جۆرج پۆردۆ لە كتێبەكەیدا بە ناونیشانی (دەوڵەت - الدولە)، لە بارەی دامەزرانی دەوڵەتەوە دەڵێت: «هەرچەندە ئەو كاتە دەوڵەت دادەمەزرێت كە دەسەڵات بە دامەزراوەیی دەكرێت، بەڵام ئەم پرۆسەیە بە ڕێكەوت دروست نابێت، بەڵكو بە كۆبوونەوەی كۆمەڵێك مەرج و فاكتەر لە ساتەوەختێكدا بە یەكەوە وا دەكەن دامەزراندنی دەوڵەت لە یەك كاتدا گونجاو و پێویستیش بێت. ئەم مەرجانە، مەرجە مەوزووعییەكانی بیرۆكەی دەوڵەتن، بەڵام بەس نین بۆ سەرهەڵدانی دەوڵەت، بەڵكو پێویستیان بە پشتیوانی و ئامادەیی دەروونی كۆمەڵگە و سەركردەكانیش هەیە.»
سەرەڕای ئەوەی دامەزراندنی دەوڵەت پێویستی بە كۆبوونەوەی هەندێك فاكتەر هەیە لە ساتەوختێكدا، ئەم فاكتەرانە وا دەكەن كە لە لایەك دەوڵەت پێویست بێت دابمەزرێت و لە لایەكی تریشەوە گونجاو بێت بۆ ئەوەی دابمەزرێت. واتا تەنیا پێویستبوونەكەی بەس نییە، بەڵكو دەبێت گونجاویش بێت. بەلای پۆردۆ-وە (پێویست بوون و گونجان)یش بەس نییە، چونكە دەوڵەت لە خۆوە دانامەزرێت، بەڵكو پرۆسەیەكی مرۆڤ كردە و پێویستی بە بڕیاری كۆمەڵگە هەیە، ئەو بڕیارەش دەخوازێت كۆمەڵگە، یان سەركردەكانی لە ڕووی دەروونییەوە ئامادەییان تێدا بێت بۆ ئەو پرۆسەیە و پشتیوانی بكەن.
لێرەوە (پۆردۆ) یارمەتیمان دەدات بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە سەرەكییانەی كە پێویستە لە ئان و ساتی ئێستادا لە باشووری كوردستان بە شێوەیەكی زانستییانە گفتوگۆیان لەبارەوە بكرێت. وەك ئایا مەرجەكانی دامەزراندنی دەوڵەتمان هەیە؟ ئایا كۆمەڵگەكەمان یان سەركردەكانمان ئامادەیی دەروونییان هەیە بۆ ئەو بڕیارە چارەنووسسازە؟
لە ڕاستیدا ویستی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ نزیكەی سەدەیەك لەمەوبەر، سەردەمی جەنگی یەكەمی جیهان، ئەو كاتەی دەوڵەتە نەتەوەییەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دروست بوون، كەچی ئەو كات كورد نەیتوانی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆی دابمەزرێنێت و هێشتاش بێ دەوڵەتە، ئایا چەند لە پرۆژەی دەوڵەتی كوردستانەوە دوورین؟
پێش دوو ساڵ لەمەوبەر بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند: چیتر سیستەمی فیدڕاڵی ناتوانێت بە شێوەیەكی دادپەروەرانە پێوەندی نێوان كورد و بەغدا ڕێكبخات، بەڵكو پێویستە بیر لە فۆرمێكی دیكە لەو دیو فیدڕاڵییەوە بكرێتەوە. ئەم وتەیەش پاشان لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە ڕوون كرایەوە بەوەی پێویستە دەوڵەتی كوردستان لە باشووری هەرێم دابمەزرێت، ئەمەشی وەك پێویستییەكی قۆناغەكە بۆ گەلی كورد دیاری كرد.
