سەرەتا پێویستە جەخت لەوە بكرێتەوە كە هەموو دیراسات و توێژینەوە ئەكادیمییەكان بە شێوەیەكی نەگۆڕ، ئەوە دووپات دەكەنەوە كە پەیوەندییەكی بە یەكەوە گرێدراو و كاریگەر لە نێوان میدیا و گوتاری سیاسی و لە نێوان ئاستی هۆشیاری و ئیدراكی سیاسەتوانان لای هاووڵاتی هەیە، بەتایبەتیش لە هەلومەرجی پێشكەوتندا بە مۆركی بنیادی مەدەنیی كۆمەڵگە و بەلاوەنانی ئەو هۆكارانەی هاووڵاتی سنووردار دەكەن وەكو پەیوەندییە نێگەتیڤە سەختەكان و كاریگەرییەكانی ژێرخان بەر لە دەوڵەتی تازە وەك عەشیرەت و تایفە. بۆیە لەگەڵ دەربازبوون لەو پەیوەندییانەی رابردوو، حاڵەتەكانی ئامادەگیی بۆ كاریگەربوون سەرهەڵدەدەن:
1- بە شێوەیەكی ئەرێنی بە واتای پەیدابوونی كرداری كاریگەربوون بە شێوەیەكی روون لای وەرگران.
2- راستەوانە بە واتا زاراوەییە ناسراوەكەی لە رووی بیركارییەوە كە قووڵیی ئەم كردارە دەگەیەنێت و رۆڵی لە وێناكردنی دیدگا و دیاریكردنی ئاڕاستە لای وەرگر هەیە بۆ ئەوەی بڕیارەكەی لە كێشەیەك، یان شتێكی دیكە دەستنیشان بكات.
لە میانی خوێندنەوەی بارودۆخی كوردستان گۆڕانكاریی جۆریی بنیادگەری بە ئاڕاستەیەكی مەدەنی و ژیارییمان بەرچاو دەكەوێت، ئەمەش بووە هۆی ئاوێتەبوونی زیاتر لەگەڵ ئەو ئامرازانەی كاریگەرییان لە دەوڵەتی مەدەنیدا هەیە. رەنگە دیارترینی ئەو ئامرازانە میدیا بێت كە ئاماژەیان پێدەكەین. ئەو ئامرازە بریتییە لە ئاستێكی بەرز و جیددی لە كۆمەڵگەی مەدەنی كە زۆرجار جەماوەر راستەوانە پێی كاریگەر دەبێت. هەروەها لێی نزیكتر دەبێت و بە راستی قووڵترە لە كاریگەریی پەیوەندییە كەسێتییە نزیكەكان و خێزانەكانیانەوە و بە ئاڕاستە و بژاردە و بڕیارەكانی.
لەلایەكی دیكەوە میدیا و دەزگاكانی لە دەوڵەتی مەدەنی سەرقاڵن بە ناوەڕۆكی جڤاتیی سەرتاپاگیر، بە ئاستی پێشكەوتن و بە قەبارەی ئاراستەی چەسپاندنی دەوڵەتی مەدەنیی مۆدێڕن، هەروەها تواناكانی كاریگەربوون و گۆڕانكاریی لەگەڵ بەرزبوونەوەی تواناكانی بەرهەمی میدیاكان، هاوكات توانای بەرجەستەبوون لەگەڵ ئامراز و تازەترین پێشكەوتووەكانی ئەمڕۆی تەكنەڵۆجیا، هەروەها بە گواستنەوە بۆ خوێندنەوەی پڕاكتیكی رۆڵی میدیا و گوتارە سیاسییەكەی لە گەلی كوردستان، دەبینین كە ئەمە روویدا و بە راستی روودەدات و بە قەبارەی جۆریی نایاب بە هۆی مۆركی مەدەنییانەی بنیادی كۆمەڵگە و بە هۆی قەبارەی كاری سیاسی و بەپێی لۆژیكی مۆدێڕنە و میكانیزمەكانی كاركردنیان، بەڵام ئاستی پۆزەتیڤانەی گوتاری راگەیاندنی كوردستان، ئایا ئەمە هەمیشە بریتییە لەو ئاڕاستەی بنیادی پۆزەتیڤ، یان كەموكورتییان تێدایە كە بەپێچەوانەی خواست و ئامانج و بەرژەوەندییەكانی گەلە؟
پێویستە بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، بە توێژینەوە دووپات لە راستییەك بكەینەوە كە گەلی كوردستان راستەوانە بە میدیای دەرەكیی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی كاریگەر نابێت بە تەواویش لەو بوارانەی كە ئەو میدیا دەرەكییە هەڵمەتی زۆری بە مەرامی نێگەتیڤ دژی بەرپا دەكات، بۆیە تێبینی دەكەین كە ئەو لایەنە دەرەكییانە رەنگە هەوڵیان دابێت دزە بكەن و هەڵمەتەكانیان بە رێگەی ناوەندەكانی میدیاوە تەواوبكەن كە گوتارێكی سیاسی هەڵدەگرێت و لەگەڵ كاروانی پێشكەوتن و سەقامگیریی كوردستان ناگونجێت. بۆیە پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بكرێت و لە مەترسییەكانی ئاگادار بین.
