پتڕۆكیمیاویات و ئەلەمنیۆم و پیشەسازیی رۆن و سابوون و شووشەو كریستال و پاراستنی گۆشت و
ماسی و تاد.
پێویستیی مرۆڤ بە خوێ: تێكڕایی ساڵانەی بەكاربردنی خوێ لەلایەن نزیكەی 3 كیلۆگرامە، بۆیە دانیشتوانی هەرێمی كوردستان كە 5 ملیۆن كەسە ساڵانە
پێویستییان بە 15 هەزار تەن خوێیە، جگە لەو بوارانەی كە لەسەرەوە ئاماژەمان پێكردن، بەڵام توانای بەرهەمهێنانی ساڵانەی خوێ لە كوردستان
لە 1100 تەن تێپەڕناكات. هەلومەرجە جیۆلۆجییەكانی پەیدابوونی خوێ: خوێی كانزایی بە زەبری كردارەكانی نیشتەیی بوون و بەبلووربوون و بەپێی پلەی توانەوەی رێژەیی دروست دەبێت دوای ئەوەی توانەوەكەی دەگاتە پلەی تێربوون بە هەڵم، دوو سەرچاوەی خوێ هەن) نیشتەبوون بە رێگا ئاسییەكانی بەبەردبوون، تواناوەی خوێواو كە بریتییە لە شیبوونەوەی ئاوی دەریا و دەریاچەكان و ئاوی ژێرزەوی و كانیاوەكان( وەك خوێدانی خولیین لە ناحیەی سەنگاوو یەكێكی دیكە لە گوندی پیران( هەروەها بیری سرووشتی و دەستكرد، گرنگترین سەرچاوەكانیش كە زۆر باون ئاوی دەریاو ئۆقیانووسەكانە، خوێی سرووشتی هاوشانی گەچ و ئەنهدریت و كلۆریدات دەردەكەوێت. زۆربەی كانەكانی دەرهێنانی خوێ لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەیوەستن بە مێژووی پەیدابوون وپەرەسەندن و لەناوچوونی) دەریای تەیسیس(كە مێژووی سەرهەڵدانی بۆ نزیكەی 210 ملیۆن ساڵ دەگەڕێتەوە، ئەستووریی نیشتەنیی دەریایی كە
خوێ و جۆرەكانی: خوێ، یان كلۆریدی سۆدیۆم كانەكەی هالیتە، بریتییە لە بەردەخوێی خۆراك پێكهاتەكەی) NACL (ە، لە شێوەی پارستە، یان دەنكۆڵە، یان بەشێوەی كریستالی شەش پاڵوو بوونی هەیە. خوێ بێ رەنگە، یان لە شێوەی رەنگی سپی، یان زەرد، یان سووری كاڵ بەپێی ئەو گەردانەی تێیدایە دەردەكەوێت. پلەی پتەویی خوێ 2.5 و كێشی كوالیتی 2.4 -ە و بریقەی شووشەیە و زۆر بە ئاسانی لە ئاودا دەتوێتەوە، خوێ نزیكەی 97.51 %كلۆریدی سۆدیۆمی تێدایە ئەوەی دەمێنێتەوە بریتییە لە مەگنیسیۆم وكالسیۆم و پۆتاسیۆم فلۆرید و بڕوم. دوو جۆری سەرەكیی خوێ هەیە، بەردەخوێ كە لە چینەكانی توێكڵی زەویدا هەیە، خوێی ئاوی دەریاكان، بەردەخوێ رێژەیەكی زۆر كەمی مەگنیسیۆمی تێدایە، پاكیی بەردەخوێ نزیكەی 99.8 %-ە و لە خوێی سۆدیۆم پێكدرێت، بەڵام خوێی دەریا رێژەیەكی بەرزی مەگنیسیۆمی تێدایە كە لە كاتی تامكردندا تاڵە، بۆیە بەردەخوێ گرنگترو باشتر و گرانترە لە خوێی دەریا لە رووی ئابووری و خۆراك و پزیشكییەوە.
گرنگیی خوێ: خوێ بۆ خۆراكی بوونەوەری زیندوو زۆر پێویستە لەوانەش مرۆڤ، هەروەها بابەتی سەرەتاییە لە زۆربەی پیشەسازییە كیمیاوی و خۆراكی و دەرمانییەكان، خوێ لە زۆربەی پیشەسازییەكاندا بوونی هەیە، گرنگترینیان پیشەسازیی كاربۆناتی سۆدیۆم، سۆدا، كلۆر و كەرەستەی بۆیاخ و پیستەخۆشكردن و هەڵكۆڵین بۆ پیترۆڵ و شوێنەوارەكەی لە دەریای تەیسیس دەردەكەوێت 4- 6 كیلۆمەترە و لەنێوان ئەو چینە بەردە نیشتەنییانەش دووبارەبوونەوەی چینە بەردەكانی خوێیە، كە هەندێكیان بە زیاتر لە 3000 مەتر دەكەونە ژێر رووی زەوییەوە، هەندێكی دیكەیان كە تازەترن بۆ سەردەمی مایۆسییەكان دەگەڕێتەوە كە پێش نزیكەی15 ملیۆن ساڵ نیشتوون، ئەو چینانەش سەرچاوە سەرەكییەكانی كانە خوێیەكان پێكدەهێنن لە سووریا )كانی دێرزور، تركس، پێدەشتی كەربەلا(. پێشتر خوێ لە زێڕ گرانتر بووە، خوێ بەر لە شۆڕشی پیشەسازی بە زێڕی سپی دەناسرا. بەكارهێنانی كۆنی خوێ:
-1 بەر لە هەزاران ساڵ خوێ لەلایەن) گریك و رۆمانەكان و جوولەكەو لە سرووتی ئایینیدا بەكار هێنراوە، فەرعۆنییەكان لە میسر بۆ پاراستنی مۆمیاكانیان لەناو زیخە خوێیەكانی دەریا بەر لە 3000 ساڵ پێش زایین بەكاریان هێناوە.
-2 دروستكردنی دراو لە خوێ لە وڵاتی چین، هەروەها پەپكی خوێیان وەك دراو لەجیاتی پارەی
ئێستای فەرمی بەكارهێناوە، مووچەو كرێیان بە پەپكی خوێ وەك دراوی كانزایی خەرج دەكرد.
-3 خوێ بە زێڕ دەگۆڕدرایەوە، خوێ لە رابردوودا لە زێڕ گرانتر بووە، نرخی یەك ئۆقیە خوێ لە نرخی ئۆقیەیەك زێڕ گرانتر بووە.
-4 سەپاندنی باجی خوێ لە زۆربەی وڵاتانی بەرهەمهێن لەوانەش باجی خوێ لە فەرەنسا، باجی خوێ یەكێك بووە لە هۆكارە سەرەكییەكانی
هەڵگیرسانی شۆڕشی فەرەنسا. خوێ دوای شۆڕشی پیشەسازی شۆڕشی پیشەسازی بووە هۆی زیادكردنی داخوازی لەسەر خوێ، ئەمەش كاریگەریی
هەبوو بۆ ئەوەی كە خوێ بە بڕێكی زۆر لە دەریاو ئۆقیانووسەكان دەربهێنرێت، بەمەش نرخی خوێ دابەزی و بوو بە خۆراك و دەرمان و كاری
پیشەسازی، كە دواتر خوێ راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ لە پیشەسازیی جۆراوجۆر بەكارهات ) .
1- لە پیشەسازیی سۆدا و سابون، پاڵاوتنی زەیت، رستن و چنین، 2- پیشەسازیی كلۆر بۆ پاككردنەوەی ئاو و لە هەندێ بەرهەمە كیمیاوییەكان. 3- پیشەسازیی كاغەز، شووشە، گۆزەكاریی. 4- پیستەخۆشكردن، هەڵكەندنی بیر،پاراستنی گۆشت( لەئێستادا خوێ لە 62 دەوڵەتی جیهان دەردەهێنرێت،) ئەمریكا، كەنەدا، ئەڵمانیا، هیندستان،، ئوسترالیا، مەكسیك، فەرەنسا، بەرازیل،، هۆڵەندا، ئیتاڵیا، ئیسپانیا، چیلی، جەزائیر، ئێران، سووریا، توركیا، میسر، كوێت، عێراق، مەغریب، تونس، ئوردن ..تاد( لە ساڵی 2002 تێكڕایی ساڵانەی بەرهەمی خوێ لە جیهاندا بە نزیكەی 210 ملیۆن تەن خەمڵێنراوەو نرخی یەك تەنی خوێ بە نزیكەی 75 دۆلار هەژماركراوە. خوێ لە دەریاو ئۆقیانووسەكان هەیە، هەر لیترێكی ئاوی دەریا نزیكەی 35 گرام خوێی تێدایە، خوێ
بە چڕیی لە دەریا داخراوەكاندا دەردەكەوێت وەك) دەریای ورمێ 170 گرام لەهەر لیترێك ئاودا و لە دەریای مردوو 370 گرام لە هەر لیترێكدا، هەروەها