هەفتەیەك لەمەوبەر بەڕێز سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان نێچیرڤان بارزانی لە (دیداری زانكۆی ئەمریكی لە سلێمانی) دووپاتی ئەو ڕاستییەی كردەوە كە هەموو فۆرمەكانی پێوەندیی كورد و بەغدا، هەر لەلامەركەزییەوە تا دەگاتە فیدڕاڵی، شكستیان خوارد و نەیانتوانی چارەسەری كێشەكانمان بكەن. بە واتای ئەوەی هیچ ڕێگایەكمان لە بەردەمدا نەماوە جگە لە فۆرمێك كە لەو دیوی فیدڕاڵیدایە، ئەویش لە هەموو بارێكدا خۆی كەمتر نابینێتەوە وەك لە جیابوونەوە و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان.
كەواتە پرسیار ئەوەیە ئێمە ئامادەین بۆ دامەزراندن، یان ڕاگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان؟ ئایا لە پرۆسەی دەوڵەتسازیدا لە كوێین و گەیشتووینەتە كوێ؟
لە ڕاستیدا گەر لە چوارچێوەی مێژووی باشووری كوردستان لە ماوەی ١٠٠ ساڵی ڕابردوودا سەیری پرۆژەی دەوڵەتی كوردستان بكەین، ئەوا دەتوانم بڵێم لە قۆناغی (سێیەم) و كۆتایی دەوڵەتی كوردیداین. ئەم سێ قۆناغەش بریتین لە:
قۆناغی یەكەم: دەرچوون لە حاڵەتی ساندمان بروسی Sandemon-Bruce
لەوانەیە كاتی بەرپابوونی جەنگی یەكەمی جیهان، بۆ كورد لە هەموو نەتەوەكانی تری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست نەگونجاو و خراپتر بووبێت. گەر هاتباو ئەو جەنگە سەد ساڵ پێشتر، واتا لە سەرەتای سەدەی نۆزدەدا بەرپا ببوایە، ئەوا بێگومانم لەوەی كە چانسی دامەزرانی دەوڵەتی كوردستان، یان چەند دەوڵەتێكی كوردستانی زۆر زۆر گەورە دەبوو.
لە سەرتای سەدەی بیستەمدا، ئەوكاتەی جەنگی یەكەمی جیهان هەڵگیرسا و ئەو كاتەی بەریتانیا گەیشتە ئەو بڕوایەی كە دەبێت دەوڵەتی عوسمانی هەڵبوەشێت، هەمووان نەتەوەخوازەكانی عەرەب، فارس، جوولەكە، تەنانەت تورك خۆشیان بۆ ئەو ڕووداوە گەورەیە ئامادەبوون، بەڵام ئەوەی ئامادە نەبوو تەنیا كورد بوو، چونكە كوردستان لە ماوەی ٥٠٠ ساڵی ڕابردووی خۆیدا قەت هێندەی سەرەتای سەدەی بیستەم بێ دامودەزگا و بێ دەسەڵات نەبوو، میرنشینە كوردییەكان لە سەدەی نۆزدەدا لەناو برابوون، كوردستان تا ئەوپەڕی بە سەر خێڵ و عەشیرەت و ناوچەی دەسەڵاتی بچووك بچووكدا دابەش ببوو، هیچ شتێك بە یەكەوە كۆی نەدەكردنەوە، بەڵكو كێشە و شەڕ و شۆڕشیان لە نێواندابوو. بۆیە نووسەری گەورە (جەرجیس فەتحوڵڵا) لە كتێبەكیدا بەناونیشانی (ڕاچەنینی كورد- یقضة كورد) بارودۆخی كوردستان لەو سەردەمەدا بە بارودۆخی سەدەكانی ناوەڕاستی ئەوروپا دەشوبهێنێت، ئەو كاتەی لە ئەوروپا نزیكەی ٣٠٠ دەوڵەت و ئیمارات و ناوچەی دەرەبەگی هەبوون و پێكیاندا دەدا.