لێرەدا بە دیاریكراوی دەتوانین دۆخەكانی بوونی دەنگگەلێكی رۆژنامەوانی و میدیایی دەستنیشان بكەین، بەڵام ئەمڕۆ بە ئاڕاستە گوماناوییەكەیان و شێواندنە سیاسییە نادروستەكانیان روون و ئاشكران. ئەم دۆخانە هەوڵیانداوە و هەوڵیش دەدەن دەرفەتەكان بقۆزنەوە بۆ ورووژاندنی مشتومڕی بێزەنتییانە كە هیچ سوودیان نییە و چارەسەری شتێك ناكەن بە قەدەر ئەوەی بەشداری دەكەن لە ئاژاوەنانەوە و ورووژاندنی ئاشووب و خۆشكردنی ئاگری دووبەرەكی و تێكەڵكردنی كارتەكان.
ئەگەر بابەتی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیمان بە نموونە وەرگرت، ئەو رەفتارانەی توخمە دیاریكراوەكانی میدیا بە چاوی خۆمان دەبینین، بەتایبەتیش ئەو رۆڵە تێكدەرانەی دەیگێڕن، كە هەمیشە قەبە دەكرێت و زێدە دەبێت بەو مەرام و گاڵتەیەی كە پشتی پێ دەبەسترێت، وەك بڵێی باس لە پراكتیكە هاوشێوە سڕەكانی یاسا دەكات! بۆیە سەرنجی وەرگران بەوە رادەكێشێت كە مەبەستی پیادەكردنی پرۆسەی رادەستكردنە بەو ناوەی كە پرەنسیپێكی دیموكراسییە، بەڵام لە راستیدا مەرامە كردارییە راستەقینەكانی لە پشت ئەو بانگەشەیە دەشارێتەوە!
ئێمە لە رێی هۆشیاریی ئەزموونی سیاسی و تیۆرەكانیەوە دەزانین كە لە هەموو دەوڵەتە مەدەنییەكاندا هەندێ میكانیزمی كاری دیموكراسی بە هۆی ئەولەوییاتی دیكەوە دوادەخرێت. جا ئەگەر ئەو وڵاتانە بە قۆناغێكی فریاگوزاریدا رەت ببن، هەروەها بە هەڕەشەیەك لە ئاستی شەڕدا بێت، ئەوا زۆربەی راهێنانە دیموكراسییەكان و ماددە دەستوورییەكانیان دەوەستێنن. بۆیە بە تێڕوانینی ئەزموونە تازەكان دەبینین كە دەوڵەتە مەدەنییە دیموكراسییەكان هەڵبژاردنەكانیان بە هەموو شێوە و بوارەكانیان ئەنجام نادەن لەو ساتە وەختانەی كە بە قۆناغ و هەلومەرجی شەڕدا تێدەپەڕن، بەڵام ئەو دەنگانەی لێرەدا (لەكوردستان) ئاماژەیان بۆ دەكەین، دەیانەوێت بۆنەی نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكان بقۆزنەوە بۆ ورووژاندنی رەخنەكاریی بێ پاساو كە لە شوێنی خۆیدا نەبن و هیچیش راستی و بابەتی نەبن.
ئەوەی رووی دا و ئێستا روودەدات، بریتییە لەوەی كە هەندێ لایەنی نەرێنی لە بزووتنەوە و حزبە سیاسییەكاندا بە ئەنقەست لێدوانی كوشندە دەدەن و دەرفەتی بەدواداچوونی دەمەقاڵییەكی ناتەندروست بە چەند لایەنێكی گومانلێكراوی میدیا دەدەن كە هیچ بەرژەوەندییەكی گەلی كوردستان و سەقامگیری ئەو وڵاتەی تێدا نییە.