رووی خوێوای لە بۆلیفیا بە گەورەترینی جیهانی دادەنرێت، رووبەڕەكەی 4000 كیلۆمەتر دووجایە، كە وەك ئاوێنە دەردەكەوێت و نیوەی یەدەگی جیهانی لە
ماددەی لیسیۆمی تێدایە(. ئەو خوێیەی كە لە دەریاكاندا هەیە هەموو كیشوەرەكانی جیهان دادەپۆشێت و ئەستووریی خوێی دەریا بە نزیكەی 500 پێ)نزیكەی 143 مەتر( مەزەندە دەكرێت لە ئەستووریی خوێ لەسەر وشكایی، جێی باسە شوێنەواری چەندین دەریاچەی كۆنی خوێ دیارە كە وشك بوونە و چینە خوێیەكانیان بەسەرەوە دیارە، هەروەها شوێنەواری هەندێ حەوزی ئاوی سوێر لە پاشماوەكانی دەریای تەیسیس كە لە سەردەمی مایۆسییەكان نیشتووە، )كانەكانی خوێ لە چینەكانی سەردەمی مایۆسییەكان، كانی خوێ لە تەركەس لە سووریا(، نیشتەنییە تازەكان
)كانەخوێی فاو و سەماوە كە رووبەرەكەی 20 كیلۆمەتر دووجایە، 10 چین خوێ لەخۆدەگرێت و ئەستوورییەكەی 5- 7 مەترە(، كانە خوێیەكانی
دەشتاییەكانی نێوان كەربەلاو نەجەف كە كۆگایەكی ئاوی سوێری ژێرزەویی لەخۆدەگرێت، قووڵایی بیرەكانی ئاوی سوێر بە زیاتر لە 200 مەتر مەزەندە
دەكرێت.
ناوچەكانی خوێ لە هەرێمی كوردستان گەلی كوردستان هەر لە دێرزەمانەوە سوودی لە سامانە سرووشتییەكانی سەررووی زەوی یان نزیكی ئەو وەرگرتووە، هەندێ شوێنی بەرهەمهێنانی خوێی سرووشتی لە هەرێمی كوردستاندا هەن) بە درێژایی پشتێنەی ناوچەی نێوان نێروە لە قەزای ئامێدی لە رۆژئاواوە )خوێی كاری( تا دەگاتە ناوچەی بارزان )خوێی پیران(، كانەخوێی خوێلین لە شارەدێی سەنگاو و كانە خوێیەكانی قەزای خورماتوو و لە
ناوچەی گەرمیان و زۆر سەرچاوەی دیكەی خوێ.
بەرهەمهێنانی خوێی سرووشتی لە كوردستان خوێی سرووشتی لە هەندێ شوێنی كوردستان دەردەهێنرێت، ئەمەش نمووونەی هەندێ لەو
شوێنانەیە:
-1 خوێی سرووشتی لە خوێگەی خوێلین لە گوندی )خوێلە(ی بناری چیای )ئاش داغ(ی باشووری شارەدێی سەنگاو، ئەم خوێیە لەلایەن
كۆمپانیای بەڵێندەرایەتیی كەرتی تایبەت بە كرێی ساڵانە لەلایەن وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانەوە
بەرهەم دەهێنرێت و ساڵانە بە بەهای 20 ملیۆن دینار، ئەم خوێیە لە رێی راكێشانی خوێواوەكە بەرهەم دێت لە بیرێكەوە كە قووڵاییەكەی 5 مەترە، چڕیی سوێرییەكەی 220 گرام دەبێت لەهەر لیترێكدا، ئەو خوێیە دەگوازرێتەوە بۆ 85 حەوزی قوڕین، رووبەری هەر حەوزێكیش 6 مەتر دووجایە.
-2 ئاوی حەوزەكان بە هۆی گەرمیی خۆرەوە دەبێتە هەڵم و خوێیەكەش لە بنەوەی حەوزەكاندا دەمێنێتەوە، توانای بەرهەمی ساڵانە نزیكەی 1000 تەنە، بەرهەمهێنانیش بۆ ماوەی 6 مانگە كە لە مانگی ئایارەوە دەست پێدەكات تاكو تشرینی یەكەم بەردەوام دەبێت، گەرمیی خۆریش تاكە سەرچاوەی
بەهەڵمبوونی ئاوەكەیە لەناو حەوزەكانی خوێدا. نرخی فرۆشتنی هەر تەنێكی خوێ لە نێوان
200 بۆ 250 هەزار دینارە، بۆیە داهاتی ساڵانەی
بەرهەمهێنانی 1000 تەن و فرۆشتنی بەو نرخەی
سەرەوە دەگاتە 200 - 250 ملیۆن دینار.
دەتوانرێت پڕۆژەی خوێگەی خوێلین پەرەی
پێبدرێت ئەویش بە لێدانی 15 بیری دیكە، هەروەها
بە بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو، ئەو كاتە
لە جیاتی 6 مانگ بەدرێژایی ساڵێك بەرهەمی