پەلاماردانی سۆسیۆلۆژیا
دکتۆر عادل باخه‌وان*
لەم ماوەیەدا، هەر لە وردە رۆشنبیرێكی ئایدۆلۆژیاپەرستی كوردەوە تا دەگاتە سەرۆك وەزیرانی فەرەنسا، ئەم تۆمەتەیان دووبارە كردووەتەوە و بەئاشكرا پەلاماری سۆسیۆلۆژیایان داوە. من پێموایە گرفتی ئەمانە لەوەدایە كە تائێستا لە سۆسیۆلۆژیا تێنەگەیشتوون و لەگەڵ دادگادا تێكەڵی دەكەن. سۆسیۆلۆگە جددییەكان، لە هەركوێ بن، بەئارامی سەرقاڵی رامانی رەخنەگرانە، كۆكردنەوەی داتا، شرۆڤەكردنیان لەسەر ئاستی چۆنیەتی و چەندێتین. كاری سۆسیۆلۆگەكان بریتییە لە بیناكردنەوەی "كۆنتێكستەكان/ سیاقەكان"، دروستكردنەوەی مێژووی رووداوەكان و سروشتی ئیشكردنی چالاكیەكان، بۆئەوەی بتوانن لێیان تێبگەن و بزانن چۆن و چین. كارێكی لەم شێوەیە كە دڵی زیندووی سۆسیۆلۆژیایە، لە دەرەوەی بڕیار لەسەر شتەكان ئەنجام دەدرێت. ئەوەی گرنگە بۆ سۆسیۆلۆژیا، بڕیار لەسەر جیهان نییە، بەڵكو خودی جیهانە. بێگومان بەهیچ شێوەیەك ئەمە مانای ئەوە نییە كە سۆسیۆلۆژیا "عوزر" بۆ تاكەكان دەهێنێتەوە، جا ئیتر تیرۆریست بن یان نیشتمانپەروەر.
ئەوەی گرفتە، وەك بێرنار لایر، سۆسیۆلۆگی فەرەنسی دەڵێت، رەتكردنەوەی شرۆڤەكردنی جیهانە، بە تیرۆریزمیشەوە! ئەوەی گرفتە، چاوەڕوانیی بڕیاردانە لە سۆسیۆلۆژیا، نەك شرۆڤەكردن و بەرهەمهێنانی مەعریفە لەسەر شتەكان وەك ئەوەی كە هەن. گرفتەكە لەم روانینەدایە كە لە نێوان تاریكی و رووناكیدا، یەكەمیان هەڵدەبژێرێت.
لەپێناوی دەستنیشانكردنی رەگوڕیشە كۆمەڵایەتییەكانی تاكێك یان گرووپێكدا، یەكەم فەرمانی ئیپستیمۆلۆژیی سۆسیۆلۆگ بریتییە لە دووركەوتنەوە لە كۆی ئەو لۆژیكانەی كە دەكرێت بیبەن بەرەو دابەشكردنی "بەرپرسیاری" بەسەر هەمان ئەو تاك و گرووپانەدا. سۆسیۆلۆگەكان لێرە نین بۆئەوەی دەستنیشانی تاوانباران بكەن یان بەرائەتی بێتاوانان بسەلمێنن. ئەوان لێرەن بۆئەوەی كردەی كەسێك یان گرووپێك بخەنەوە نێو ئەو "كۆنتێكست/ سیاق"ە ئاڵۆزەی كە بەپێی تۆڕێك لە پەیوەندیی بەیەكداچوودا ئیش دەكات. واقیعی كەسێك یان گرووپێكی تیرۆریست، بەپێی كۆمەڵێك میكانیزم و پرۆسێس دروست دەبێ و لەپێناوی ناسینیدا، دەكرێت بخرێتە نێو كردەی "بابەتاندنەوە"، دروست وەك ناسینی هەر واقیعێكی كیمیایی، فیزیایی و بیۆلۆژی، بەڵام لە ئاستی دیكەی جیاوازدا.
