كورد مافی خۆیەتی ئاگاداری وردەكاریی قۆناخی دوای رزگاركردنی موسڵ بێت، لۆژیك نییە كە كورد لەرووی سەربازییەو بەشداریی رزگاركردنی ئەو شارە بكات و دوای ئەو پرۆسەیە لەرووی سیاسی و كارگێڕییەوە پەراوێزبخرێت، چونكە كورد لە موسڵدا دووەم نەتەوەیە دوای عەرەب ، دیارە ئەو شارەش دووەم گەورە شاری عێراقە و لە عێراقێكی بچووك دەچێت، لەو شارە چەندین نەتەوەو ئایین و ئایینزای جۆراوجۆرهەیە، بۆیە پێویستە رەچاوی مافی پێكهاتەكانی بكرێت هەروەك لە ماددەی 3ی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا هاتووە، رزگاركردنی موسڵ زۆر پێویستە، چونكە بوونی داعش لەو شارەدا هەڕەشەیەكی مەترسیدارو بەردەوامە بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵام من پێموایە كە قۆناخی دوای رزگاركردنی موسڵ زۆر قورس و سەخت دەبێت بۆ كورد لە هەردوو رووی سیاسی و كارگێڕییەوە، بۆیە پێویستە رێككەوتن و دانووستانی جیددی لەگەڵ بەغدادا بكرێت دەربارەی قۆناخی دوای رزگاركردنی موسڵ، هەرچەندە من لەو باوەڕەدام كە رێكەوتن لەگەڵ بەغدا لەسەر هەر پرسێك بێت وەك تۆڕی جاڵجاڵۆكە وایە لەهەر ساتێكدا بێت هەرەس دەهێنێت، ئەمەش لەبەر ئەو عەقڵییەتەیە كە حوكمی عێراق دەكات، هەر ئەو عەقڵییەتە بوو عێراقی گەیاندە ئەو كاولكاری و گەندەڵییە، بۆیە پێویستە لایەنی دیكە بەشداریی لە رێكەوتنەكەدا بكەن بەتایبەتیش سوننەی ئەو پارێزگایە، هەروەها دەبێ سوننەی مالیكی لەو رێكەوتنە دووربخرێنەوە، چونكە ئەوان هۆكاری پەرتەوازەیی و پارچەپارچەبوونی سووننەن، هەر ئەوانن رەواج بۆ هاتنی حەشدی شەعبی و بەشداریكردنی لە رزگاركردنی شارەكەدا دەكەن، لەوەش دڵنیام كە سوننە بە هەموو حزب و لایەن و پێكهاتە سیاسییەكانییەوە جێگەی متمانە نین، ئەوان لەكاتی لاوازییاندا دەبنە هاوپەیمانی كورد و دوژمنیش لە كاتی بەهێزبوونیاندا، ئەوان لەئێستادا هاوپەیمانی كوردن، چونكە لاوازو پەرتەوازەن و زۆربەیان لە ئوردن و كوردستانن، بەڵام ئایا سوننە دوای گەڕانەوەیان بۆ جێ و رێی خۆیان هەر وا بە هاوپەیمانی كورد دەمێننەوە ؟ ئایا وەك برای شەریك لە نیشتمان مامەڵە لەگەڵ كورددا دەكەن، بەتایبەتیش لە شاری موسڵ؟ من پێموانییە وا بێت، بۆیە پێویستە قۆناخی دوای رزگاركردنی موسڵ بە تەواوی بزانرێت و روون بكرێتەوە، هەروەها ناكۆكیی توند لە نێوان سوننە و سوننەی مالیكی لەئارادایە، ئایا كامەیان رۆڵی گەورەیان لە بەڕێوەبردنی شارەكەدا دەبێت؟ چونكە زانراوە كە سوننەی مالیكی و شیعە بەگشتی و هەندێ لەكوردانی لایەنگری ماليكی دەنگیان بۆ لابردنی ئەسیل نجێفیی پارێزگاری نەینەوا دا، ئایا خەڵكی ئەم شارە بە پارێزگاری تازە( نۆفەل حەمادی ئەلعاگوب)ی سەر بە كوتلیە نەهزەی عەرەبی رازی دەبن؟ یان كێشەكە زیاتر ئاڵۆزتر دەبێت؟ وا دیارە سوننە واز لە پرسی پارێزگا دێنن و هەوڵی زۆر دەدەن لەپێناو دامەزراندنی هەرێمگەل بەپێی دەستووری هەمیشەیی عێراق، ئەمەش بۆ قورتاربوون لە مەركەزییەتی دەسەڵاتی بەغدا، هەرچەندە شیعەی دەسەڵاتدارو سوننەی مالیكی دژی ئەم هەوڵانە دەوەستنەوە، بەڵام پێموایە ئەم بابەتە لە رووی میللی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەوە یەكلایی بۆتەوە، هەندێ هەواڵیش دووپاتی ئەوە دەكەنەوە كە بەم زوانە كۆنگرەیەكی هێجگار گەورە و یەكەم جارە لەو شێوەیە لە عەرەبستانی سعودیە دەبەسترێت بۆ پشتیوانیكردن لەو سوننانەی دژی پڕۆژەی ئێرانن بۆ پشتیوانیكردن لە پێكهێنانی هەرێمی سوننەنشین، بەتایبەتیش كە رزگاركردنی شاری موسڵ نزیك و یەكلایی بۆتەوە، هەر یەك لە ئوسامە نجێفی و زافرعانی و رافع عیساوی و تاریق هاشمی بانگهێشت دەكرێت بۆ بەشداریكردن لەو كۆنگرەیە، ئەوانەش دوژمنی سەرسەختی پڕۆژەكەی ئێران و حەشدی شەعبین، بۆیە سوننەی مالیكی لە قۆناخی داهاتوودا شوێن پێیان نابێتەوە، مەگەر بەپێی تێڕوانینی سعودیەو هەندێ دەوڵەتی كەنداو واز لە سیاسەتی هەڵەی خۆیان بهێنن، حكومەتی عێراقیش هەڵوێستی خۆی بۆ رەتكردنەوەی ئەم هەوڵانە بە ئاشكرا راگەیاندووەو ئەمەی بە دەستێوەردان لە كاروباری عێراق لەقەڵەم دەدات، بەڵام وا دیارە ئەمە دەبێتە هاندەر بۆ شیعەی باشوور تاكو هەرێمگەلێك لە بەسرەو فوڕاتی ناوەڕاست پێكبهێنن، ئەم هەموو هەوڵانەش هەر لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستاندان، چونكە رەنگە كورد پەنا بەرنە بەر قۆناخی دوای فیدڕاڵییەت كە كۆنفیدڕاڵییەتە، هاوكات لە كاتی دامەزراندنی هەرێمگەلی سوننەدا چەندین كێشەی ئاڵۆز لەگەڵ هەرێمی كوردستان سەرهەڵدەدەن، بە تایبەتیش لە پارێزگاكانی كەركووك و دیالە وتكریت و موسڵ.هەرچەندە دەستووری عێراقی لەڕووی تیۆرییەوە ئەم كێشانەی یەكلاكردۆتەوە، بەپێی ماددەی 140ی دەستوور، بەڵام لەڕووی پراكتیكەوە ئەو ماددەیە پەكخراوە، حكومەتی بەغداش وادەیەكی بۆ جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە دەستنیشان كردبوو كە ساڵی 2007 بوو، بەڵام حكومەتی بەغدا هیچ هەوڵێكی بۆ نەدا، بگرە ئاستەنگ و لەمپەری خستە بەردەم جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە، بۆیە هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعە بەرپرسیارێتیی جێبەجێ نەكردنی ئەم ماددەیەی دەكەوێتە ئەستۆ، تەنانەت هێندێك لە سیاسەتوانی شیعەش شانازی بەوەوەدەكەن كە رێگربوونە، بێ گومان ئەمە پێشێلكردنێكی ئاشكرای دەستووری عێراقییە، بۆیە دەڵێم بوونی ئەم ماددەیە لە دەستووردا هیچ مانایەكی نییە، چونكە خوێنی شەهیدانە كە ئەم ماددەیەی بە تەواوی جێبەجێ كردووە و ئەو ناوچە دابڕێنراوانەی كوردستانی گەڕاندەوە، لە هەمان كاتدا نەخشەی سنووری بەشێوەیەكی پراكتیكی كێشایەوە، بۆیە حكومەتی بەغدا پێشێلی دەستووری كردو لەوەتەی ساڵی 2005ەوە تا بەمڕۆ ڕا دەگات لەسەر ئەم سیاسەتە هەڵەیەی بەرامبەر ئەو ماددە دەستوورییە بەردەوام بووە، لەبەر ئەوە نابێ كورد چاوەڕوان بێت حكومەتی بەغدا ئەم ماددەیە جێبەجێ بكات، چونكە ئەو لە بنەڕەتدا دان بەو ماددەیەدا نانێت، تەنانەت هەندێ سیاسەتوانی عێراقی دەڵێن ئەم ماددەیە مردووە.