لە ناوبردنی ئیماراتە كوردییەكان لەلایەن دەوڵەتی عوسمانی و ئێرانییەوە بۆشاییەكی گەورەی دەسەڵاتی لەناو كۆمەڵگەی كوردیدا دروست كرد، بۆشاییەك كە پڕ نەكرابووەوە، بۆیە پارچە پارچە بوونی كوردستان یەكێك لە دەرنجامە هەرە مەترسیدارەكانی بوو، هیچ ڕایەڵەیەكی فیكری، یان ئابووریش نەبوو ئەو كۆمەڵگە فراوانە بە یەكەوە ببەستێتەوە. رۆژهەڵاتناسەكانی وەك مینۆرسكی و ویلیام مللر و فاسیل نیكیتن-یش كۆكن لەسەر ئەوەی كە هەستی نەتەوەیی كورد، لەو سەردەمەدا زۆر لاواز بوو، بە شێوەیەك كورد لەو ساتەوەختە ناسكەدا نەتوانێت ئیرادەیەكی یەكگرتوو دروست بكات، تا پێی بچێتە گۆڕەپانی شەڕ و سیاسەتی ناوچەكە و بەشێك بۆ خۆی وەدەست بهێنێت. هەر بۆیەشە نەتەوەی كورد لەكاتی جەنگەكەدا بوو بە ژێردەست و پێی سوپاكانی رووس و تورك و بەریتانییەكانەوە، ماڵ و خاكیشی تاڵان و وێران كرا، نزیكەی ١٠%ی لاوەكانی لە بەرەكانی جەنگ كوژران و بەهای خوێنەكانیشیان بووە دەستكەوت بۆ نەتەوەكانی وەك تورك و عەرەب و فارس و ئینگلیز.
لەو سەردەمەدا شتێك نەبوو بە ناوی ڕای گشتی كوردی، ڕاگەیاندنی كوردی، پارتی سیاسیی كوردی، بەشی هەرە زۆری خەڵكی كورد نەخوێندەوار بوون، ئەو كۆمەڵە و گروپە كوردییانەشی كە باسیان لە سەربەخۆیی كوردستان دەكرد و هەوڵیان بۆ دەدا، (جەرجیس فەتحوڵڵا) وتەنی لە پەنجەكانی دەست تێنەدەپەڕین و كەسیش گوێی لە هاواریان نەبوو. بۆیە فاكتەری كوردی لە ناوچەكەدا خاوەنی پرۆژە و جیهانبینی خۆی نەبوو، بەڵكو لە چوارچێوەی جیهانبینی ئەوانی تردا دەسووڕایەوە، ئەو كاتەی هێشتا كورد خەونی بە ئۆتۆنۆمییەك لە چوارچێوەی دەوڵەتی عوسمانیدا دەبینی، نەتەوەكانی دیكەی ناوچەكە خەریكی دامەزرانی دەوڵەتی نەتەوەیی بوون، ئەو كاتەشی كورد بۆی دەركەوت كە مەسەلەكە زۆر فراوانە بۆیە بە بێ دەسەڵات و ئامراز و ئامادەیی داوای دەوڵەتی كوردستان دەكرد، تا بێ دەستكەوت لێی دەرچوو.
