كە سیكۆلاریزم دەبێت بە ئایدیۆلۆژیا بیابانی رۆح دەخاتەوە

كە سیكۆلاریزم دەبێت بە ئایدیۆلۆژیا  بیابانی رۆح دەخاتەوە
سەدەی پازدە سەدەی ڕێنسانس بوو لە ئەوروپادا، ئەو سەدەیەی بوو بە هۆی دەركەوتنی گۆڕانێكی فیكری و لەوێشەوە بیرۆكەی سیكۆلاریزم و دنیاگەری هاتەئاراوە. كەواتە سیكۆلاریزم لە سەرەتاوە بۆ ئەوە دەركەوت كە خەڵك بەرەو دنیا بهێنێتەوە و، لە دەستی قیامەتخوازانی كڵێسایان وەربگرێتەوە، كە بایەخیان بە دنیای خەڵك نەدەدا و ژیانیان پشتگوێ خستبوو.
سیكۆلاریزم بۆ ئەوە هات كە كڵێسای جیهانی لە دەوڵەتی نەتەوەیی جیابكاتەوە و، كڵێسای نیشتمانی و دەوڵەتی نەتەوەیی پێكەوە كۆبكاتەوە، هەردووكیشیان لە دەستی هەژموونی كڵێسای جیهانیی رۆما رزگاربكات، كە لە دوورەوە و بێ ئاگاداری لە بارودۆخی وڵاتان، یەك فەتوا و یەك مەزهەب و یەك بیركردنەوەی بە سەر هەموو پەیڕەوكارانیدا دەسەپاند. بەڵام دواتر هەڵەی زۆرێك لە سیكۆلاریستەكان لەوێوە دەستی پێكرد كە دروشمی (جیاكردنەوەی دەوڵەت لە كڵێسا)یان گۆڕی بۆ (جیاكردنەوەی دین لە كۆمەڵگە)، بەمەش لە جیاتی بێلایەنیی لەنێوان پەیڕەوكارانی ئایینەكاندا، بوونە بانگەشەكار بۆ ئیلحاد و بێدینی، بەمەش شەڕێكی ئایدیۆلۆژیی بێ پاساویان بەرپاكرد، كە ئەنجامێكی تاڵی دەیان ساڵەی لێكەوتەوە كە تائێستاش بەردەوامە، چونكە كە سیكۆلاریزم رۆچوو لە دنیاگەریی بێسنووردا و وەڵامی پرسیارە نەمرەكان و داواكانی رۆحی مرۆڤی پێنەبوو، ئەوسا هەر ئەوەی پێكرا كە مرۆڤ لە دەست پیاوانی كەنیسە رزگاربكات، بەڵام دواجار بۆ زانینی ئایندە و دواڕۆژیان تەسلیمی بەخت و بورج و كەلوەكانیان بكات!!
بۆیە بیرمەندی فەڕەنسی (رۆجێی دۆبێرێی) لە كتێبی (ئەو رووناكییانەی كە مرۆڤ كوێردەكەن) دەڵێت: «عەلمانییەتێكی وشك و رووكەشمان ناوێت كە ئایین بە ڕەهایی ئایین دووربخاتەوە بە بیانووی ئەوەی تاریكییە، لە هەمان كاتیشدا فەندەمێنتاڵییەكی توندڕەویشمان ناوێت كە ئەوانی دی كافر بكات و سەریان ببڕێت.»
هەروەها لە زیاتر لە لاپەڕەیەكدا دەڵێت: «پڕۆسەیەكی هەڵخەڵەتێنەر و گومڕاكار دژی بیرۆكەكانی سەردەمی رۆشنگەرییەوە دەكرێت هەر لە ژێر ناوی بیرۆكەكانی هەمان سەردەمدا . دروشمگەلێكی گەورە بەرزدەكرێنەوە لە ژێر ناوی زانست و ئازادیی و دادپەروەریی . دروشم و خۆدانە پاڵ بیرۆكەكانی سەردەمی رۆشنگەریی بەس نین بۆ بردنەوەی جەنگەكانی ئەم سەردەمە، بەڵكو پێویستە بەم سەردەمەی ئێستا ئاشنا بین، چونكە هیچ مرۆڤێك ناتوانێت بە سەر زەمان و سەردەمی خۆیدا باز بدات. بیرۆكەكانی سەردەمی رۆشنگەری هەموو بەڵێنەكانی نەهێنایەدی، بەڵكو بە ناوی ئازادیی تاكەوە بیرۆكەی خۆشگوزەرانیی تاك زاڵ بوو بە سەر خۆشگوزەرانيی كۆمەڵگەدا.»
(د. كۆڵن تێرنەر)یش كە لە پێرمەنگهام لەدایك بووە لە ساڵی (1955) و لە ساڵی (1975) موسڵمان بووە، لە زانكۆی مانچستەر مامۆستا بووە، لە بەرواری (16/3/1991) لە ئەستانبوڵ لە سیمینارێكدا وتی: «مرۆڤی رۆژئاوایی كە ناتوانێت ئەو بیرۆكەیە هەرس بكات كە ئەرك و وەزیفەی ئەو دەرخستن و دانەوەی سیفاتە خوداییەكانە بە ناوی دانەرو خالیقەوە و بەپێی ویست و رەزامەندیی ئەو، لە جیاتی ئەمە دەبینین دێت ئەو سیفاتە ئیلاهییانە بە جۆرێك دەردەخات كە دەیكاتە موڵكی خۆی و بەجۆرێكیش مامەڵە لەگەڵ هەموو ژیانیدا دەكات، كە هەوڵ دەدات هەمووی بخاتە چوارچێوەی موڵكدارێتییەكەوە كە بە خەیاڵی خۆی بە هی خۆی دەزانێت. لە ژیانیشیدا بە گەڕانی بە دوای ناكۆتاییدا دەكەوێتە ململانێیەكی توند و زۆرجاریش كوشندەوە، لەگەڵ ئەوانی دیكەدا.. مرۆڤی رۆژئاوایی كە هەوڵی هەڵاتن دەدات لە بیرۆكە خەمبار و خەمهێنەرەكان لە بارەی چارەنووسی كۆتایی خۆیەوە، دەیبینین لە هەوڵی كپكردن و خامۆشكردنی ئەو تواناو ئامادەباشییانەدایە كە خوای گەورە پێی بەخشیون بۆ ناسین و خۆشویستنی خالیقی خۆی و بۆ گەیشتن بەو ڕاستییەی كە مرۆڤ بە تەنیا هیچ نییە...
عەقیدەی خۆپەرستیی كورتی هێنا لە بەدیهێنانی بەڵێنەكانیدا و، عەقیدەی سێ كوچكەیی دنیاییش كە بریتین لە (پێشكەوتنی بێ سنوور، ئازادیی بێ سنوور، كامەرانیی بێ سنوور) بووە بە شتێكی بێ مانا وەك عەقیدەی سێ كوچكەیی كەنیسە كە چەند سەدەیەكە وەلانراون .. بیرۆكەی (مرۆڤایەتیی دنیاگەر)یش رۆژئاوای كردۆتە بیابانی ڕۆح.»

Top