دژایەتیكردنی مافی چارەنووس..درێژەدانە بە نۆكەری بۆ داگیركەر
May 22, 2016
وتار و بیروڕا
لێرەدا جێگەی خۆیەتی ئاماژە بە كۆنفرانسی (تەحەددییەكانی كێشە ئیتنییەكان بۆ سیستمی نیشتمانی و نێودەوڵەتی نەوەدەكان لە روانگەی جوگرافییەوە) بدەین كە لە ساڵی 1995 لە سەر ئەركی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا گرێدراوە، لە لاپەڕە 99ی ئەم راپۆرتە و لە ژێر تایتلی كێشە جوگرافییەكان بۆ كورد، پڕۆفیسۆر مارڤین مایكسێڵ ئوستادی جوگرافیای سیاسی لە زانكۆی شیكاگو نووسیویەتی: «كوردستان واقیعێكی كەلتووری جوگرافییە و لە هەمانكاتدا مەحاڵێكی سیاسی – جوگرافیشە»، ئەم پڕۆفیسۆرە ئەمە بە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا دەڵێت. واتە بۆ ئەمریكا مەحاڵە ئەم جوگرافییە كەلتوورییە ببێتە جوگرافیایەكی سیاسی، یان دەوڵەتی كوردستان. ئێمە وەك كورد لەو كاتەوە هەتا ئێستا دەیان جار ئەم قسەیەی مارڤین مایكسڵ-مان لە زاری ئیدارە فەرمییەكانی ئەمریكاوە گوێ لێ بووە، ئەوجا لەبەر ئەوەی ئەو دەوڵەتانەش كە كوردستانیان بە سەردا دابەش كراوە، ئەم قسەیەی مایكسێڵ لە بەرژەوەندیی خۆیانە، دەبنە پشت و پەنا بۆ ئەمریكا، بەڵام ئێمە خۆمان نەهاتووین ئەم رستەیە شی بكەینەوە، هەروەك چۆن پڕۆفیسۆر جۆن پرەیزنەر كە ئەویش هەر ئوستادی جوگرافییە لە زانكۆی شیكاگۆ لە وتارێكیدا كە لە رۆژنامەی (hartford courant) لە رۆژی 14ی ئەم مانگە بە ناونیشانی: (رەنگە ئێستا ساتەوەختی سەربەخۆیی كوردستان بێت) ئاماژەی پێكردووە و نووسیویەتی: «كاتێك بیر لە هاتنەدی كوردستانی گەورە دەكەینەوە، ئەوا بۆمان دەردەكەوێت كە گوزارشتەكەی مایكسێڵ دیقەتێكی زۆری تێدایە، بەتایبەتی ئەو خاكەی زۆرینەی كوردەكانی تێدا نیشتەجێن لە باشووری ڕۆژهەڵاتی توركیا، باكووری عێراق، باكووری ڕۆژهەڵاتی سووریا و باكووری ڕۆژئاوای ئێران. سەرەڕای ئەوەی لە ڕووی كەلتوورییەوە هاوبەشن لە ناوچەكەدا، بەڵام جیابوونەوەی سیاسی كورد لە سیستمی دەوڵەت-نەتەوەی هاوچەرخ، یەكبوونی سیاسی كردۆتە كارێكی زەحمەت. هەرچۆنێك بێت، وا دەردەكەوێت، كە دەرفەتێكی دەگمەن بۆ كوردی عێراق ڕەخسابێت لە دەرئەنجامی ئەو ناكۆكییەی كە وڵاتەكەی گرتۆتەوە. دەوڵەتێكی كوردی بچووكتر، كە لە عێراقی ئێستا داببڕێت، ئەگەرێكی سیاسی-جوگرافییە».
سەیری ئەم شیكردنەوە دەگمەنەی پڕۆفیسۆر جۆن پریزەرە بكەین بەوەی كاتێك ئەمریكا سەیری پرسی سەربەخۆبوونی باشووری كوردستان دەكات، لە چوارچێوەی كونتێكستی كوردستانی گەورە سەیری دەكات، كاتێكیش سەیری سیستمی دەوڵەتی ناوچەكە دەكات لە چوارچێوەی عێراقدا سەیری دەكات، ئەم سەیركردنە بۆ ئەمریكا كە لە روانگەی بەرژەوەندیی نیشتمانی خۆیەوە كوردستان دەیبینێت، لەوانەیە بۆ ئەمریكییەك ئاسایی بێت پشتگیری بكات، هەروەها لەوانەیە بۆ عەرەب و تورك و فارسیش لە ئێران و توركیا و سووریا و عێراقیش رەوا بێت، پشتگیری بكات، بەڵام بۆ كوردێك لەوانەیە نۆكەری داگیركاران بێت، ئەگەر پشتگیری بكات، لەبەر ئەوەی تێڕوانینی جۆن پرێزنەر لە روانگەی مرۆڤایەتییەوە ( مەحاڵی سیاسی- جوگرافی گۆریوە بۆ ئەگەری سیاسی – جوگرافی)، ئەمەش واتە ساتەوەختی راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان مومكینە، لە بەشێكی دیكەی ئەم وتارە و بۆ زیاتر هەڵماڵین لەسەر بەرژەوەندی دەوڵەتانی دیكە لە سەر رانەگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان، پڕۆفیسۆر پرەیزنەر ئاماژەی بە وتارێكی نیویۆرك تایمز كردووە و دەڵێت: «پێدەچێت ئیدارەی ئەمریكا چاوەڕوانی ئەوە بێت كە كورد شان بداتە بەر ئەركە سەربازییە قورسەكە لەم شەڕەدا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا دڵسۆز بێت بۆ عێراقی دوای شەڕ، ئیتر ئەو عێراقە هەر شێوە و فۆرمێك وەربگرێت لە ئایندەدا. ئامانجە گشتییەكە لە واشنتۆن وەك ئامانجێكی خۆویستانەیە. هەروەك دەكستەر فیلكینس لە نیویۆركدا نووسیویەتی: ئەگەر دەوڵەتی كوردی ببێتە ڕاستی، ئەوا پرۆژە 12 ساڵییەكەی ئەمریكا بۆ بنیادنانی نەتەوە لە عێراقدا لەبەریەك هەڵدەوەشێتەوە. بە واتایەكی دیكە ئەگەر سەربەخۆبوونی كوردستان سەركەوتوو بێت، ئەوا هەوڵی ئەمریكا بۆ پەرەپێدانی عێراق، وەك دەوڵەتێك كە توانای مانەوەی هەبێت، وەك شكستێكی گێلانە دەردەكەوێت».