ئەم پارچە پارچەیەی ئیرادەی كورد و نەبوونی دامەزراوەی دەسەڵات، وای لە ئینگلیزەكان كرد لە بری ئەوەی دەوڵەتی بۆ دابمەزرێنن، كەچی خستیانە ژێر سیاسەتێكیانەوە، لەمەوپێش لەگەڵ هۆزەكانی ناوچە دوور و چیا سەختەكانی بلوجستان لە هیندی گەورەدا پەیڕەوییان لێ كردبوو. ئەو سیاسەتە لە لایەن سێر (رۆبەرت ساندمان)ـەوە پێشنیار كرابوو وەك فۆڕمێكی پەرەدان بە سەروەری و دەسەڵاتی ئینگلیزەكان لەو ناوچانەی كۆمەڵگەكانیان زۆر دواكەوتوون و بەسەر خێڵەكاندا بە شێوەیەك دابەشبوون كە ناتوانرێت لە چوارچێوەی قەوارەیەكی سیاسیدا كۆبكرێنەوە و ڕێكبخرێن و حوكم بكرێن. بە كوردییەكەی ئەم سیاسەتە بۆ ئەو گەلانە پەیڕەو دەكرا كە لە ئاستی ئەوەدا نەبوون وەك دەوڵەت، یان هەر قەوارەیەكی سیاسی مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت، بەڵكو هەر سەرۆك خێڵ و عەشیرەت و ناوچەیەك بە تەنیا ڕێكەوتنیان لەگەڵ ئەنجام دەدرا و بە پارە ملكەچییان دەكڕدرا لە بەرامبەر هەندێك ئەركی وەك پاراستنی ناوچەكە، یان پاراستنی ڕێگای بازرگانی، یان كێشە دروست نەكردن بۆ سوپای ئینگلیز. دواییش كوردیان خستە ژێر ڕكێفی بەغدا.
لەو راستییەی سەرەوە، هەرچەند دەوڵەتی كوردستان بۆ نەتەوەی كورد پێویست بوو، بەڵام بەو حاڵەوە وەك پێردۆ ئاماژەی پێداوە گونجاو نەبوو، بۆیە پێش هەموو شتێك دەبوایە كورد لە حاڵەتی (ساندمان)ی خۆی ڕزگار بكات. بۆیە بە درێژایی سەدەی بیستەم كورد سەرقاڵی ئەو پرۆسەیە بوو، ئەمەش بە ڕێگەی بڵاوكردنەوەی بیری نەتەوەیی لە نێو سەرجەم كۆمەڵگەی كوردیدا لە بری ئەوەی تەنیا قەتیس ببێت لە ناو دەستەبژێرێكدا، هەروەها بە ڕێگەی دامەزراندنی دامەزراوەكانی خوار دەوڵەت وەك گروپ و كۆمەڵە و پارتە سیاسییە كوردییەكان، لێرەوەیە بارزانی بە دامەزراندنی (پارتی دیموكراتی كوردستان). بیر لە یەكخستنی سەرجەم حزبە كوردییەكان و كەسایەتییە نەتەوەپەروەرەكان دەكاتەوە هەروەها بە ڕێگەی پەرەپێدانی زمان و ئەدەبی كوردی، رۆژنامەگەری كوردی، بڵاوكردنەوەی خوێندەواری (قوتابخانەی كەشتی نوح)، چنینی ئاڵای كوردستان لەبری ئاڵای هەر ناوچە و عەشیرەتێك، زیندووكردنەوەی یادە نەتەوەییەكانی وەك (نەورۆز)، چڕینی یەك سروودی نەتەوەیی نیشتمانی (سروودی ئەی ڕەقیب)، پاشان لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمدا گونجاو بوو شۆڕشێكی سەرتاسەریی بەردەوامی وەك شۆڕشی ئەیلوول بەرپا بكات، كە یەكێك لە دەستكەوتە گرنگەكانی بریتییە لە بەدامەزراوەیی كردن و سەرتاسەری كردنی پێشمەرگایەتی، بەچۆكداهێنانی دوژمنانی كورد و دانپێدانیان بە كورد وەك نەتەوەیەكی خاوەن ناسنامە و تایبەتمەندی و خاوەن زەوی لە عێراقدا لە بەیانی ١١ ئازاری ١٩٧٠ دا.
واتا قۆناغی یەكەم لە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بریتی بوو لە قۆناغی دروستكردنی ڕایەڵە فیكری و دامەزراوەییەكانی خوار دەوڵەت كە بە هۆیەوە كۆمەڵگە یەك دەگرێت و دەبێتە خاوەنی یەك ئیرادەی یەكگرتوو.