كولیبالی و ئەباعود و منداڵەكانی كواشی، ئەو تیرۆریستانەی كە پەلاماری فەرەنسایان دا، بەشێكن لە جەستەیەكی كشاو بەسەر جیهاندا، جەستەیەكی رادیكاڵیزەكراو لەنێو مێژووی درێژی چەندین ستراكتۆردا، بەبێ پشكنینی ئەم جەستە و ئەم مێژووە، هیچ مەعریفەیەكی بابەتی بەرهەم نایەت. پرسی "بەرپرسیارێتی" تاكە كەس یان گرووپ پەیوەندی راستەوخۆی بە مۆراڵ و قانوونەوە هەیە، نەك بە زانستەوە. وەك چۆن سۆسیۆلۆژیا گرفت بۆ دادگا دروست ناكات كاتێك "حوكم" بەسەر تیرۆریست و تاوانباراندا دەدات، ئاواش دادگا و عەقڵیەتی دادگا نابێت گرفت بۆ سۆسیۆلۆژیا دروست بكەن كاتێك بەدوای "چیەتی" و "چۆنیەتی" دیاردە و واقیع و فاكتەكاندا دەگەڕێت. سیاسییەكان، رۆژنامەنووسەكان، وردە رۆشنبیرەكان دەبێت تێبگەن لەوەی سۆسیۆلۆژیا و دادگا دوو وەزیفەی جیاوازیان هەیە و بە دوو میتۆدی جیاواز كاردەكەن.
دواتر بەشێك لەو بەرەیەی كە پەلاماری سۆسیۆلۆژیا دەدەن، پێیانوایە كە تیرۆریستان لەژێر كاریگەریی كۆمەڵێك فاكتی "ئاینی"، نەك كۆمەڵایەتیدا، قەسابخانەكان دروست دەكەن. ئەمانە تائێستا تێنەگەیشتوون لەوەی كە فاكتی "ئاینی" هەر لە رەگوڕیشەوە فاكتی "كۆمەڵایەتی"یە و لە دەرەوەی كۆمەڵایەتی رووبەرێك بۆ جووڵانەوەی فاكتی ئاینی لە ئارادا نییە. هەر لەگەڵ ئێمیل دۆركایم و ماكس ڤێبەردا تا دەگاتە ئەمڕۆ، ئێمە سەدان پرۆژەی توێژینەوەی گەورەی سۆسیۆلۆژیمان لەبەردەستدایە كە ئاینیان وەك فاكتی كۆمەڵایەتی خوێندووەتەوە. گەر خوێنەر رێگام بدات و لێكدانەوەی هەڵەی بۆ نەكات، ئاڕاستەی كتێبی "ئاین چییە؟"ی دەكەم، بۆئەوەی ببینێت كە چۆن حەڤدە قوتابخانەی گەورەی سۆسیۆلۆژی كاریان لەسەر فاكتی ئاینی كردووە. واقیعی ئاینی، دروست وەك واقیعی دەوڵەت، قوتابخانە، كولتور، ئابووری، وەرزش، خێزان و...هتد لەنێو دنیای كۆمەڵایەتیدا دروست دەبێت و هەر لە هەمان ئەو دنیایەشدا دەجوڵێتەوە. بۆیە وێنانەكردنی فاكتی ئاینی وەك فاكتی كۆمەڵایەتی لەگەڵ واقیعدا یەكناگرێتەوە و رەنگە زیاتر هەڵوێستێكی ئایدیۆلۆژی بێت، یان لە جەهلەوە سەرچاوەی گرتبێت.
بەشێوەیەكی گشتی دەمەوێت لەم گۆشەیەدا بڵێم: سۆسیۆلۆژیا، نە پرسیاری عوزرهێنانەوەی هەیە، نە پرسیاری بڕیاردان، بەڵكو پرسیاری تێگەیشتن.
رووداو
