سه‌ربه‌خۆیی موزایه‌ده‌ی سیاسی له‌سه‌ر ناكرێت ...گه‌ل له هیچ لایه‌كی قبووڵ ناكات
فه‌رهاد محه‌مه‌د
كه‌واته ئه‌مه پێمان ده‌ڵێت، پرۆسه‌ی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان نابێته پرۆسه‌ی لایه‌نێكی سیاسیی دیاریكراو، هه‌ر لایه‌نێكی سیاسی دیاریكراویش با حزبی فه‌رمانڕه‌واش بێت، ئه‌گه‌ر ئه‌م پرۆسه‌یه بكاته پرۆسه‌ی خۆی، ئه‌وا جیا له‌وه‌ی غه‌درێكی گه‌وره له نه‌ته‌وه‌كه‌ی ده‌كات، له هه‌مانكاتدا سه‌روه‌ریی و ئیراده‌ی نه‌ته‌وه‌ییش هیچ مانایه‌كی نامێنێت، به‌ڵام ده‌كرێت حزبه سیاسییه‌كان له بری ئه‌وه‌ی غه‌در له ئیراده‌ی نه‌ته‌وه بكه‌ن، فاكته‌رێكی خێربن بۆ ده‌رخستنی ئیراده‌ی نه‌ته‌وه، هه‌تا ئه‌گه‌ر ئیراده‌ی نه‌ته‌وه له‌و بڕیاردا دژ به به‌رژه‌وه‌ندی حزبه سیاسییه‌كانیش بێت، هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكردووه ئه‌و پرسانه‌ی پێوه‌ندییان به شكۆی نه‌ته‌وه‌وه هه‌یه، وه‌ك بڕیاردانی سه‌ربه‌خۆیی، ده‌ستوور، ئه‌و سیستمه سیاسییه‌ی حوكمڕانی وڵات ده‌كات، یان وه‌ك ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام له یه‌كێتی ئه‌وروپا سه‌باره‌ت به ده‌ستبه‌رداربوون له نه‌ختیی نیشتمانی و به‌كارهێنانی نه‌ختیی یۆرۆ، ئه‌م پرسانه حزبه سیاسییه‌كان بڕیاری له‌سه‌ر ناده‌ن و ئه‌و مافه‌شیان نییه بڕیاری له‌سه‌ر بده‌ن، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر حزبه سیاسییه‌كان له سه‌ر پێشنیارێكیش رێكبكه‌ون، ئه‌وه پێشنیاره و بڕیار نییه، ئه‌و كاته ده‌بێته بڕیار كه گه‌ل ریفراندۆمی له‌سه‌ر ده‌كات و ئه‌و كاته له‌سه‌ر هه‌موو لایه‌كیش فه‌رز ده‌بێت كه پێوه‌ی پابه‌ندبن.
سه‌باره‌ت به سه‌رۆكی وڵات با سه‌رۆكی هه‌ڵبژێردراوی ناو گه‌لیش بێت و زۆرینه‌ی گه‌له‌كه ده‌نگی پێدابێت، دیسان ئه‌م سه‌رۆكه‌ش به‌بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ گه‌له‌كه‌ی ئه‌و مافه‌ی نابێت له‌سه‌ر ئه‌و پرسه چاره‌نووسسازانه‌ی شكۆی نه‌ته‌وه دیاری ده‌كه‌ن بڕیار بدات، لێره‌دا گرنگه ئه‌وه به‌بیر بهێنینه‌وه كه جه‌نابی مسته‌فا بارزانی له ساڵی 1963-1964 بۆ ئاگربه‌ستی شۆڕش له‌گه‌ڵ حكومه‌تی به‌غدا رای گه‌لی كوردستانی وه‌رگرتووه و سه‌ربه‌خۆ له‌بری گه‌له‌كه‌ی بڕیاری نه‌داوه، ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه بووه كه ئه‌و شۆڕش بۆ گه‌له‌كه‌ی ده‌كات، ئه‌گه‌ر گه‌له‌كه‌ی شتێكی لا په‌سه‌ند نه‌بێت، ئه‌و مافه‌ی نییه به‌سه‌ر گه‌له‌كه‌یدا فه‌رزی بكات.
