێمان بڵێت : كتێبەكەی بۆرگیس توانیوویەتی شێوازی هەمەجۆری بوونەوەرەكان پێكەوە كۆبكاتەوە، ئەوا چیتر مودێرنە ناتوانێت بیربۆچوونە جیاوازەكانی پێكەوە لەسەر یەك مێز كۆبكاتەوە و لیكتێگەیشتن لە نێوانیاندا دروست بكاتەوە، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر مودێرنە لەبەرهەمی ئەقڵی مرۆڤایەتیەوە بگۆرێت بۆ بەرهەمی ئەقڵی رۆژئاوا، ئەمە مانای ئەوەیە كاتێك ئەقڵی مرۆڤی غەیرە رۆژئاوایی دەیەوێت هەنگاو بەرەو مودێرنە هەڵبگرێت، ئەوا ناچار دەبێت ئەقڵی رۆژئاوا وەك سەنتەر سەیر بكات و كوێرانە لاسایی بكاتەوە، بەمجۆرە ئەقڵی رۆژئاوا لە سەنتەردا وەك ئەقڵێكی باڵا دەمێنێتەوە و ئەقڵی مرۆڤەكانی دەرەوەی رۆژئاوا دەكەونە پەراوێزەوە، لەم حاڵەتەشدا لەبری ئەوەی مودێرنە پرۆسەی رۆشنگەری خۆی تەواو بكات، پێچەوانەكەی دورست دەبێت كە كۆتكردن و بەپەراوێزخستنی ئەقڵی مرۆڤ دەبێت. بۆیە فۆكۆ داوا دەكات ، مۆدێرنە كۆتایی هات و دەبێت قۆناخی پۆست مودێرنە دەست پێبكات.
لەبەرامبەر ئەم بۆچوونانە فیكری هابرماز جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە مودێرنە كۆتایی نەهاتووە، بەڵكو دەبێت مودێرنە بكرێتە گوتارێكی فەلسەفی و تەواسڵی لەگەڵ قۆناخە جیاوازەكانی سەردەم هەبێت و وەڵامی پرسیارەكانی سەردەمی خۆی بداتەوە ، بەڵام هابرمازیش ناتوانێت بڵێت، مودێرنە توشی كێشە و ئیشكالیەتی گەورە نەبووە ، هەر بۆیە لە كتێبی (مەعریفە و بەرژەوەندی ) دان بەو راستیەدا دەبێت، كە شۆرشی پیشەسازی و پێشكەوتنی زانستی وایانكردووە كە مودێرنە لەبری ئەوەی مەعریفەیەكی ئازادیخوازانە بۆ ئازادی مرۆڤ بەرهەم بهێنێت، ئەوا لەزۆر حاڵەتەدا مەعریفەیەكی بەرژەوەند خوازی بۆ خزمەتی سەرمایەداری بەرهەمهێناوە و مرۆڤی كردۆتە كۆیلەی ئامێر، بۆیە ئەگەر ئامانجی مودێرنە لە بنەرەتدا رزگاركردنی مرۆڤایەتی بووبێت لە كۆیلایەتی، ئەوا ئێستا مودێرنە جۆرێكی دیكەی كۆیەلایەتی مرۆڤی بۆ ئامێر دروستكردۆتەوە. هەتا ئێرە ، ئەمە كێشە و ئیشكالیەتی فیكرە لە سەر كۆتایی مودێرنە و پۆست مودێرنە لە قۆناخی پێش رووخانی دیواری بەرلین.
بەڵام كاتێك دیواری بەرلین دەروخێت، قۆناخێكی دیكە دەست پێدەكات كە ئەویش قۆناخی شۆرشی تەكنەلۆژیا ، شێوازی گۆرانكاری لە جیهانی شۆرشی تەكنەلۆژیادا بەپێی یاسای مۆر بەرێوە دەچێت، ئەمەش لەو مانایەی ئەگەر لە قۆناخی پێش شۆرشی تەكنەلۆژی لەماوەی 70 ساڵدا جیهان جارێك دوو هێندەی خۆی گۆرانكاری بەسەردا هاتبێت، ئەوا لەم قۆناخەدا هەر 24 مانگ جارێك ، جیهان دوو هێندەی خۆی گۆرانكاری بەسەردا دێت، بۆیە ئەگەر بە شێوازێكی ماتماتیكی بەراوردی گۆرانكاریەكانی قۆناخی شۆرشی تەكنەلۆژی لەگەڵ قۆناخە جیاوازەكانی شۆرشی پیشەسازی بكەین، ئەوا ئەو گۆرانكاریەی تەنها لەماوەی یەك ساڵدا جیهان بەخۆیەوە دەبینێت ، هاوتای 35 ساڵی قۆناخی شۆرشی پیشەسازیە ، لەم حاڵەتەشدا ئەگەر شۆرشی پیشەسازی لە ماوەی سەدەی هەژدەهەم تا ناوەراستەكانی سەدەی بیستەم كە دەكاتە نزیكەی 200ساڵ جاڕی كۆتایهاتنی مودێرنەی دابێت، ئەوا شۆرشی تەكنەلۆژیا تەنها لەماوەی 6-7 ساڵدا وەك فەرید زەكەریا لەساڵی 1997 لەدیراسەتیكدا بەناونیشانی( دیموكراتی نالیبرالی و ئایندەی ئازادی) ئاماژەی پێكردووە و پاشانیش لە 2003 لە كتێبێكدا بەناوی ( ئایندەی ئازادی) بڵاوی كردووە، توانی پرسیاری گەورە لەسەر سیستمی لیبرال دیموكراتی دروست بكات و پێمان بڵێت ئەگەر هەتا ئێستا تێگەیشتن لە سیستمی لیبرال دیموكراتی بەومانایە بەكار هاتبێت تەنها رێگەیە بۆ گەیشتن بە ئازادی و پاراستنی ئازادی، ئەوا سیستمی دیموكراتی نالیبرالی ( illiberal democracy) ئایندەی ئازادی خستۆتە مەترسیەوە، زەكەریا سەبارەت بە كودەكاتەی ژەنراڵ پەروێز موشەرەف بەسەر نەواز شەریفی سەرۆك وەزیرانی هەڵبژێراوی پاكستان، پشتگیری خۆی بۆ كودەتاكەی موشەرەف پیشاندەدات و پێی وایە كودەكاتەی موشەرەف لە دیموكراتیەتەكەی نەواز شەریف بۆ ئایندەی ئازادی و سەقامگیری پاكستان باشترە. بەڵام پرسیاری گرنگ لیرەدا ئەوەیە ئایا ئەم گۆڕانكارییە خێرایانەی شۆرشی تەكنەلۆژی توانی سیستمی دیموكراتی راستبكاتەوە؟ سەبارەت بەوەڵامی ئەم پرسیارە فرانیسیس فۆكۆیاما جاڕی ئەوەی داوە ( دیموكراتی لە داكشانی تەواو دایە و چیتر ناتوانێت وەك پێشان ئەدای ئەركەكانی خۆی بكات) بۆیە چارنیە دەبێت بەدوای بەدیلی دیموكراتی بگەرێن، بەڵام رۆژنامەنووس و بیرمەندی جیهانی تۆماس فریدمان لە تازەترین كتێبی بەناونیشانی ( سوپاس بۆ دواكەوتنت: دیدێكی گەشبینانە بۆ گەشەكردن لە سەردەمی خێرایدا) جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە ئێستا ئێمە لە فەزای ئەنتەرنێتدا (cyberspace) ژیانی رۆژانەی خۆمان بەسەر دەبەین، لەم فەزا تازەیەدا هیچ یاسایەك ، هیچ دامەزراوەیەك، هیچ سوپایەك، هیچ هێزێكی ئاسایش و پۆلیس نیە هەتا ئازادیەكانی تێدا ریكبخات، بۆیە پرسیار ئەوەیە ئایا لەفەزای ئەنتەرنیتدا هاوشێوەی بۆشایی ئاسمان ، هێزێكی میتافیزكی هەیە یاسای بۆ دابێت و ریكی بخات؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە فریدمان پێمان دەڵێت: باشترین رێگە چارە بۆ مامەڵە كردن لەگەڵ ئەم سەردەمە ئەوەیە ئێمە خۆمان وەك مرۆڤ لە ئاستی ئەو گۆرانكاریە خێرایانەدا رابوەستین و جوڵە نەكەین ، بۆ ئەوەی بتوانین دووبارە بیربكەینەوە ، دووبارە مەزندە بكەین، دووبارە رەنگدانەوەی خۆمان لەسەر ئەو گۆرانكاریە خێرایانە دروست بكەین، لەم حاڵەتەدا گرنگ نیە تۆ دیموكراتیت یان ئایدلۆژیستێكی چەپ یان لیبرایت، بەڵكو گرنگ ئەوەیە بە بیركردنەوەی تازە مامەڵە لەگەڵ ئەم واقیعە تازە بكەیت))