قۆناغی دووەم: ئامادەكردنی پێداویستییەكانی دەوڵەتی كوردستان
ڕاپەرینی بەهاری ساڵی ١٩٩١ و پاشانیش كۆڕەو یەك ئاماژەمان نیشان دەدەن كە قۆناغی یەكەمی دامەزرانی دەوڵەتی كوردستان سەركەوتوو بوو. چونكە ڕاپەڕین سەرتاسەری بوو، هەموو باشووری كوردستانی گرتەوە، سەركردایەتیەكی سیاسی هەبوو كە سەركردایەتی ڕاپەڕینی دەكرد. پاش ماوەیەكی كەم لەڕاپەڕینیش تێكڕا هەموو كورد دەستبەرداری هەموو مال و سەروەت و سامانی بوو، وەك هەڵوێستێك لەهەمبەر گەڕانەوەی ڕژێمی دیكتاتۆری كۆڕەوی كرد. ڕووداوەكانی دوای ئەوەش كە خۆی دەبینێتەوە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و حكومەتی هەرێمدا، ئاماژەن لەسەر ئەوەی نەتەوەی كورد لە باشووری كوردستاندا گەیشتبووە لانیكەمی یەكدەنگی و بەیەكەوە بوون و وابەستەیی و یەكدەستی، تا ئەوەی بتوانێت لەگەڵ هەموو جیاوازییەكانیدا لە ڕووی جوگرافی و ئابووری و بیروباوەڕی سیاسیدا، بەیەكەوە و وەك خاوەنی یەك بەرژەوەندی بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆی بدات.
دامەزراندنی هەرێمی كوردستان بە سەرجەم دامودەزگا و سیستەمی یاسایی و سیاسی و ئابوورییەكەیەوە، وەك یەكەم قەوارەی كوردیی خۆكرد، بەهایەكی مەزنی هەیە و هەنگاوێكی گەورەیە لە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانیدا، چونكە یەكێك لە پێش مەرجەكانی دامەزراندنی دەوڵەت بریتیە لەوەی كۆمەڵگە خاوەن ڕێكخستنێكی سیاسی تایبەت بەخۆی بێت. واتا دەبێت كۆمەڵگە بگاتە ئاستێكی دامەزراوەیی گشتی گونجاو و لەبار تا لە داهاتوودا بتوانێت بە ئەركە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەكانی دەوڵەت هەڵبستێت.
بەرەنجامی ئەو دامەزراوانە بوون كە كورد توانی لە ساڵی ٢٠٠٣ دا لە دوای ڕووخاندنی ڕژێمی دیكتاتۆری، لەپێگەی هێزەوە و زۆر چالاكانە بەشداری بكات لە پرۆسەی ڕزگاری عێراق و پاشانیش دووبارە داڕشتنەوەی عێراق. بە شێوەیەك كورد توانی لە بەرامبەر دووبارە یەكگرتنەوەی لەگەڵ عێراقدا فۆرمی فیدڕاڵی بەسەر دەوڵەتی عێراقدا بسەپێنێت. هەروەها كورد توانی سوود لە دەرفەتە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكانی بەردەمی لەو قۆناغەدا ببینێت، لە گرنگترین دەستكەوتەكانی كورد لە قۆناغی دووەمدا كە بوون بە بنەمای سەرەكیی دابینكردنی پێداویستییەكانی دەوڵەتی كوردستان بریتین لە یەكەم: دامەزراندنی سیستەمێكی بەرگری و پاراستنی ئاسایش لەگەڵ سەربەخۆیی ئابووری كە دوو مەرجی گرنگ و سەرەكیی ناوخۆیی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانن، چونكە هەمیشە بەغدا ئامرازی هێز و ئابووری بەكار هێناوە بۆ مسۆگەركردنی ملكەچ پێكردنی كورد تا لە چوارچێوەی عێراقدا بمێنێتەوە. دووەم: فراوانبوونی پێوەندییە دیپلۆماسییەكانی كورد لە سەر هەردوو ئاستی ناوچەیی و جیهانی بە شێوەیەك كە هەرێمی كوردستانی كردۆتە خاوەن پێگەیەكی قورس و بە بەها لە هاوكێشە ناوچەییەكاندا. بە شێوەیەك سەركردایەتی كورد گەیشتۆتە ناوەندە بڕیاردەرە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان و لە توانایدایە بەو ئامرازانەی لەبەر دەستیدان، كاریگەری هەبێت لەسەر بڕیارە چارەنووسسازەكانی پەیوەست بە كوردەوە، بەپێچەوانەی سەرەتای سەدەی بیستەم كە كورد تەنیا وەك ئامرازیك بەدەست لایەنەكانی دیكەوە بوو بۆ بەدیهێنانی ویست و بەرژەوەندییەكانیان.
