فرانسیس فۆكۆیاما سەبارەت بەو شكستە گەورە ئابورییەی بەسەر یۆنان هات و بووە هۆكاری ئەوەی نەتوانێت وەك دەوڵەتانی دیكەی یەكێتی ئەورپا چارەسەری بكات و دوایش ناچار بێت راپرسی لەسەر ئەو پرسە بكات كە لەیەكێتی ئەورپا بێتە دەرەوە یان بمێنێتەوە، دەگێرێتەوە بۆ ئەو هاوپەیمانە حزبیە چەپ و راستەی كە بەشێوەی خولی و وەك دووحزب دەستاودەستی دەسەڵات لەسیستمی سیاسی یۆنان دەكەن .
لەمبارەوە دەڵێت ، گرفتی سەرەكی نێوان ئەم دوو هاوپەیمانە یان ئەو دوو حزبەی یۆنان ئەوەنیە كە بەشێوەیەكی ریكوپێك و لەكاتی خۆیدا دەستاودەستی ئاشتیانەی دەسەڵاتیان نەكردبێت، بەڵكو گرفتی سەرەكی رەفتاری ئەم دوو حزبەیە لەگەڵ حكومەتدا و هەر ئەوەش بۆتە هۆكاری ئەوەی گەندەڵی و ناسەقامگیری سیاسی دروست بێت و پاشانیش حكومەتی یۆنان نەتوانێت كێشە داراییەكانی چارەسەر بكات .
دیارە ئەمەش بەرەنجامی ئەوەیە ئەم دوو حزبە هەر كاتێك هەڵبژاردنیان بردبێتەوە و چووبنە دەسەڵات، هەموو پۆستە گشتیەكانی حكومەتی پێشوویان گسك لێداوە و لەشوێنی ئەوان ئەندام و كادری سەربەحزبەكەی خۆیان داناوە، بەمەش نەیانهێشتووە هیچ ئەزموونێكی حكومرانی و هەڵسورانی دامەزراوەیی لەناو حكومەتی یۆنان دروست بێت ، هەر بۆیە كاتێكیش قەیرانێكی ئابوری لە وڵاتەكەیان روودەدات ناتوانن چارەسەری بۆ بدۆزنەوە.
هەر ئەم بیرمەندە سەبارەت بە سیستمی دیموكراتی هیندستانیش دەڵێت، هیندستان لەدوای راگەیاندی سەربەخۆییەوە لە ساڵی 1947 تا ئێستا نموونەیەكی باشی دیموكراتیە لە ئاسیادا. هیندستان لەگەڵ ئەوەی چەندین ئایین و نەتەوەی جیاوازی تێدایە، بەڵام توانیوویەتی درێژە بە لێبوردەیی و پێكەوە ژیان و سیستمە دیموكراتیەكەی بدات، بەڵام كێشەی سەرەكی سیستمی سیاسی هیندستان ئەوەیە كە حزبە سیاسیەكانی هیندستان بەشێوەیەك مامەڵە لەگەڵ حكومەت ناكەن، هەتا حكومەت بتوانێت بریاری راست و دروست بۆ چارەسەكردنی كێشەكان دەربكات.
لەمبارەوە لەسەر كێشەیەك وەك نموونە هەڵوەستەی جدی دەكات، كە ئەویش ئەوەیە ، ئەو مامۆستایانەی لە گوندەكانی هیندستان دامەزراون بۆ ئەوەی منداڵی ئەو گوندانە فێری خوێندەواری بكەن ، نیوەیان مووچە وەردەگرن و بەڵام لە قوتابخانەكان دەوام ناكەن.
ئەم كێشەیە لەگەڵ ئەوەی چەندین جار بۆتە گەورەترین بابەتی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن، بەڵام دوای چەندین ساڵ كە دووبارە لێكۆڵینەوە كراوە ، دەبینین دیاردەكە زیادی كردووە و كەمی نەكردووە و بەهەمان رێژە و زیاتریش مامۆستایان لە قوتابخانەكاندا دەوام ناكەن.
ئەوجا ئەگەر لەنموونە دیاریكراوەوە بەراوردی هیندستان و ژاپۆن بكەین، ئەوا دەزانین بۆچی ژاپۆن ئەندامی گروپی هەشت دەوڵەتە گەورە پیشەسازیەكەی جیهانە و بۆچی هیندستان هەر بەهەژاری ماوەتەوە؟، خۆ ئەگەر بەراوردی هیندسستان لەرووی ژمارەی دانیشتوانەوە لەگەڵ كۆماری چینی میللی بكەین، ئەوا دووبارە دەبینین كە سیستمە دیكتاتۆریەكەی كۆماری چین لەرووی ئابوریەوە، زۆر لە سیستمە دیموكراتیەكەی هیندستان سەركەتووترە .
