ناتوانین لە كاریگەریی وێنەی ئەو منداڵە كوردە تێبگەین بۆ سەر ئەو كەسەی بینویەتی، یان بۆ سەر رای گشتیی ئەوروپی، كە ئاوی رووبار فڕێی دایە كەنارەكانی ئەوروپا، هەروەها ئەو گۆڕانكارییەی لە هەڵوێستی سەرانی رۆژئاوا هێنایەئاراوە، ئەگەر یەكەم جار لە سەر كاریگەریی وێنەكە لە جیهانیی سەردەمماندا، دواتر بەتایبەتیش ناوەڕۆكی ئەو وێنەیە هەڵوەستە نەكەین.
گوتراوە كە كاریگەریی ئەو وێنەیە زۆر لە كاریگەریی هەزاران وشە زیاترە، هێزی قەناعەتپێكەری وێنەكە لەم سەردەمەماندا هەروەك حەننا ئارندت ئاماژەی پێدەكات (راستگۆیی كە لە بنەڕەتدا تاقیكردنەوەیە)، سەردەمی وێنەكە لە بنەڕەتدا پێوەندیی هەیە بە مەیلی پەیوەستبوون بە واقیعی راستەوخۆوە، پێشتریش ئارندت روونی كردبۆوە كە (مرۆڤ سەردەمی وێنەیە)، كە شەفافییەت بە پیرۆز دادەنێ، وازی لە هەموو بەهایەكی بەرز هێناوە كە بۆ ئەو سەرچاوەی بەرپەچدانەوە و رقلێبوونەوەیە، بۆیە گۆشەگیر دەبێت دوور لە هەر كرانەوەیەك بە رووی دەرەوەدا، تەنیا جیهانە بەرتەسكەكەی پێ بەسە، پەیوەست دەبێت بە شتی باو كە پڕیەتی لە نموونەی ئەوتۆ كە زۆر بە توندی بە واقیعی راستەوخۆوە نووساوە. لێرەدا رهەەندیی تاقیكردنەوە (empiricité) لە هەموو گوزارشتێك بەتینترە، هەروەها لە (بەرپەچدانەوە و رقلێبوونەوە)، هاوكات بەهێزترین پاساوی قەناعەتپێهێنەرە و لە هەموو گوتارێكیش روونترە.
یەكەم دەركەوتنی ئەو (پێوەنووسانە بە جیهانی بەرتەسكەوە) وێنەی ئەو منداڵەیە (ئایلان) كە رەتدانەوەیە بۆ هەموو ئەوانەی بینیویانە، هەروەها بۆ واقیعی حاڵەكە، ئەمەش زیاتر لە لێدوانەكەی وەزیری دەرەوەی بەریتانیا بەدەر كەوت كە رای خۆی بە تەواوی گۆڕی، لەمەڕ كێشەی كۆچبەران و دانی بەوە دانا و گوتی: «منیش باوكی منداڵانم، نامەوی كوڕەكەم بەم شێوەیە ببینم.»
كچە رۆژنامەنووسێكی تورك كە وێنەگەی گرتووە، رایگەیاندووە دوو برای بە یەكەوە بینیوە كە ئاوی دەریا تەرمی هەردووكیانی فڕێدابووە كەناری دەریاوە، بەڵام وێنەی هەر یەكێكیانی بە تەنیا گرتووە، هەستی رۆژنامەنووسی پاڵی پێوە ناوە كە تەنیایی ئایلان زمانێكی تازەیە و پێچەوانەی گوزارشتكردنە لە واقیعی كۆچكردن. هۆیەكانی راگەیاندن لەم رووەوە رایهێناوین لە سەر گوزارشتی ژمارە و چەندایەتیی رۆژانەی قوربانییەكانی( ئاگر)ی دەریایی، بە شێوەیەك هۆگری ئەو ژمارانە بووین كە جیاوازییەكانیشی بۆ ئێمە شتێكی ئەوتۆ نەبێت، بێگومان هەر یەك لە ئێمە زیاتر لە جارێك لە شاشەكانی جیهان تەرمێكی زۆرمان دیوە كە تا ئێستاش دەریا فڕێیان دەداتە سەر كەنارەكانی ئەوروپا، بەڵام گوزارشتی چەندایەتیی زۆر جار هێزی (چۆنێتیی) دەشارێتەوە و دەریناخات، بێگومان وێنەی ئەو منداڵە بە تەنیا كە بێ جووڵەیە و فڕێدراوەتە كەنار دەریا، بە درێژایی وەرزی هاوین پڕی بوو لە هاشوهووش و جووڵە و ژیان.
منداڵێك كە ناتوانین لە وێنەكەدا نە ناسنامە و نە نیشتمان و نە ئایینی دیاری بكەین، بێگومان بە چڕییەكی زۆرەوە ترسناكیی تراژیدیای كۆچكردن پوختە دەكاتەوە، هەروەها ئەو كەموكوڕییە قووڵە بۆ هەمووان دەردەخات كە لەپێوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا باوە، دیسان بە قووڵی و بە چڕیی بێتوانایی ئەو كەسانە بەرجەستە دەكات كە سەرزمان و بن زمانیان بەهاكانی یەكسانی و مافی مرۆڤە و ناتوانن دەستی یارمەتی درێژ بكەن بۆ ئەوانەی بەئومێدن لە پەڕینەوە بۆ جیهانێكی شارستانی و پێشكەوتوو.
سەرەڕای بزاڤی ئەوروپییەكان كە ئەو وێنەیە لە دوای خۆی بەجێیهێشت، بەڵام دیارە كارەكە لە پەرچەكردارێكی راستەوخۆ زیاتر رەتناكات، پێداویستییەكەش هەر ماوە بە سووربوونەوە كە پابەند بین بە بەهایەكی بەرز كە سەرچاوەی بەرپەچدانەوە و رقلێبوونەوەی راستەقینە بێت، بە شێوەیەك كە تەنیا ئەوەندە نەبێ (پێوەنووسان بە جیهانی بەرتەسك) و (راستگۆیی كە لە بنەڕەتدا تاقیكردنەوەیە) بەس بێت، تاكو چاومان بە واقعێكی راستەقینە بكەینەوە، بە هەموو ترژیدیا و ساتە تاڵەكانیەوە، ئەگەرنا ئەو كاتە چی دیكە دەریا منداڵەكان فڕێ نادات كە جووڵە نەكەن و پشتمان تێ بكەن، كە قایل نابن كە بە تووڕەیی و نائومێدییەوە وەك مرۆڤ رووبەڕوو سەیرمان بكەن .

* بیرمەندی مەغریبی و ئوستادی فەلسەفە لە زانكۆی ڕیبات