قۆناغی سێیەم: ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان
ماوەی ساڵێكە سەرۆك بارزانی ڕاشكاوانە بە گوێی جیهانیدا داوە كە كورد مافی خۆیەتی ڕیفراندۆم لە سەر چارەنووسی خۆی سازبدات، داواشی لە سەرجەم هێز و پارتە سیاسییەكان كرد كە ئامادەباشی بۆ ئەو پرۆسە گەورە چارەنووسسازە بكەن و ئامادەیی دەروونییان بۆی هەبێت و پشتگیری لێ بكەن.
ئەم ڕاگەیاندنەی بارزانی تەنیا ویستێكی كەسی نییە، بەڵكو پتر خوێندنەوەی سەركردەیەكی خاوەن ئەزموونی گەورەی خەبات و تێكۆشانی ڕێگای دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانە، كە پتر لە نیو سەدەیە لە ناوەندی بڕیاردانی كوردیدایە و ئاگاداری ورد و درشتی خەبات و تێكۆشانی نەتەوەكەیەتی. خوێندنەوەی سەركردەیەكە بۆ سەرجەم فاكتەرە نێودەوڵەتی و هەرێمی و ناوخۆییەكانی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان. هەردوو ڕاگەیاندنەكانی سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی هەرێم ئامادەیی دەروونی سەركردایەتی هەرێمی كوردستان بۆ هەنگاوێكی چارەنووسسازی گەورەی وەك دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان نیشان دەدەن.
بارزانی بەو ڕاگەیاندنەی ئەو ساتەوەختە دیاری دەكات كە پۆردۆ لە بارەی دامەزرانی دەوڵەتەوە باسی لێوە دەكات، لەوەی دەوڵەت پرۆسەیەكی مرۆڤ كردە و دەبێت مرۆڤەكان خۆیان بڕیاری كۆتایی لەبارەی پێویست بوون و گونجانیەوە بدەن.
بەڵێ ئێستا دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان لە باشووری كوردستان لە هەموو كاتێكی دی پێویستتر و گونجاوترە.
پێویستە، چونكە هەرێمی كوردستان، لانیكەم لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا، هەرێمێكە بە ئەركی دەوڵەت هەڵدەستێت لە سەر ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتیشدا. لەئاستی نێوخۆییدا، ئەوەتا بەرپرسیارەتی بەخێوكردن و بەڕێوەبردنی پێنج ملیۆن هاووڵاتی لەسەرشانە لە گشت بوارەكانی ژیاندا. لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش بووەتە جێگای حەوانەوەی نزیكەی دوو ملیۆن پەنابەری ڕاكردووی دەستی شەڕ و شۆڕە نێوخۆییەكانی عێراق و ناوچەكە، لە هەمان كاتدا بە درێژایی هەزار كیلۆمەتر، لە بری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، لە سەر زەوی شەڕی مەترسیدارترین ڕێكخراوی تیرۆریستی نێودەوڵەتی دەكات. هەموو ئەو ئەركانەی دەوڵەتیش بە ئامرازەكانی خوار دەوڵەت وەك هەرێمێكی فیدڕاڵی بەڕێوە ناچن، بۆیە پێویستە لەسەر كۆمەڵگەی كوردی بڕیاری خۆی لەو بارەیەوە بدات و لە بری ئەوەی پاشەكشە بكات لەو ئەركانەی سەرەوە، ئەوا بڕیار بدات ئاستی ئامرازەكانی دەستی خۆی بەهێزتر بكات و بیگوازێتەوە بۆ ئاستی دەوڵەت.
