حكومەتی هەرێمی كوردستان دووپاتی دەكاتەوە كە بێ گەڕانەوە بۆ بەغدا راستەوخۆ نەوت لە هەرێمەوە دەفرۆشێت، بە هۆی پابەندنەبوونی بەغدا بە رێككەوتننامەی نێوان هەردوو لا بۆیە ناچاردەبێت بڕیاری (سەربەخۆیی ئابووری) بگرێتەبەر لە سایەی ئەو هەلومەرجە سەختە كە بریتییە لە: رێزنەگرتنی بەغدا لە پرەنسیپی دواڕێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا سەبارەت بە هەناردەكردنی پشك و قووتی هەرێم بە شێوەیەكی رێكوپێك بۆ هەولێر، واتە كەمتر لە نیوەی پارەی پێویست بۆ هەولێر رەوانە دەكات.



شەش مانگ زیاتر بە سەر رێكەوتننامەكەی ئەم دواییەی نێوان بەغدا و هەولێر تێدەپەڕێت، دەربارەی زەمانەتی پابەندبوونی حكومەتی فیدڕاڵ بە ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان كە دەكاتە 17%ی بودجەی عێراقی فیدڕاڵ، بە شێوەیەك كە كۆی ئەو بڕە پارەیەی لە ماوەی پێنج مانگدا بە شێوەیەكی ناڕێك رەوانە كراوە، دەگاتە (2.298 ترلیۆن دینار)، لە كاتێكدا پشكی هەرێم لەم ماوەیەدا دەبوایە (6.173 ترلیۆن دینار )بێت، واتا پشكی هەرێم مانگانە بە نزیكەی 1.230 ترلیۆن دینار مەزەندە دەكرێت بەپێی بودجەی ساڵی 2105ی عێراق، بۆیە دەكرێ بڵێین كە حكومەتی فیدڕاڵ پشكی هەرێمی بە تێكڕای 460 ملیار دینار بۆ هەر مانگێك لەو پێنج مانگانە ناردووە، كە ئەمەش دەكاتە 45%ی پشكی هەرێم كە تەنیا 56%ی مووچەی مانگانەی فەرمانبەرانی هەرێمی پێ دابین دەكرێت كە مانگانە بە 850 ملیار دینار دەخەمڵێندرێت.
ناكۆكییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا سەبارەت بە نەوت و پشكی هەرێم لە بودجەی ساڵی 2015ی عێراق
1. چەمكی پشكی هەرێم 17%ی بودجەی عێراق، دوای بڕینی 30%ی (پشكی سیادیی حاكیمە) لە داهاتی مانگانەی فرۆشی نەوت بە بێ هیچ رەچاوكردنێكی حكومەتی هەرێم وەك شەریك لە پشكی سیادی جێبەجێ دەكرێت، بۆ نموونە ئەگەر داهاتی مانگانەی عێراق لە فرۆشی نەوت و لەوانەش نەوتی كوردستان بە بڕی 4 ملیار دینار بخەمڵێندرێت و بڕی 30%ی سیادیی لێ ببڕدرێت كە 1.2 ملیار دۆلارە و دەمێنێتەوە 2.8 ملیار دۆلار، ئەوا پشكی هەرێم لە پارەی ماوە كە 17%ـە دەكاتە 480 ملیۆن دۆلار، بە مەرجێك كە حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژانە 550 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ بكات، بۆیە هەر كەمییەك لەو بڕە بە هەمان رێژە لە پشكی هەرێم دەبڕدرێت، بەڵام لە حاڵەتێكدا كە بەغدا نەیتوانی كەمتر لە 2.750 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا هەناردە بكات، ئەوا كاریگەریی نابێت بۆ سەر پشكی حكومەتی فیدڕاڵ، بە شێوەیەك كە بڕی هەناردەی بەغدا لە سێ مانگی یەكەمی ئەم ساڵ نەگەیشتۆتە ئاستی هەناردە كە 2.750 ملیۆن بەرمیل دەبێت لە رۆژێكدا، لە كاێكدا كە نرخی یەك بەرمیل نەوت لە نێوان 40-50 دۆلار بووە، ئەمەش بووە هۆی زیاتر قووڵكردنەوەی قەیرانی دارایی لە عێراق لە سایەی خراپ بەڕێوەبردن و گەندەڵی و دابەشكردنی نادادپەروەرانە و ناڕێكیی داهاتی مانگانەی عێراق بە سەر هەموو پارێزگاكان، لەوانەش هەرێمی كوردستان.