له‌م روانگه‌یه‌وه ئه‌گه‌ر سه‌یری هه‌موو قسه و گوتاره‌كانی سه‌رۆك مسعود بارزانی بكه‌ین، هه‌ر له ساڵی 1991 تا ئێستا، ته‌نانه‌ت له‌و كاته‌شی كه سه‌رۆكی شاندی دانوستاندنی به‌ره‌ی كوردستانی بووه له‌گه‌ڵ به‌غدا، راشكاوانه ئه‌وه‌ی وتووه، ئێمه ده‌چین وتووێژ ده‌كه‌ین، به‌ڵام ئاكامی وتووێژه‌كه ده‌خه‌ینه به‌رده‌ستی خه‌ڵكی كوردستان ئه‌گه‌ر گه‌لی كوردستان په‌سه‌ندی كرد، ده‌بێته بڕیار، نه‌ك من ئیمزای له‌سه‌ر بكه‌م. له‌مه‌ش زیاتر دوای راپه‌ڕینی به‌هاری 1991 كه ئه‌و كاتیش بارزانی سه‌رۆكی به‌ره‌ی كوردستانی بوو، دیسان به ئاشكرا رایگه‌یاند هیچ حزبێكی سیاسی بۆی نییه خۆی به‌سه‌ر گه‌لی كوردستاندا فه‌رز بكات و ده‌بێت گه‌ل خۆی بڕیار بدات چ سیستمێك دیاری ده‌كات و متمانه‌ی خۆی به‌كام لایه‌نی سیاسی ده‌دات. له‌سه‌ر پرسی سه‌ربه‌خۆیی كوردستانیش كه سه‌رۆك بارزانی له نه‌ورۆزی 2012 به ئاشكرا به جیهانی راگه‌یاند، ئه‌گه‌ر مالیكی عێراق به‌ره‌و دیكتاتۆریه‌ت به‌رێت، ئه‌وا گه‌لی كوردستان نابێته پاشكۆی حكومه‌تێكی دیكتاتۆری و ته‌نیا یه‌ك بژارده‌ی له‌به‌رده‌مدا ده‌مێنێته‌وه ئه‌ویش گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ بڕیاری گه‌لی كوردستان، سه‌یر بكه‌ن له 2012 سه‌رۆك بارزانی گوتی: "گه‌لی كوردستان چ بڕیارێك بدات، ئێمه ناچارین هه‌ر ئه‌و بڕیاره جێبه‌جێ بكه‌ین." ئه‌م گوتار و ره‌فتارانه‌ی مسعود بارزانی بۆ پێناسه‌ی سه‌رۆك پێمان ده‌ڵێت: سه‌رۆك مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه رێگه‌چاره ده‌سنیشان، یان پێشنیار بكات، به‌ڵام ئه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ی بڕیاردانه گه‌لی كوردستانه، نه‌ك سه‌رۆك، یان حزبێكی سیاسی دیاریكراو.
دیاره له‌ماوه‌ی ساڵی 2012 تا سه‌ره‌تای 2015ـه‌ش، نه‌ك ته‌نیا هه‌وڵه ناوخۆییه‌كان، به‌ڵكو ئه‌مریكا و به‌ریتانیا و نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش له هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوون رێگه‌چاره‌یه‌ك بۆ چاره‌سه‌كردنی كێشه‌كانی نێوان به‌غدا و هه‌رێم بدۆزنه‌وه، بۆ ئه‌مه‌ش گوشاری زۆریان به‌كارهێنا بۆ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر میكانیزمێك رێكبكه‌ون، هه‌تا له نۆڤمبه‌ری 2014 و له باره‌گای رێكخه‌ری بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له گرده‌كه، رێككه‌وتن له‌سه‌ر ئه‌و میكانیزمه به‌شداری حكومه‌تی عه‌بادی بكه‌ن، به‌ڵام په‌رله‌مانی عێراق ته‌نیا بۆ ماوه‌ی 30 خوله‌ك چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ی نه‌كرد، كورد بڕیاره‌كه‌ی خۆی به فه‌رمی بداته په‌رله‌مانی عێراق، په‌رله‌مانی عێراق كۆبوونه‌وه‌كانی خۆی ده‌ستپێكرد بۆ متمانه‌دان به حكومه‌ته‌كه‌ی عه‌بادی. ئه‌م ره‌فتاره‌ی په‌رله‌مانی عێراق كه ره‌نگدانه‌وه‌ی بیركردنه‌وه‌ی عه‌ره‌بی عێراق بوو به شیعه و سوننه‌وه به‌رامبه‌ر به كورد، په‌یامێكی ئاشكرا بوو كه عه‌ره‌بی عێراق نایانه‌وێت كورد به‌شێك بێت له عێراق، له‌و كاته‌وه زۆر هه‌ڵوێستی نێوده‌وڵه‌تی به‌رامبه‌ر هه‌رێمی كوردستان گۆڕانكاری به‌سه‌ردا هاتووه و ئه‌لته‌رناتیڤیان بۆ شێوازی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ هه‌رێم دۆزیوه‌ته‌وه له‌و كاته‌ی كه به‌غدا ئاماده نه‌بووه وه‌ك ده‌وڵه‌تێكی فیدڕاڵی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستان بكات، هه‌روه‌ك چۆن پێنتاگۆن به ئاگاداری به‌غدا رێككه‌وتنی له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه ئه‌نجامدا، هه‌روه‌ها بانكی نێوده‌وڵه‌تی لای خۆیه‌وه پشكی كوردستانی له‌و قه‌رزه جیاكرده‌وه، ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر به‌غدا سوور بێت له‌سه‌ر ملهوڕییه‌كانی به‌رامبه‌ر كوردستان، ئه‌وا كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ كوردستان به‌دوای ئه‌لته‌رناتیڤی دیكه‌دا ده‌گه‌ڕێت.
ئه‌وه‌ی له‌م خوێندنه‌وه‌یه پێی ده‌گه‌ین، ئه‌و راستییه‌یه كه سه‌رۆك بارزانی له 2012 به جیهانی راگه‌یاندن، ئه‌گه‌ر حكومه‌تی به‌غدا به‌ره‌و دیكتاتۆریه‌ت بچێت و ئاماده نه‌بێت له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراق كێشه‌كان چاره‌سه‌ر بكات، ئه‌وا به‌دیلی دیكه نییه و ده‌بێت بگه‌ڕێینه‌وه بۆ گه‌لی كوردستان ۆ ئه‌وه‌ی بڕیار بدات. دیاره دوای نزیكه‌ی پێنج ساڵ به‌سه‌ر ئه‌م گوتاره‌ی بارزانی-دا، ئێستا نه‌ك هه‌ر ده‌وڵه‌ته گه‌وره‌كان و كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی، به‌ڵكو عێراق و ده‌وڵه‌تانی دراوسێی كوردستانیش گه‌یشتوونه‌ته قه‌ناعه‌ت كه كێشه‌كانی نێوان هه‌رێمی كوردستان عێراق به‌و شێوازه‌ی هه‌رێم داوای ده‌كات له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراق جێبه‌جێ بكرێن، گه‌یشتۆته بنبه‌ست و چاره‌سه‌ر ناكرێن، بۆیه به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌نگاوانه‌ی سه‌رۆك بارزانی هه‌ڵیده‌گرێت بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ بڕیاری خه‌ڵكی كوردستان، بێجگه له رێزگرتنی ئه‌و ئیراده‌ی ئه‌و بڕیاره ده‌دات، كاردانه‌وه‌ی سلبی دیكه‌مان نه‌بینیوه، به‌ڵام ئه‌وه‌ی بۆته جێگه‌ی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ی سیاسی له كوردستاندا، ئه‌وه‌یه حزبه سیاسییه‌كانی كوردستان ئێستا له‌سه‌ر ئه‌م پرسه چاره‌نووسسازه مشتومڕی سیاسی ده‌كه‌ن، كه له بنه‌ڕه‌تدا ئه‌م پرسه ته‌نیا و ته‌نیا په‌یوه‌سته به بڕیاری گه‌لی كوردستانه‌وه، نه‌ك حزبه سیاسییه‌كان.