گونجاوە، چونكە ناوچەكە بە قۆناغێكی هەستیاردا تێدەپەڕێت و لە گرفت و كێشەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی زۆر گەورە گلاوە بەشێوەیەك زۆربەی ناوەندەكانی بڕیاردانی ناوچەیی و جیهانی كۆكن لەسەر پێویست بوونی دووبارە داڕشتنەوەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بە شێوەیەك لەگەڵ گۆڕانكارییەكانی جیهان و پێداویستییە ئاشتەوایی و ئابوورییەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا بگونجێن. لێرەوەیە پێویستە گەلی كورد سوود لەو دەرفەتە گونجاوە ببینێت و بۆ گەیشتن بە مافەكانی بڕیاری دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی بدات.
گرنگترین ئامادەكارییەكانی كورد بۆ ئەم قۆناغە بریتین لە :
١) ڕێگری بكرێت لە گەڕانەوەی كۆمەڵگەی كوردی بۆ حاڵەتی (ساندمان)ی سەردەمی جەنگی یەكەمی جیهان، واتا گەڕانەوە بۆ پارچە پارچە بوون و پەرش و بڵاوی، كە ویستی سەرەكی ناحەزانی دەوڵەتی كوردستانە. ئەمەش بە ڕێگەی نانەوەی پشێوی كۆمەڵایەتی و قەیران دروستكردن و قووڵكردنەوەیان، چونكە ئاشكرایە كە پشێوی ناوخۆ و لاوازی دامودەزگا سیاسییەكان كاریگەری نەرێنی دەبێت لە سەر ئامادەیی دەروونی كۆمەڵگە بۆ هەنگاوێكی مەزنی وەك دەوڵەت دامەزراندن.
٢) پشتیوانی تەواوی پرۆسەی چاكسازی ناوخۆی هەرێم كە سەرۆكی هەرێم بڕیاری لە بارەوە داوە، چونكە هاووڵاتی كوردستانی چاوەڕوانی یەكەمی لە دەوڵەتی كوردستان ئەوەیە كۆمەڵگەیەكی (میهرەبان و دادپەروەر)ی بۆ بەدیبهێنێت. ئەمەش بێگومان بە لە نێوبردنی نادادپەروەری سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و بە لەناوبردنی گەندەڵی دەبێت، بەمەش ئامادەیی دەروونی بۆ هاووڵاتی دروست دەبێت تا ئەوپەڕی پشتیوانی لە دامەزرانی دەوڵەتی كوردستان بكات. دەبێت هاووڵاتی پێناسەی ئەو دەوڵەتەی لەلابێت و لێشی دڵنیابێت كە دەوڵەتێكی میهرەبان و دادپەروەر دەبێت.
٣) پێناسەكردنی ماهییەت و ناوەڕۆكی دەوڵەتی كوردستان بۆ پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینیەكانی كە لە هەرێمی كوردستان دەژین، بە شێوەیەك باوەڕیان پێ بهێندرێت و دڵنیا بكرێنەوە لەوەی لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتەدا ماف پارێزراو دەبن و لە ڕووی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە یەكسان دەبن.
لە كۆتاییدا، دەبێت بزانین كە ئێستا كۆمەڵگەكەمان لە قۆناغی سێیەم و كۆتایی دامەزرانی دەوڵەتدا دەژیت، بۆیە پێویستە هەمووان لەسەر ئاستی تاك و گروپەكانیش لە ئاست داخوازی و پێداویستیەكانی ئەو قۆناغەدا بین، ئەم قۆناغە بەردەوام دەبێت لەبەرەوپێش چوون، تازە كورد ناگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش قۆناغی دەوڵەتی كوردستان.