2. سەرهەڵدانی ناكۆكیی بەرچاو دەربارەی پرسی هەناردەكردنی نەوت لە پارێزگای كەركووكەوە) لە نێوان ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك و حكومەتی فیدڕاڵ، هەروەها بێبەشكردنی پارێزگاكە لە مافەكانی (بودجەی پارێزگاو پشكی پتڕۆدۆلار)، رەنگە ئەمە بگاتە ئەوەی كە داوا بۆ دادگای فیدڕاڵی بەرزبكرێتەوە، ئەمە وێڕای هەندێ ئاماژە بۆ ئەوەی كە ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك حكومەتی هەرێمی كوردستان سەرپشك بكات بە فرۆشتنی راستەوخۆی نەوت لە پارێزگاكە لە بەرامبەر دابینكردنی بودجەی پارێزگاكە و پشكی ئەو پارێزگایە لە پترۆدۆلار لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، لە كاتێكدا ئەوە هێزی پێشمەرگەیە كە پارێزگای كەركووك و دامەزراوە نەوتییەكانی ئەو پارێزگایە لە تیرۆریستان دەپارێزێت، ئەگەر نا، ئەوا چارەنووسی ئەو پارێزگایەش وەك پارێزگاكانی دیكە (سەلاحەدین و نەینەوا و ئەنبار) دەكەوتە ژێر كۆنتڕۆڵی تیرۆریستان.
3. پابەندبوونی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە رادەستكردنی گەورەترین بڕە نەوت لە مانگی ئایار بۆ كۆمپانیای سۆمۆ كە بە نزیكەی13915549 بەرمیل مەزەندە دەكرێت، واتا بە تێكڕایی 448889 بەرمیل لە رۆژێكدا كە ئەمەش بەرامبەر( 834 ملیۆن دۆلار)ە، بەداخەوە بەغدا پشكی هەرێمی بە نزیكەی 488 ملیار دینار رەوانە كرد، ئەمەش لە نیوەی داهاتی فرۆشی ئەو نەوتەی هەرێم كەمترە.
جا بەهۆی پابەندنەبوونی بەغدا بە ناردنی پشكی مانگی ئایاری هەرێم لە بودجە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاری دا رادەستكردنی بڕی نەوت بۆ كۆمپانیای سۆمۆ كەم بكاتەوە، واتا بڕی 4493333 بەرمیل لە مانگی حوزەیران بە تێكڕای 149777 بەرمیل لە رۆژێكدا لە جیاتی 4488989 بەرمیل لە مانگی مایس رادەستكرا.
4. ناكۆكییەكان دەربارەی (ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان)، ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لە بەغدا بە 682 هەزار فەرمانبەر مەزەندە دەكرێت بە پێی لێدوانەكانی پەرلەمانتارانی كورد لە پەرلەمانی بەغدا، لەكاتێكدا كە ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێم لە هەولێر بە 1.680ملیۆن فەرمانبەر مەزەندە دەكرێت. جیاوازیی نیوان ئەو دوو ژمارەیە نزیكەی ملیۆنێكە، بۆیە ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەغدا بانگەشەی ئەوە دەكات كە بەغدا پشكی هەرێم لە مووچەی فەرمانبەران بەو ژمارەیە كە هەیە بنێرێت كە دەكاتە (682 هەزار فەرمانبەر)، لەبەر ئەوە بەغدا دەڵێت كە بڕی 540 ملیار دینار بەسە بۆ مووچەی فەرمانبەران، لە كاتێكدا كە حكومەتی هەرێمی كوردستان دووپاتی دەكاتەوە كە لە ماوەی پێنج مانگی یەكەمی ئەم ساڵدا بڕی(250،490،527،534،488) ملیار دیناری بۆ هاتووە، لە كاتێكدا كە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم مانگانە نزیكەی 850 ملیار دینارە، بۆیە ئەو پارەیەی كە لە بەغداوە دەنێردرێت 56%ی مووچەی فەرمانبەرانی پێ دابین دەكرێت.