با بگەڕێینەوە سەر بابەتەكەی خۆمان، قۆناخی دوای موسڵ قۆناخی پاكتاوكردنی سیاسیی و ململانێی مەزهەبی و نەتەوەیی و سیاسی دەبێت، بگرە لەوەش مەترسیدارتر ململانێیەكانی نێو باڵەكانی حەشدی شەعبییە، بۆیە عەبادی هەوڵی دا شەرعییەت بە حەشدی شەعبی بدات تا بكرێتە دامەزراوەیەكی سەربازی وەك دەزگای دژەتیرۆر، چونكە زانراوە حەشدی شەعبی زۆر بە خێرایی دوابەدوای فتوایەكی سیستانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دامەزرا، ئەمەش لە رووی لۆژیكەوە مانای وایە دوای رزگاركردنی موسڵ حەشد كۆتایی پێدێت، هەوڵگەلێكی زۆری ئێران لە ئارادایە بۆ ئەوەی حەشدی شەعبی بكرێتە دامەزراوەیەكی عەسكەریی شەرعی كە سەر بە ئەنجومەنی وەزیران بێت لە شێوەی پاسداری ئێران، واتا لە رووی دارایی و پاڵپشتیكردنەوە سەر بە ئەنجومەنی وەزیران بێت، بەڵام بە فەرمانی مەرجەعیەتی ئایینی بجووڵێتەوە، ئامانجی حەشدیش بەپێی مەرجەعییەتی ئایینی بریتییە لە بەرگریكردن لە شوێنە پیرۆزەكانی كەربەلاو نەجەف وسامەڕا و كازمیەو بەغدا.
من پێموایە كە قۆناخی دوای رزگاركردنی موسڵ ململانێیەكی بەهێز لە نێوان سوننەو شیعە بەخۆوەدەبینێت، ئەگەر سوننە هەوڵنەدەن هەرێمێكی تایبەت بەخۆیان یان چەند هەرێمێك لە پارێزگایەكەیان دابمەزرێنن، هەروەها ململانێی خوێناوی روودەدات لەنێوان كوردو حەشدی شەعبی لە كەركووك و دیالە، ئەگەر كورد سەربەخۆیی رانەگەیەنن، چونكە سەربەخۆیی تاكە چارەسەرە بۆ هەموو كێشە سیاسی و ئابووری و سەربازی و دیبلۆماسییەكانی هەرێم، بەڵام چەند سەربەخۆیی دوا بكەوێت ئەوەندە كێشەكان لەگەڵ سوننەو حەشدی شەعبی ئاڵۆزتر دەبن، لەبەر ئەم هۆیە سەرۆك بارزانی قەناعەتی بەوە هەیە كە ئێستا كاتی راگەیاندنی سەربەخۆیی هاتووە، گەڕانەوە بۆ عێراق كە خەباتی لەپێناویدا كرد بەفیڕۆچوو، با مێژووش بزانێت كە هەر بزاڤێكی سیاسیی كوردی یان هەر لایەنێكی دیاریكراوی كوردی پشتگیریی لە سەربەخۆیی نەكات، ئەوا بە لایەنێكی دوژمنكار دادەنرێت و هیچ جیاوازیی نییە لەگەڵ ئەو لایەنەی شەڕی دژی نەتەوەی كوردو كوردستان بەرپاكردووە.


* پەرلەمانتاری فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق