دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی كوردستان له چوارچێوه‌ی عێراقێكی كۆنفیدرالیدا
كاظم حبيب
كاتێ راپەڕینەكەی سوپای عێراق لە 14ی تەمموزی 1958 بە سەركردایەتیی بزووتنەوەی ئەفسەرانی ئازاد و لەسەروویانەوە زەعیم روكن عەبدولكەریم قاسم روويدا، گەلی راپەڕیو لەگەڵ سوپا باوەشیان بۆ ئەو راپەڕینە واڵاكردو گۆڕییان بۆ شۆڕشێكی میللی بە ئومێدی ئەوەی كە لەو رێگەیەوە ئەركەكانی شۆڕشی نیشتمانیی دیموكراسی بێننەدی كە گەلی عێراق لە پێناویاندا خەباتی بۆ كردووەو بە درێژایی هەردوو راپەڕینی 1918 ی نەجەف و 1919ی سلێمانی و شۆڕشی بیست لە 1920 كە سەرتاپای عێراقی گرتەوەو چەندین راپەڕینی دیكەی بەدوادا هات كە بە هەزاران خەڵكی ئەم عێراقەی كردە قوربانی، وێڕای سەدان زیندانی و لەسێدارەدانی دەیان خەباتگێڕ.
لە دەرئەنجامی ئەمەدا دەستوری كاتیی عێراق لە لایەن ئەنجومەنی سەروەری و حكومەتەوە دەرچوو كە بۆ یەكەم جارە لە ماددەی سێیەمیدا بە دەق دەڵێت: ماددەی سێیەم: قەوارەی عێراق لەسەر بنەمای هاوكاریی نێوان هاووڵاتیان رێز لە مافەكانیان دەگرێت و ئازادییەكانیان دەپارێزێت و عەرەب و كوردیش لەم نیشتمانەدا شەریكن، دەستووریش دان بە مافە نەتەوەییەكانیاندا دەنێت لە چوارچێوەی یەكێتیی عێراقدا.
بۆیە عێراقییەكان، لە روانگەی پەرەپێدانی رووداوەكان و گەڕانەوەی مەلا مستەفای بارزانی لە یەكێتی سۆڤییەتەوە بۆ عێراق بەو پێیەی كە سەركردەی گەلی كوردە، ئەمەیان بە دەرفەتێكی خۆش قۆستەوە، بەڵام چەند فاكتەرێكی بنەڕەتی بوونە ئاستەنگ لەبەردەم پەرەپێدانی رووداوەكان بە ئاراستەی راست، چونكە لەپاڵ پیلانگێڕانی دەرەكيي دەوڵەتانی پەیمانی سەنتۆ( پەیمانی بەغدا) و كۆمپانیا مۆنۆپۆڵەكانی نەوت و كاریگەریی راستەوخۆیان بۆ سەر رووداوەكان، دەكرێ پەنجە بخەینە سەر فاكتەرە ناوخۆییە بنەڕەتییەكان:
1- دواكەوتنی سەركردايەتی شۆڕش بە دەستپێكردنی رێكخستنی ژیانی دەستووری و سیاسی و دیموكراسیی لە وڵات لە میانی دانانی دەستوری هەمیشەیی و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی و دەستكردن بە دانانی یاسا دیموكراسییەكان و رادەستكردنی دەسەڵات بۆ مەدەنییەكان لە جیاتی ئەوەی كە دەسەڵات هەر بەدەست هێزی چەكدارەوە بێت، لەگەڵ ئازادیی پێكهێنانی حزبی سیاسی و دابینكردنی ئاراستەی پەرەپێدانی دیموكراسی لە وڵاتدا.
2- لەرۆژانی یەكەمی سەركەوتنی شۆڕشدا ململانێی نێوان رەوتە سیاسییەكانی عێراق سەری هەڵدا لە میانی رۆڵی تێكدەرانەی هێزە قەومی و بەعسییەكانی عێراقی و عەرەبی كە راستەوخۆ بانگەشەیان دەكرد بۆ یەكێتیی عێراق لەگەڵ سوریاو میسر، كاردانەوەی هاووڵاتیان لە سەروویانەوە لایەنگرانی عەبدولكەریم قاسم و حزبی شیوعی عێراق و هێزە كوردستانییەكان، ئەم ململانێیە بە ئاراستەی داواكردی دەوڵەتی فیدڕاڵی بوو نەك یەكێتییەكی تەواو هەروەكو هێزە قەومچی و بەعسییەكان هیوایان دەخواست كە عێراق بكەوێتە ژێر چاودێریی میسر و هێزە قەومچی و عەرەبە راستڕەوەكانەوە.
3- ئەوەی زیاتر كێشەكەی قوڵتر كردۆتەوە ئەوەیە كە هێزە نەیارەكان دژی دیموكراسی وەستانەوە بە دەركردنی یاسای گرنگی تایبەت بە كاروباری شارستانی كە زۆر مافی بۆ ئافرەتانی عێراق دیاریكردبوو و دژی فرەژنی وەستابۆوە، ئەمەش هێزە ئیسلامییە سیاسییەكانی ( شیعەو وسوننە)ی توڕەكرد و لە ئاكامدا رووبەڕووی حكومەتەكەی عەبدولكەریم قاسم بوونەوەو پیلانیان دژی گێڕا و بەوە تاوانباریان كرد كە پشتیوانی لە شیوعییەت دەكات.
4- كێشەكە زیاتر بەوە ئاڵۆز بوو كاتێ قاسم هەڵوێستی خۆی بەرامبەر بە كوێت راگەیاند و داوای كرد كە ببێتە بەشێك لە عێراق، ئەمەش بەریتانیاوكۆمپانیا مۆنۆپۆڵەكانی نەوت و گەلی كوێتی ناڕەحەت كرد.
5- سەبارەت بە هێزە كوردستانییەكان، ماددەی دووەم ئەمەی تێدابوو:
ماددەی(2): عێراق بەشێكە لە نەتەوەی عەرەب، سەرەتا ئەم خاڵە كوردی نەورووژاند، بەڵام هاتوهاوارو بانگەشەكردنی بەردەوام بە یەكێتیی عەرەبی لەلایەن قەومچی و بەعسییەكانەوە و زیاتر جەختكردنەوە لەسەر ئەم مەسەلەیە بە شێوەیەكی گشتی كوردی وروژاند، چونكە وای دانابوو كە گەلی كوردو كوردستانیش بەشێك بن لە نەتەوەی عەرەب و نیشتمانی عەرەبی. بەردەوام دووپاتیشیان دەكردەوە كە هەر یەكێتییەك لەگەڵ دەوڵەتانی دیكەی عەرەبی پێویستە مافە نەتەوەییە رەواكانی كوردی تێدا بێتەدی، لێرەدا ململانێیەكە زیاتر پەرەی سەندو قەومچی و بەعسییە عەرەبەكان لەهەموو شوێنێكدا هەڵمەتێكی سەرسەختیان دژی كورد و كۆماری عێراق بەرپاكرد.
لەگەڵ پاشەكشەی رێبازی شۆڕش و سەرهەڵدانی چالاكیی پیلانگێڕیی دژی كۆماری عێراق و بێتوانایی عەبدولكەریم قاسم لەهەمبەر بەرەنگاربوونەوەی بارودۆخەكە، پەیوەندییە نەرێنییەكانی نێوان سەركردایەتیی سەربازیی عێراقی و سەركردایەتیی گەلی كورد بە سەرۆكایەتی مەلا مستەفای بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان زیاتر ئاڵۆزبوو. لە جیاتی كاركردن بە عەقڵ بۆ تێپەڕاندنی ئەو گرژییەی پەیوەندییەكان، سەرۆكی حكومەت و فەرماندەی گشتی هێزی چەكدار فەرمانی بە هێزی ئاسمانی دا كە ناوچەی بارزانییەكان بۆردومان بكات، لە ئاكامدا چەندین خەڵكی بێ تاوان لە ئافرەت و منداڵ و پیر بوونە قوربانی، وێڕای ئەو خۆپیشاندانەی داوای دروشمی( دیموكراسی بۆ عێراق و ئاشتی بۆكوردستان) یان دەكرد، بەڵام قاسم گوێی لە دەنگی عەقڵ نەگرت و گرنگیی بە پەرەسەندنی كێشەكان و ئەو دەرئەنجامە نەرێنییانە نەدا كە دواتر یەخەی حكومەتەكەی گرتەوە، بۆیە سوور بوو لەسەر بۆردومانكردنی ناوچە كوردییەكان لە كاردانەوەی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلولی 1961 لە كوردستانی عێراق لە لایەن پارتی دیموكراتی كوردستان و سەركردەكەی مەلا مستەفا بارزانییەوە، ئەمەش خاڵێكی یەكلاكەرەوە بوو لە سەرهەڵدانی هاوپەیمانییەكی فراوانی ناوخۆیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتی دژی حكومەتەكەی عەبدولكەریم قاسم كە دواتر بە كودەتا شۆڤینی و خوێنڕێژییەكەی شوباتی 1963 كۆتایی هات، كە رێكخەرانی ئەو كودەتایە لە بەعسی و ناسرییەكان شەڕیان دژی گەلی كورد بەرپاكرد، زۆر بە شێوەیەكی ناڕەوا سەرانی شۆڕشی تەمموزو حزبی شیوعی عێراقیان لە سێدارە دا و بە هەزارانیشیان خستنە زیندانەوە رووبەڕووی سەختترین ئەشكەنجەو ئازار بوونەوە.
لەگەڵ ئەو كودەتا قەومی – بەعسییەدا كە لە دەرەوەوە پشتگیری كرا، چەندین رژێمی سیاسیی سەركوتكەرانەو خوێناوی دژی گەلی كورد هاتە ئاراوە، من لەو بڕوایەدام كە ئەگەر پێگەیشتنی فیكری و سیاسیی دیموكراسی هەبوایە لای هێزە دیموكراسییەكانی عێراق بە عەرەب و كوردەوە، هەروەها عەقڵانیەت لە بیركردنەوەو بەدیهێنانی ئامانجەكان بە گیانێكی خەباتگێڕیی پێویست لە لای كوردو سەركردایەتییە سیاسییەكەیەوە، هەروەها بوونی دانایی پێویست لای عەبدولكەریم قاسم و بەكارهێنانی عەقڵ لە پیادەكردنی ژیانی دەستووری و دیموكراسی و وازهێنانی لە تاكڕەویی حوكمڕانی و هەڵوێستێكی عاقڵانە لەهەمبەر دۆزی كورد، ئەوا ئەو كاتە گەلی عێراق ئەو دۆخەی تێدەپەڕاند كە لەوەتەی 1963 وە تێی كەوتبوو، بەڵام ئەمانە هیچیان لە ئارادا نەبوون.
هێزە بەعسی و قەومچییەكان دوای رووخانی عەبدولكەریم قاسم دەستیان بەسەر حكومەتدا گرت، بەڵام سوودیان لە ئەزموونەكانی رابردوو وەرنەگرت، بەڵكو زیاتر سووربوون لەسەر شەڕكردن دژی گەلی كورد و وەك سەیرانێكی بەهار حیسابیان بۆ دەكرد ئەویش لە روانگەی عەقڵییەتی شۆڤینی و سەربازییانەوە بوو كە تەنیا زمانی هێزو شەڕو شۆڕیان دەزانی لە چارەسەركردنی كێشەكانی ناوخۆ و بە ئاشكرا رەتكردنەوەی مافە نەتەوەییەكانی كورد و نەتەوەكانی دیكە. بۆیە ئەم سیاسەتانە بوونە هۆی زیاتر خوێنڕێشتن و كاولكاری و ماڵوێرانیی میللەت، بەڵام دواتر رووخان و لەناوچوونی ئەو رژێمە فاشییەی بەدواداهات كە هەمان سیاسەتی دوژمنكارانەی پەیڕەودەكرد.
دواتر جارێكی دیكە رژێمی بەعسی سەددامی هاتەوە سەر حوكم، لەوەتەی 1968ەوە تا رووخانی ئەو رژێمە بە زەبری گورزوەشاندنی هاوپەیمانیی ئەمریكی- بەریتانی لە 10ی نیسانی 2003، گەلی عێراق لە ژیانێكی كارەساتبارییدا كە پتر لە 35 ساڵ بوون دەیناڵاند، ئەو ماوەیەش بە ناخۆشترین سەردەم و رژێم ناسرابوو لە مێژووی عێراقی تازەدا.
لەژێر بارودۆخی تایبەت و هاوكێشەی هێزە دیاریكراوەكاندا رژێمی بەعس ناچار بوو دان بە بوونی گەلی كورددا بنێت لە كوردستانی عێراق و بەپێی رێكەوتننامەی ئاداری 1970 دانی بە هەندێ مافدا نا، بەڵام سەركردایەتی بەعس هەر لەسەرەتاوە داینابوو كە ئەم رێكەوتننامەیە تەنیا قۆناغێكی كورتەو تێدەپەڕێت و خۆی بۆ لێدانی كورد ئامادە كردبوو، بۆیە دەبینین هەوڵی زۆری دا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم رێكەوتننامەیە، ئەویش بە پیلانگێڕان دژی سەركردایەتیی كورد لە میانی كردەوەیەكی شكستخواردووی تیرۆریستی دژی مەلا مستەفای بارزانی، هەروەها پێشێلكردنی ناوەڕۆكی دیموكراسیی و بنەڕەتی پڕۆژەی ئۆتۆنۆمی و گۆڕینی بۆ تەنیا شێوەیەك كە بكەوێتە ژێر دەسەڵاتی بەعسەوە، دیسان هەڵگیرساندنی شەڕی خوێناوی و تۆقاندنی خەڵك و ئەنجامدانی وێرانكاری و راگواستن و ئاوارەكردنی دانیشتوانی گوندان، رژێمی دیكتاتۆری بەعس لەلایەن حكومەتی شای ئێرانەوە و بە رەزامەندیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئیسڕائیل و حكومەتی توركیا دەرفەتی ئەوەی بۆ رەخسا تا لە ساڵی 1975 لە بزووتنەوەی چەكداریی كورد بدات، بەڵام ئەم شۆڕشە جارێكی دیكە هەڵگیرسایەوەو سووربوو لەسەر دابینكردنی مافە ڕەواكانی و بەدەستهێنانی ئازادی. دواتر ئەم رژێمە چەندین شەڕی ناوخۆو دەرەكی بەرپاكرد تاكو هێزو دەسەڵاتی خۆی بسەپێنێت، بۆیە دەبینین كارەسات و مەینەتیی یەك لەدوای یەك بەرۆكی عێراقییەكانی گرت و لە ئاكامدا بە سەدان كەس بوونە قوربانی، لەگەڵ نزیكبوونەوەی كۆتایی شەڕی عێراق- ئێران، رژێمی بەعس هەڵمەتی ئەنفال و بەكارهێنانی چەكی كیمیاوی دژی گەلی كورد گرتەبەر، لە ئاكامدا كارەساتی مەرگ و لە ناوچوونی بۆ كوردستان هێنایەكایەوە، كە بەدەیان هەزار كەس گیانیان لەدەست دا و ئەوەندەی دیكەش بریندارو بێ سەروشوێن بوون، رژێم ئەم قەسابخانەیەی دژی گەلی كورد زۆر بە شێوەەكی قێزەوەن و سەرشۆڕی و بە ناوی عروبەو قەومچێتی و پاراستنی یەكێتیی عێراق و عەرەب ئەنجامدا، ئەم دەستدرێژییانە هەر لەوەوە نەوەستا بەڵكو دوای راپەڕینی بەهاری 1991 هەر بەردەوام بوو، كاتێ زیاتر لە ملیۆنێك هاووڵاتی كورد و دەیان هەزار عەرەبیش ناچاربوون وڵاتی خۆیان بەجێ بهێڵن و روو لە دەرەوەی عێراق بكەن، بەڵام سەرباری ئەمەش ئەو رژێمە تا ئەو رۆژەی رووخا هەر بەردەوام پشتی بە بەكارهێنانی هێز دەبەست بۆ یەكلایی كردنەوەی كێشەی كورد.
ئەزموونەكانی زیاتر لە نۆ دەیەی تەمەنی دەوڵەتی عێراق لە هەردوو سەردەمی پاشایەتی و كۆماری بێ هیچ گومانێك ئمە دووپات دەكاتەوە:
1- هەڵوێست لە هەمبەر مەسەلەی كورد لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق سەری هەڵدا، ئەو دامەزراندنە نادیموكراسی و پەروەردەییەی عوسمانیی ستەمكارو دیدگای نەتەوەیی و ئایینی دەمارگیر و دڵڕەق رەنگدانەوەی لە هەڵسوكەوتی حوكمڕانان و بەشێكی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی هەبوو بە درێژایی ماوەكانی پێشوو، لەوەش خراپتر هەڵوێستی دەسەڵاتی داگیركاری بەریتانیاو كۆڵۆنیال بوو لەهەمبەر دۆزی كورد و بەپەڕاوێزخستنی رۆڵی كورد لە ناوچەكەدا و رێگەگرتن لە دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆیان لەسەر خاكی كوردستان.
2- ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كە رژێمە سیاسییەكانی عێراق هەموویان لەسەر یەك رێچكە بوون لە ئاست دۆزی كورد، هەندێ جیاوازییان هەبوو، بەڵام هەڵوێستی جەوهەری لە هەمبەر مافەكانی گەلی كورد و هێنانەدی مافی چارەنووسی هەموویان لە جەوهەردا یەك بوون، هەموو ئەو توندو تیژیانەی بەرامبەر بە كورد بەكاریان هێنا لە سەردەمی پاشایەتی و جاری یەكەمی حوكمڕانیی بەعس و دواتر قەومچییەكان و دواتر سەردەمی دووەمی بەعس جودا بوون.
3- یەكەم دیدگا لەهەمبەر دۆزی كورد تەنیا كورتبین و بێ توانا نەبوو لە بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەی دۆزەكە، بەڵكو هەڵە و پڕ مەترسی و لەخۆبایی قەومی و دوژمنكاری بوو، بە ئاراستەی خۆسەپاندن و گوزارشت كردن لە شۆڤینییەت، بۆیە لێرەدا پێویستە ئاماژە بە هەڵوێستی هەندێ قەومییە عێراقییەكان بكرێت كە دیدو بۆچوونیان تا رادەیەك دیموكراسیانە بوو و هەستیان بە پێویستییەكانی هەردوو گەلی كورد و عەرەب دەكرد، ئەمەش دیدو ئاراستەیەكی ئەرێنی بوو و بەڵگەی ئامادەباشی بوو بۆ سوود وەرگرتن لە ئەزموونەكانی پێشوو، بە تایبەتیش بزووتنەوەی سۆشیالیستی عەرەبی.
تا ئێستاش خەباتی گەلی كورد ئاراستەی پێنج مەسەلەی جەوهەری كراوە، ئەوانە زۆر نین و لە واقعیشەوە دوور نین، بەڵكو بەشێكن لە مافە رەواكان، كە بریتین لە:
* داننان بە مافی تەواو لە چارەی خۆنووسین لەسەر خاكی نیشتمانی خۆی بە هەموو ئازادییەكەوەو لە كەشوهەوایەكی دیموكراسیدا، لەوانە مافی جیابوونەوە و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ.
* داننانی واقعیانە بە گەلی كورد كە بەشێكە لە نەتەوەی كورد كە لە خاكی كوردستانی نێوان چوار دەوڵەتدا دابەشكراوە.
* داننان بە كورد كە مافی هەیە بەشداری بكات لە دانانی بناغەكانی دەوڵەتێكی عێراقی كۆماری فیدڕالی، كە پشت بە دەستوورێكی دیموكراسی و ژیانێكی ئازاد و فرەیی سیاسی ببەستێت كە رێز لە مافی نەتەوەو ئایینەكان و ئایینزاكان و فەلسەفەو رای جیاواز بگرێت. هەروەها دان بە مافی مرۆڤ و دۆستایەتیدا بنێت، هاوكات دەست وەرنەداتە كاروباری ناوخۆی دەوڵەتان و گەلانی دیكە و كێشەكانی ناوخۆو دەرەوە بە شێوەی ئاشتیانە چارەسەر بكات.
*داننان بە مافی كورد لە بەكارهێنانی سامانەكەی بۆ بەرژەوەندیی پەرەپێدانی ئابووریی كوردستان لە چوارچێوەی پلانێكی ئیقلیمی كە لەگەڵ پلانی ناوەند هەماهەنگ بێت، ئەمەش هاندەرێكە بۆ زاڵبوون بەسەر دواكەوتوویی و ئەو زیانانەی بەر گەلی كورد كەوتوون.
* كاركردن لەپێناو جێبەجێ كردنی ماددەی 140ی دەستووری عێراق كە لە ساڵی 2005 پەسندكراكە بە( ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان) ناوزەدكراوەو چی دیكە ئەمە دوانەكەوێت بە تایبەتی بۆ كەركوك و خانەقین و شارەكانی دیكە. ئایا ئەمە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی گەلی عەرەب لە عێراق و نەتەوەكانی دیكە ناكۆكە؟ نەخێر ئەمە ناكۆك نییە، چونكە هەر وەك چۆن بۆ عەرەب رەوایە كە لە ناوچە عەرەبییەكان فیدڕالییان هەبێت، ئاواش كورد مافی خۆیەتی فیدڕالییەتی لە چوارچێوەی فیدڕالییەت یان كۆنفیدڕالییەتی هەبێت و بەمەش مافی هەموو نەتەوەو ئایین و ئایینزاكانی عێراق پارێزراودەبێت، پەیوەندییەكانیش بە دەستوور رێكدەخرێن.
من لەو باوەڕەدام كە عێراقی فرەنەتەوە ناتوانرێ لەلایەن هێزێ داگیركەرو چەوسێنەرو شۆڤینی یان هێزی ئیسلامیی سیاسیی تایفییەوە بنیادبنرێت كە جیاوازی بكات لە نێوان شوێنكەوتووانی ئایین و ئایینزا جیاجیاكانەوە. كە ناسنامەی نیشتمانیی هاووڵاتیانی تێدا پارێزراو نەبێت و تەنیا بڕوای بە بەكارهێنانی چەك هەبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ناوخۆو دەرەوە. جێگەی داخە كە لێرەدا ئاماژە بەوە بكەم كە رژێمی سیاسیی تایفگەریی ئێستای عێراق بە تایبەتیش لە سەردەمی حوكمی نوری مالیكی، بریتی بوو لە رژێمێكی گەندەڵ و لەخۆبایی و نەزان و كەم ئەزموون، ئەو پەندی لە ئەزموونەكانی رابردوو وەرنەگرت و سووربوو لەسەر رۆیشتن لەسەر ئەو رێچكەیەی كە عێراقی بەم ئاكامە گەیاند، بەڵام ئایا بەڕێز عەبادی توانای هەیە بە رێچكەیەیكی دیكەدا بڕوات؟ پێویستە عەبادی بەر لە لەدەستدانی كات وەڵامی ئەو پرسیارە بداتەوە.
لەكۆتاییدا دەمەوێ بە بیر بەڕێزئەیاد سەماوی بهێنمەوە كە نەتەوەی عەرەب خاوەنی 22 دەوڵەتن، هەندیكیان وەك دەوڵەتانی كەنداو قەبارەبچووكن لە رووی دانیشتوان و رووبەرەوە، هەندێكیان بەقەدەر قەزایەكی عێراق نابن یان وەك پارێزگایەكی میسر، لە كاتێكدا نەتەوەی كورد كە ژمارەیان لەنێوان 30-50 ملیۆن كەسە، بەڵام لە دەوڵەتی نیشتمانیی و سەربەخۆی خۆی بێ بەشە، هەروەها گەلی كورد لە عێراق كە 17%ی دانیشتوان پێكدێنێت، مافی ئەوەی نەبێت كە دەوڵەتێكی سەربەخۆی نیشتمانیی هەبێت، ئایا بەڕێز ئەیاد سەماوی لەخۆی ناپرسێت چۆن دەكرێ گەلی كورد لەم مافە چەسپاوە نێودەوڵەتی و مرۆییە بێ بەش بكرێت؟ باشە چ لۆژیكێكە كە بەڕێز ئەیاد سەماوی باسی دەكات لە وتارەكەیدا( كازم حەبیب دەیەوێت عێراق دابەش بكات) یان كۆمەڵێك لە قەومچی و بەعسییەكان و ئیسلامییە سیاسییەكان كە هەمان رێچكەیان هەیە، دیارە ئەو لۆژیكی شۆڤینی و تایفەگەرییە ناتوانێت خۆی بەرامبەر واقع و بەڵگەنامەو پەیماننامە نێودەوڵەتییەكان رابگرێت، كە باس لە مافی گەلان و دیاریكردنی چارەنووسیان بە دەستی خۆیان دەكەن.
65 ساڵە من چاودێريی رووداوەكانی عێراق دەكەم و دەتوانم دووپاتی بكەمەوە كە گەلی كورد هۆكاری ئەو هەموو كارەساتە نەبووە كە لە ماوەی نۆ دەیەی رابردوودا روویانداوە، بەڵكو حوكمڕانانی عێراق لەپشت ئەو هەموو هەڵمەتە سەربازی و پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ بوونە، هاوكات بەرپرسن لەو شەڕو ماڵوێرانی و كۆمەڵكوژییە، كەواتە كەی عەقڵ وعەقڵانییەت سیاسەتی بەرپرسانی عێراق راستەڕێ دەكەن؟ هەتا ئەگەر هەندێ هەڵە لە سەركردایەتییەكانی كورد هەبووبێت، ئەوا وەك كاردانەوەیەك بووە بەرامبەر ئەو پەراوێزخستن و كوشتن و كاولكارییەی كە حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق و حزبی بەعسی فاشی و سوپای عێراق دەرحەق بە گەلی هەرێمی كوردستانیان كردووە، بگرە هەر لە كوشتنی 200 هەزار كەس لەوەتەی جاری دووەم بەعس جڵەوی دەسەڵاتی گرتەوەدەست لە ساڵی 1968 تا رووخانی لە ساڵی 2003. بۆیە تۆزێك عەقڵ و لۆژیك و بیركردنەوەی عەقڵانی و مرۆیی ئەی بەڕێز ئەیاد سەماوی لەهەمبەر گەلی كوردو سەرجەم گەلانی عێراق.