5. نەمانی متمانە لە نێوان هەردوولا لە بەڕێوەبردنی كەرتی نەوت بە شێوەیەكی گشتی و لە فرۆشتنی نەوت بە شێوەیەكی تایبەتی لەلایەن كۆمپانیای سۆمۆوە و بە ئامادەنەبوونی نوێنەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كۆمپانیای سۆمۆ، هەتا بە شێوەی چاودێر بۆ دڵنیابوون لەو بڕە نەوتەی كە حكومەتی هەرێم رادەستی سۆمۆی دەكات، جا بۆ مسۆگەری لەمەدا، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لە هەولێر رایگەیاند كە 16ملیۆن و 300هەزار بەرمیل نەوتی لە مانگی ئایار رادەستی سۆمۆ كردووە، لە كاتێكدا بەغدا (كۆمپانیا سۆمۆ) رایدەگەیەنێت كە 15 ملیۆن و 300 هەزار بەرمیلی لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە، ئەمەش مانای وایە كە كەمیی یان جیاوازی هەیە لە ژمارەكان بە یەك ملیۆن بەرمیل، ئەمەش دەكاتە بەهای 50—55ملیۆن دۆلار.
6. بارودۆخی ئەمنی و دابەزینی نرخی نەوت رەنگدانەوەی هەبوو بۆ سەر چالاكیی كۆمپانیا بیانییەكان لە ناوەڕاست و باشووری عێراقدا، وێڕای دواكەوتنی پێدانی شایستەكانی كۆمپانیای نەوت. بەڵام رەوشی هەرێمی كوردستان و ناوچە دابڕێنراوەكان(144)، هەروەها قایل نەبوونی حكومەتی فیدڕاڵ لە پێدانی شایستەكانی كۆمپانیا نەوتییەكان كە لە هەرێم كاردەكەن مەترسیی راستەوخۆی هەیە بۆ سەر ئاستی بەرهەم لە عێراق و لە هەرێمی كوردستاندا، بۆیە لە حاڵەتی دەستەبەرنەبوونی ئاسایش و سەقامگیری و بنەماكانی چالاكییە نەوتییەكان و پێشكەشكردنی شایستەكان دەبێتە هۆی راگرتنی كارو دابەزینی بڕی بەرهەم، هەروەها بارگرانیی گەورە دەكەوێتە سەر شانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە هۆی دواكەوتنی پێدانی شایستەكانی ئەو كۆمپانییانە و قەیرانی دارایی كە رووبەڕووی حكومەتی هەرێم دەبێتەوە، سەرباری دابینكردنی ئاسایش و سەقامگیری لە زۆربەی ئەو ناوچانەی كە كۆمپانیاكانی نەوت كاری تێدا دەكەن، جگە لەو ناوچانەی نزیكن لە تیرۆریستان، بۆیە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵدەدات بە هەموو توانایەك بەردەوامیی بداتە چالاكییەكانی نەوت لە هەرێمی كوردستان و دابینكردنی ئاسایش و سەقامگیری لەو ناوچەیەدا لە رێگەی پاراستنی بە هێزی پێشمەرگە و ئاسایش و هاووڵاتیانی هەرێم دژ بە هێزەكانی داعش.
بڕیارە قورسەكە
حكومەتی هەرێمی كوردستان ناچاردەبێت بڕیاری (سەربەخۆیی ئابووری) بگرێتەبەر لە سایەی ئەو هەلومەرجە سەختە كە بریتییە لە: 1- رێزنەگرتنی بەغدا لە پرەنسیپی دواڕێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا سەبارەت بە هەناردەكردنی پشك و قووتی هەرێم بە شێوەیەكی رێكوپێك بۆ هەولێر، واتە كەمتر لە نیوەی پارەی پێویست بۆ هەولێر رەوانەدەكات. 2- شەڕی دژ بە تیرۆر و فراوانبوونی ئاستی هەڕەشەی تیرۆر بە داگیركردنی رووبەرێكی زۆری پارێزگاكان، بۆیە ئەگەر هەوڵ و ئازایەتیی هێزەكانی پێشمەرگەو پشتیوانیی میللی و نێودەوڵەتی نەبوایە ئەوا چارەنووسی كەركووك و دیالە و بەشی رۆژئاوای ناوچە كوردییەكان(لە نێوان زومار و شنگال) دەكەوتنە ژێر دەستی داعش. 3- قەبارەی كۆچبەر و ئاوارەكان كە كاریگەرییان كردۆتە سەر ئابووریی حكومەتی هەرێم. 4- دواتر ( شەڕی نرخی نەوت) كە مەترسی و هەڕەشەیە بۆ سەر دەوڵەتانی هەناردەكاری نەوت، بەتایبەتیش كە پشت بە زیاتر لە 90% ی داهاتی فرۆشی نەوتی عێراق و هەرێمی كوردستان دەبەستن. 5- سەرهەڵدانی ناكۆكیی نێوان كوتلەكانی پەرلەمانی كوردستان سەبارەت بە چەند پرسێك لەوانە دەستووری هەرێمی كوردستان و دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم. 6- زێدەبوونی كۆچبەرانی لاو لە هەرێم بەرەو دەرەوە. 7- نەبوونی زۆربەی بنەماكانی خودبژێویی لە ئاسایشی خۆراك و دواتری ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتمانی.