ئاماژەكردنمان بەو دوونموونەیە، لاوازی دوو سیستمی سیاسی دیموكراتیمان پیشاندەدا كە یۆنان و هیندستانە، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر هاوڵاتیانی دەوڵەتانی ئاسیا ئەو توانایەیان هەبێت كە نموونەی ژاپۆن و تایوان و سەنگافورا و كۆریای باشور لە بونیادنانەوەی دەوڵەت و نەتەوە پیشانی جیهان بدەن، ئەوا هەموو ئەو فاكتەرانەی وەك سامانی مرۆیی و داب و نەریت و فاكتەری ئاینی ، لە هیندستانیش بوونی هەیە، هەروەها ئەگەر سەیری قەیرانەكەی یۆنان و تەواوی دەوڵەتانی یەكێتی ئەورپا بكەین، ئەوا بەهەمان شێوە دەبینین ئەو قەیرانە داراییەی كە لە ساڵی 2008 رووی لە هەموو دەوڵەتانی یەكێتی ئەورپا و ئەمریكا كرد، هەر هەمان قەیرانیش رووبەرووی یۆنان بۆتەوە، بەڵام پرسیار ئەوەیە بۆچی بۆ یۆنان بووە كارەسات و ئەمریكا و دەوڵەتانی یەكێتی ئەورپا تێیان پەراند؟، ئەوا لەهەردوو حاڵەتەكەدا بۆمان دەردەكەوێت ئەو پەتای ناسەقامگیری و گەندەڵیە سیاسیە لە هێندستان و یۆنان هەیە ، لە دەوڵەتانی ژاپۆن و كۆریای باشور و تایوان و سەنگافورا و یەكێتی ئەورپا و ئەمریكا بوونی نیە. ئەمەش مانای ئەوەیە هیچ كێشەو قەیرانێك لە ئیرادەی دەوڵەت و نەتەوە گەورەتر نیە ئەگەر لەناو ئەو دەوڵەت و نەتەوەیە پەتای ناسەقامگیری و گەندەڵی سیاسی بوونی نەبێت.
لەم روانگەیەوە ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ ناسەقامگیری و گەندەڵی سیاسی لە ژینگەی ئاڵۆزی كوردستاندا بكەین، ئەوا راشكاوانە دەگەینە ئەو ئاكامەی كە هۆكاری قەیرانە داراییەكانی كوردستان بە پلەی یەكەم دابەزینی نرخی نەوت یان سیاسەتی فرۆشتنی راستەوخۆی نەوت نیە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، بەڵكو دروستكردنی ناسەقامگیری و ئەو گەندەڵیە سیاسیە كە حزبەكانی كوردستان بوونە بەربەست لەبەردەم ئەوەی پەرلەمان و حكومەت بتوانن كاری خۆیان بكەن.
هەروەها حزبەكان بوونە لەمپەر و ئاستەنگ لەبەردەم ئەوەی حكومەت و پەرلەمان پێكەوە نەخشەیەكی رێگە بۆ چۆنیەتی چارەسەكردنی قەیرانە داراییەكان دابڕێژێت.
ئەگەر لێرەوەوە بگەرێنەوە بۆ سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان و ئەو پرسیارە لە خۆمان بكەین، ئایا چۆن هێزی پێشمەرگەی كوردستان توانی لەناو ئەو هەموو قەیرانەدا ( قەیرانی دارایی و چەك و لۆجیستی سەربازی) ئەو سەركەتنە مەزنانە بەدەست بهێنێت و هەموو جیهان سەرسام بكات؟ بێگومان وەڵامەكەی تەنها ئەوەیە ئەو گەندەڵیە سیاسیەی لەناو پرۆسەی سیاسی بوونی هەیە ، لەناو هێزی پێشمەرگەی كوردستان بوونی نیە.
خۆ ئەگەر خوانەخواستە ئەو گەندەڵی و ناسەقامگیریە سیاسیە لەناو هێزی پێشمەرگەی كوردستان بوونی هەبوایە ، ئەوا خوا دەیزانی چ كارەساتێكی گەورە بەسەر كوردستاندا دەهات و كوردستان بوونی نەدەما، هەروەك چۆن ئێستا شارەكانی ئەنبار و تكریت و موسڵ و حەلەب بوونی نەماوە.
پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ، ئەگەر نەتەوەیەك خاوەنی سامانی مرۆیی پێشمەرگە بێت بەهەموو ماناكانیەوە و ، تواناكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستانیش هەڵقوڵاوی ئەو رۆحە خۆرسكەیە كە پێشمەرگەی تێدا پەروەردە بووە، ئەوا هەمان ئیرادە و گیانی مقاوەمەت لەناو هەر تاكێكی كوردستان هەیە ، ئایا بۆچی پێشمەرگە توانی بەو ئیمكانیەتە كەمەی لەبەردەستیەتی داعش تیكبشكێنت، بەڵام ناتوانین قەیرانە سیاسی و داراییەكان چارەسەر بكەین؟ وەڵامی ئەو پرسیارە ئەوەیە ئەگەر حزبەكان ئەو ئیرادەو توانایەی گەلی كوردستان لە چوارچێوەی گەندەڵی سیاسی سڕنەكەن، ئەوا چارەسەكردنی كێشە داراییەكانی كوردستان لە تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش قورستر نیە.
بەڵام لەبەر ئەوەی حزبە سیاسیەكانی كوردستان بوونەتە هۆكاری دروستبوونی ناهاوسەنگی پرۆسەی سیاسی و بوونە فاكتەری ئەوەی كە حكومەت و پەرلەمان نەتوانن بریاری راست و دروست بدەن. ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی كە نەتوانین كێشە سیاسی و داراییەكان چارەسەر بكەین، هەر بۆیە ئەگەر بە قوڵایدا رۆچین، ئەوا راستیە دەدرەوشێتەوە كە لە كوردستاندا بێجگە لە كێشە و عینادی حزبە سیاسیەكان هیچ كێشەیەكی دیكە بوونی نیە.