كوردستان كە چەندین شەڕ و شۆڕشی كردووە لە پێناو گەیشتن بە ئازادی و تا ئەو دەستكەوتە گرنگەی ئەمڕۆ، ناكرێ ئەو هەموو دەستكەوتانە لەدەست بدات، بەهۆی ئەو فشارانەی ئەو لایەنە ناتەندروستانە ئەنجامی دەدەن.
ئەمڕۆ كوردستان شەڕێكی دیكە لە جۆرێكی تازە دەكات، شەڕی ئەمڕۆ لەوەدایە كە مەترسیدارترینەكەیان داگیركاری یاخود كودەتایەكی سەرتاسەری دەسەپێنێ. شەڕێكە ئەگەر مەرامەكانی هێنایەدی، دەبێتە جینۆساید و كاولكاری كوردستان و بەهیلاكدانی گەلەكەی لێدەكەوێتەوە. لەبەر ئەوەی شەڕی هێز و قەلەڕەشە و مێگەلەكانی تیرۆرە، ئەوانە بۆ ئەوە كۆدەبنەوە كە دزە بكەن، دواتر سەوز بە نرخی وشك بسووتێنن! ئەمەش بە ئاماژە بۆ بوونی تیرۆریستانی داعش لەسەر سنووری كوردستان جگە لە پشتبەستنیان بە شانەی نووستوو و ئەسپی تڕوادە كە خۆی لە میدیای تێكدەرانەی سیاسیدا دەبینێتەوە كە لێرەدا ئاماژەی پێ دەكەین.
لایەنە سیاسییەكان كە ئەم رۆڵە دەگێڕن لە رێی دەروازە و زوڕنای جیاجیای میدیایی دیاریكراون، بەڵام كێشەكە لە قەبارەی شێوازی میدیا و رۆڵەكەیدایە لە قەبەكردنی دەنگ و ئەو ژەهرەی هەڵیدەڕێژێت. كە ئەمەیان لە ناپاكییانە، بە شێوەیەك كە رۆژنامەی كاغەزی و ئەنتەرنێتی و بەرنامە لە كەناڵە ئاسمانییەكان دادەهێنن و ئەركەكان لەنێو خۆیاندا دابەش دەكەن بە رێگەیەكی حیساب بۆكراو و نەخشەكراو بە مەبەستی زۆركردنی رێگەكان، یان سەرلێشێواندنی هاووڵاتیان بەو گوتارە ناتەندروستە.
ئەمە لایەنێكە بۆ بڵاوكردنەوەی ئەم پڕۆپاگەندە و ئەوی دی بۆ قسەكردن لەسەر دیموكراسییەت و پابەندبوون پێوەی و سێیەمیش بۆ دیاریكردنی كاتی تایبەت بە وادەكانی هەڵبژاردن و چوارەمیشیان بۆ هەڵبەستن. بەم شێوەیە هەوڵدەدات، دەرئەنجام و بەكۆی ئەوەی بۆ هاووڵاتی دەینێرێت، گوتارێكی سیاسی بۆ رەوانە دەكات كە زەمینەیەك دەخوڵقێنێت تا لە مەرامەكانی خۆی نزیك بێتەوە. كێشەكە ئەوەیە كە ئەو مەرامانە ئەوەندە تەسك و دیاریكراون لە جەوهەردا كە بە ئەرێنی ناشكێنەوە. چونكە ئەوانە مەرامگەلێكی تایبەتی ئەو لایەنانەن و چەندین شتی ناتەندروستی دیكەشیان لەپشتە.
لە چوارچێوەی بینینی ئەو دیاردانە دەتوانین ئاماژە بكەین بەوەی كە ئێمە چەند لایەنێكی ساكار دەبینین كە توانای بەرهەمهێنانیان نییە، كە لە ناكاو دەست بە پڕۆژەی میدیایی دەكات و ماڵپەڕ و رۆژنامە دادەمەزرێنێت. كەواتە كێ لەپشت ئەم دیاردەوەیە؟ ئایا ئەو توانایەیان لە ئاسمانەوە بۆ دابەزیوە، یان لایەنێكی سوودمەند ئەمەی بۆ دابینكردوون كە لەپاڵ ئەمەوە مەرامە خەوتووەكانیان بەدی دێنن؟
جا وەك تەواوكردنێكی تێڕوانینمان لە شتەكان، چەنین كەناڵی ئاسمانی و لایەنی میدیایی دەبینین كە ئەو گوتارە سیاسییانەی بڵاوی دەكەنەوە، بەدەر نین لە لێدوانی گوماناوی و زۆر بە شێوەیەكی فراوان رۆشنایی دەخەنە سەر رووداوەكان و بە ئەنقەست دەیخەنەڕوو كە ئاگری دەمەقاڵی و مشتومڕ بەرپا دەكەن.