سەربەخۆیی ئابووری
حكومەتی هەرێمی كوردستان دووپاتی دەكاتەوە كە بێ گەڕانەوە بۆ بەغدا راستەوخۆ نەوت لە هەرێمەوە دەفرۆشێت، بە هۆی پابەندنەبوونی بەغدا بە رێككەوتننامەی نێوان هەردوو لا. بۆیە لە مانگی حوزەیراندا ئاستی هەناردەكردن بۆ 571 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا بەرزبۆوە لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت 60-70 دۆلار لەگەڵ كۆتایی ساڵی 2015، هەروەها بەرزبوونەوەی ئاستی بەرهەم و هەناردە لە هەرێم بۆ نزیكەی یەك ملیۆن بەرمیل لە گەڵ كۆتایی ساڵی 2015 و سەرەتای ساڵی 2016.
ئەگەر حكومەتی هەرێم لە رۆژێكدا 550 هەزار بەرمیل بفرۆشێت بە نرخی ئێستا كە 60 دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێك، ئەوا حكومەتی هەرێمی كوردستان دەتوانێ 33ملیۆن دۆلار لە رۆژێكدا و بڕی 990ملیۆن دۆلار لە مانگێكدا بەدەست بێنێت. هەروەها ئەگەر20%ی ئەو پارەیە بداتە كۆمپانیاكانی نەوت (شایستەكانی خزمەتگوزاریی كۆمپانیاكانی نەوت) ئەوا حكومەتی هەرێم مانگانە بڕی 792 ملیۆن دۆلار وەردەگرێت، هەرێمیش مانگانە پێویستیی بە نزیكەی 710-720 ملیۆن دۆلار هەیە بۆ مووچەی فەرمانبەران، لێرەوە حكومەتی هەرێم دەتوانێ بەلای كەم مووچەی فەرمانبەران بە هەوڵی خۆی دەستەبەربكات. حكومەتی هەرێمی كوردستان پەنادەباتە بەر ئەو بڕیارە دوای سەردانی چاوەڕوانكراوی شاندی حكومەتی هەرێم بۆ بەغدا، چونكە هەولێر سوورە لەسەر گرتنەبەری شێوازی گفتوگۆی بەردەوام و پەنابردن بۆ دەستوور لە چارەسەركردنی كێشەكان لە نێوان هەولێر و بەغدا تا كۆتایی ماوەی ئەو رێككەوتننامەیەی دوایی نێوان هەردوولا كە لە كۆتایی ساڵی 2015 ئەویش بە كۆتادێت.
بڕیاردانی سەربەخۆیی ئابووری پێویستیی بە دانایی هەیە
وەرگرتنی بڕیاری سەربەخۆیی ئابووریی راستەوخۆ بەندە بە بنەماكانی(خودبژێوی)ی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە زۆربەی بنەما سەرەكی و پێویستییەكان و بەكارهێنانی ئەو بنەمایانە لە بنیادنان و پەرەپێدانی ئابووریی نەتەوەیی و نیشتمانی بە پێی پلانی دانراو و واقعبینانە كە ئەنجامەكانی بەردەوامی و پەرەپێدانی سەقامگیری و ئاسایش و پاراستن لە هەرێمی كوردستان مسۆگەر دەكات، وەك پێشەكییەك لە دابینكردنی ئاسایشی ئابووریی كە بریتییە لە (وزە، كارەبا، ئاسایشی خۆراك، ئاسایشی ئاو، ئاسایشی تەندروستی و ژینگەیی. تاد.).
لێرەدا چەندین پرسیاری راستەوخۆ دەخرێتە بەردەم هەموومان بە شێوەیەكی گشتی و پێوەندیداران بەو پرسە بە شێوەیەكی تایبەتی بۆ كاركردنی جیددی لە دەستەبەركردن و بەهێزكردنی بنەماكانی راگەیاندنی سەربەخۆیی ئابووری. لێرەدا بابەتەكە لە چەند نموونەیەكدا تایبەت دەكەین كە دیارترین بنەمای ئابوورین و بۆ ئامادەسازیی و فەراهەمكردنی بنەماكانی راگەیاندنی سەربەخۆیی ئابووری لە هەرێمی كوردستان دەخرێنەگەڕ.
1. هەرێمی كوردستان رۆژانە پێویستی بە نزیكەی 6.56 ملیۆن لیتر بەنزین هەیە، لە كاتێكدا كە توانای پاڵاوتگەكانی هەرێم رۆژانە نزیكەی 3.2 ملیۆن لیتر بەنزینە، بۆیە زەحمەتە پشت بە دەرەوە ببەسترێت لە دابینكردنی بەنزین، سەرباری پێویستیی هەرێم بەلای كەم بە كۆگا و عەمباری یەدەگ بۆ بەنزین بە بڕی (90 ملیۆن لیتر) بۆ ئەوەی لەكاتی پێویستدا بەكاربهێندرێن.
2. دابینكردنی غاز بۆ ژیانی رۆژانە، ئەگەر پارێزگای دهۆك وەك نموونەی پارێزگاكانی دیكە وەربگرین كە رۆژانە نزیكەی 10 هەزار بوتڵە غاز بەرهەمدێنێ و بەردەوام غاز بۆ پارێزگایەكە دابین دەكات، بەرهەمی ئێستا پێویستیی پارێزگاكە پڕدەكاتەوە.
3. لە دهۆك نزیكەی 227 كێڵگەی پەلەوەر هەیە، بەرهەمەكەی بەشی بازاڕی پارێزگاكە دەكات، لە پاڵ بوونی 9 كارگەی هێلكە و هەڵهێنەر، ئەگەر سیستەم و یاسای بۆ دابینبكرێ و پاڵپشتیی لە بەرهەمی نیشتمانیی هەرێمی كوردستان بكرێت.
4. هەرێمی كوردستان ساڵانە پێویستی بە نزیكەی 720 هەزار تەن گەنم هەیە، لە ساڵی 2012 ئاستی بەرهەمی گەنم لە پارێزگای دهۆك لە 212 هەزار تەن بۆ 282 هەزار تەن لە ساڵی 2015 بەرزبۆوە، زانراویشە كە گەنم لە سایلۆكانی دهۆك كۆدەكرێتەوەو حكومەتی بەغدا هەڵسوكەوتی پێ دەكات لەسەر بنەمای ئەوەی كە وەزارەتی بازرگانی لە بەغدا پارەی گەنمەكە دەداتە جووتیاران لەبەرامبەر گواستنەوەو دابەشكردنی گەنم بەسەر پارێزگاكانی عێراقدا، بە شێوەیەك كە پارەی گەنمی ساڵی 2014ی جووتیاران لە كوردستان تا ئێستاش نەدراوە و حكومەتیش گەنمی ساڵی 2015ی لە جووتیاران وەرگرتووە، كەواتە چۆن حكومەت دەتوانێت زەمانەتی دابینكردنی ئاسایشی خۆراك (نانی رۆژانە بكات) لە سایەی گرنگی نەدان بە ئەركەكانی لەمەڕ لەئەستۆگرتنی پێدانی پارەی گەنمی جووتیاران و مامەڵەكردن لە بەڕێوەبردن و دابەشكردنی گەنم و بەكارهێنانی لە خزمەت و دابینكردنی ئاسایشی خۆراك بۆ دانیشتوانی هەرێمی كوردستان. بەمەش هەرێم دەبێتە ناوچەیەكی هەناردەكردنی گەنم لە حاڵەتێكدا كە بە شێوەیەكی گشتی بایەخ بە كشتوكاڵ و بە شێوەیەكی تایبەتی بە گەنم بدات.
5. هەرێمی كوردستان پێویستی بە نزیكەی 80 هەزار تەن پەتاتە هەیە (بۆ پێویستی خۆی) و كەرتی تایبەتیش لە جووتیارانی دەشتی ئاكرێ و شێخان و بە پشتیوانیی شارەزایی هۆڵەندی لەم بوارەدا توانیویەتی 130هەزار تەن پەتاتە لە ساڵی 2015 بەرهەم بهێنێ، واتا بە نزیكەی 50 هەزار تەن زیاد لە پێویستیی بازاڕ، بۆیە رەوانەی دەرەوەش كرا، بە پێی بەرنامەی پەرەپێدانی چاندنی پەتاتە ئاستی بەرهەم ئەم ساڵ دەگاتە 150 هەزار تەن، واتا بە زیادەی 70 هەزار تەن، ئەوەی كە زیادیشە هەناردەی دەرەوە دەكرێت، دامەزراندن و پەرەپێدانی پڕۆژە كشتوكاڵییەكان لە هەرێمی كوردستان سەرەتای دامەزراندن و پەرەپێدانی پیشەسازیی كشتوكاڵییە، كە بڕبڕەیەكی ئابووریی حكومەت و گەلی كوردستانە. بۆیە لەسەر حكومەتی هەرێم پێویستە بودجەی تەرخانكراو بۆ كشتوكاڵ بەرزبكاتەوە كە لە میانی دە ساڵی رابردوودا لە 1.8% بودجەی هەرێم تێنەپەڕیوە، ئەمەش بۆ پاڵپشتیكردن و پەرەپێدانی كەرتی كشتوكاڵ لە هەرێمدا.
6. دەیان پڕۆژەی بوتڵی ئاو لە هەرێمی كوردستاندا هەن و ئەمەش هەنگاوێكە بۆ خودبژێوی و هەناردەكردن بۆ پارێزگاكانی دیكەی عێراق.
7. پێشكەوتنێكی بەرچاو لە دابینكردنی كارەبا لە هەرێم كە رۆژانە دەگاتە 21 سەعات لەبەر بایەخدان بە كەرتی نەوت و غازی سروشتی بە بەراورد بە ساڵانی 2006 و 2007 كە تەنیا 7 سەعات بووە.
8. لە پارێزگای دهۆك وەك نموونەی پارێزگاكانی دیكەی هەرێم زیاتر لە یەك ملیۆن سەر بزن و مەڕ و مانگا هەیە، زیاتر لە 200 تەن شیریش لە ئاكرێ و شێخان بەرهەم دێت، بەڵام بێ بازاڕن و هیچ كۆمپانیایەكی حكوومی یان تایبەتی نییە بۆ ئەوەی لە كارگەدا بەكاری بێنن ئەزموونی (ئەلبان مەراعی) لە سعودیە نموونەیەكی دیارو پێشكەوتووە كە ئێستا پێداویستیی هەموو دەوڵەتانی حەوزی كەنداوی دابینكردووە، تەنانەت گەیشتۆتە كوردستان، ژینگەو هەلومەرجی كوردستان لە سعودیە لەبارترە لە پەرەپێدانی پڕۆژەكانی شیرەمەنی. بۆیە پێویستە گرنگیی بەم بابەتە بدرێت وەك بنەمایەكی دیاری ئاسایشی خۆرك و ئابووری لە هەرێمی كوردستاندا.
پوختەو دەرئەنجامەكان
1. بنەماكانی دامەزراندن و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و پیشەسازی و كشتوكاڵی لە هەرێم ئامادە و دەستەبەركراوە، بەڵام پێویستی بە توێژینەوە پلان و رێكخستن هەیە بۆ دامەزراندنی ئەو پڕۆژانەی سەرەوە و پڕۆژەی دیكە، كە دەبنە پاڵپشت و بەشداری دەكەن لە هەمەجۆركردنی بنەماكانی دەوڵەمەندكردنی ئابووریی هەرێمی كوردستان.
2. لەبەر ئەوەی نەوت كاڵایەكی بازرگانییەو سیاسەتیش لە ئابووری زیاتر كۆنتڕۆڵی دەكات، بۆیە دەرەنجام و كاریگەرییەكانی مەترسیدارە بۆ سەر ئەو دەوڵەتانەی كە داهاتی سەرەكییان پشت بە نەوت دەبەستێت، هەروەكو عێراق و هەرێمی كوردستان، لەبەر ئەوە دەبێ رێكاری پێویست بگیرێتەبەر بۆ رێگەگرتن لە دووبارەبوونەوەی دابەزینی نرخی بەرمیلێك نەوت لە 110 دۆلارەوە بۆ 40 دۆلار، هەروەكو لە چارەكی یەكەمی ئەم ساڵ رووی دا، بۆیە لەو سۆنگەیەوە بڕیاری سەربەخۆیی ئابووریی هەرێمی كوردستان سەركەوتوو دەبێت ئەو كاتەی كە ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ یەك ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا بەرزبێتەوە، جا بە پێی پلانی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان توانای بەرهەمهێنانی نەوتی خاو لە كۆتایی ئەم ساڵ و سەرەتای ساڵی 2016 بۆ یەك ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا بەرزدەبێتەوە. پێویستە بەرزبوونەوەی بەرهەمی نەوت لە كوردستان هاوكات بێت لەگەڵ كاری جیددی لە دامەزراندنی دامەزراوە دەستوورییەكان كە ناو و ئەركەكانیان لە یاسای ژمارە 22ی ساڵی 2007ی نەوت دەستنیشان كراوە، لەوانە دامەزراندنی كۆمپانیای (كیبكۆ، كۆمۆ، كۆدۆ، كادۆ) بە مەبەستی رێكخستن و چاككردنی بەڕێوەبردنی كەرتی نەوت لە هەرێمی كوردستاندا.
3. هاوكات لەگەڵ بەرزكردنەوەی بەرهەمی نەوت لە هەرێمدا، پێویستە رێكاری پێویست بگیرێتەبەر بۆ بەرزكردنەوەی توانای پاڵاوتن تاكو توانای بەرهەمی پاڵاوتگەكان لە بەنزین بگاتە 6 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا.
4. دەستەبەركردنی ئاسایشی خۆراك لە هەرێمی كوردستاندا، ئەویش بە كۆنتڕۆڵكردنی بەروبوومە كشتوكاڵییەكان دێتەدی بە پلەی یەكەمیش گەنم، كە لە هەرێم بەرهەم دەهێندرێت، لەجیاتی ئەوەی وەزارەتی بازرگانیی بەغدا ئەركی بەڕێوەبردن و كڕین و دابەشكردنی گەنمی بەرهەمهێنراوی هەرێم لەئەستۆبگرێت.
5. بەرهەمەكانی هەرێمی كوردستان بە هەموو جۆرەكانیەوە ناتوانن كێبڕكێ لەگەڵ بەرهەمەكانی دەوڵەتانی دەوروبەری هەرێمدا بكەن، مەگەر بە دەركردنی چەند بڕیارێكی بەهێز بۆ رێگەگرتن لەو كاڵایانەی هاوردەی هەرێم دەكرێن، ئەمەش هەنگاوێكە بە پشتبەستن بە بەرهەمەكانی خۆماڵی كە دەبێتە پاڵپشتییەك بۆ بەهەمهێنەرەكانی هەرێم، بەمەبەستی فراوانكردن و پەرەپێدانی بەرهەمەكانی خۆماڵی تا ئەو ئاستەی كە پێداویستیی هەرێم دابین دەكەن.
6. گرنگیدان بە رۆڵی كەرتی تایبەت كە شارەزایی هەبێت لە بواری پەرەپێدان و پێشخستن لە سەرجەم كایەكانی ژیان لە هەرێمی كوردستاندا، ئەمەش لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە ئەنجام دەدرێت بە دابینكردنی ئاسانكاریی بۆ ئەركەكانی كەرتی تایبەت، بەتایبەتیش لە بواری كشتوكاڵ و پیشەسازی و وزە و گەشتیاری و خزمەتگوزاری و ئاوەدانكردنەوە كە دیارترین بنەماكانی بنیادنانی دەوڵەت پێكدێنن لە میانی هەمەجۆركردنی دەرامەت و داهات كە دەبێتە هۆی كاراكردنی ئابووریی نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان.
7. هاندان و بەگەڕخستنی هۆیەكانی راگەیاندن و میدیا بۆ گرنگیدان بە بەرهەمەكانی هەرێمی كوردستان لەجیاتی بڵاوكردنەوەی ریكلام بۆ بەرهەمە بیانییەكان.

* راوێژكاری وزە لە ئاژانسی پاراستنی كوردستان