هەر ئەمەش بوو وای لە سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان كرد كە ئاگاداری ئەمە بێت بەوەی كە دوژمنانی گەلی كوردستان هەموو پیلانێكیان بەكارهێنا لەو هەوڵانەیان بۆ لەباربردنی دەستكەوتی خەباتی گەلی كوردستان. دوژمنان تاوانەكانی تیرۆریان دەرحەق گەل بەكارهێنا، وەك تاوانەكانی جینۆساید بە چەكی كیمیاوی لە هەڵەبجە و پاكتاوی ئەنفال و ئەنجامدانی تاوانی دیكە لە رێی گەمارۆكان بە هەموو شێوەكانیەوە، هەروەها بڕینی قوتی خەڵك و زیندانیكردنی ژن و پیاو، هاوكات هەوڵیانداوە ئاشووب و دووبەرەكی بخەنەوە و ئاگری ناكۆكی خۆش بكەن بە مەرامی لەتكردنی یەكێتیی كوردستان. بەڵام هەموو ئەو تاوانانە لە ورەی گەلی كوردستانیان كەم نەكردەوە، ئەویش بە هۆی یەكێتیی سەركردایەتییەكەی كە خۆی لە سەركردایەتیی بزاڤی ئازادیخوازیی نەتەوەیی كوردیدا دەبینێتەوە. هەروەها لەبەر خۆڕاگریی گەل و گردبوونەوەی لە دەوری سەركردایەتییەكەی و هۆشیاریی بەو گوتارانەی كە مەبەستیان پارچەكردنی گەل و سەركردایەتییە بۆ ئەوەی بتوانن هەموو پیلانەكانیان جێبەجێ بكەن و بگەنە مەرامە چەپەڵەكانیان.
ئەمڕۆ، كوردستان بە قۆناغێكی گواستنەوەی كوالیتیدا تێدەپەڕێت، گەلیش لە سەركەوتنە تازەكانیان نزیك دەبنەوە كە هەموو ئەو دەستكەوتانەی پێشتر بەدەستیان هێناوە، بەهێزتر دەكات، بەڵام دوژمنان بەمەش نەوەستان، بەڵكو بەردەوام هەوڵدەدەن رێگەی ناشیاوی تازە بۆ شێواندن و چەواشەكاری بگرنەبەر تا دواتر بخزێنە ناو ئەو رەوشە سەقامگیرەی كە ماوەیەكی درێژە بەردەوامە.
لەو ئامرازە ناتەندروستانە كە ئاماژەمان پێكردن و تا ئێستاش ئەو لایەنە دڕندانە لەو رێگەیانەوە بەكاری دێنن، وەك لێدوانی ئاگراوی و نووسینی گوتار و بانگەواز بۆ لۆژیكێك كە مەبەست و ئەنجامەكەی تەنیا شەڕی ناوخۆیە و ئاگرەكەشی بە رێی ورووژاندنی ئاژاوەو گڕدانی ئاگری دووبەرەكی و گرتنەبەری رێگەی دابەشكردنی كوردستانە لە نێوان دوو ئیدارەدا، یان پەرتكردنی لەنێوان ئیدارە پارچەكراوەكاندا!! ئەوان هەوڵدەدەن دزەبكەن لە رێی بانگەواز بۆ پیادەكردنی دەستاودەستكردنی سەرۆكایەتی، لە قۆناغێكدا كە خەڵكی كوردستان پێویستی بە پابەندبوونە بە سەركردایەتی و سەرۆكایەتی، كە ئەمەش فاكتەری سەرەكی و گرنگی سەقامگیری و پێشكەوتنە.
ئەم هەڵمەتانە لە ژێر پاساوی پیادەكردنی ئازادیی رادەربڕین شاردراونەتەوە، كە بەم شێوەیە نین، بەڵكو بە هەموو وردەكارییەكانی پشتیانەوە هەمیشە دژی بەرژەوەندییەكانی گەل دەوەستنەوە. ئەمە تەنیا خیانەتە بەرامبەر بە گەل و نیشتمان و جێبەجێكردنی ئەجیندا و سیاسەتەكانی دوژمنانی كوردستانە، یان لە باشترین حاڵەتدا ئەوانە لەگەڵ ئەو پیلانانە یەك دەگرنەوە و راستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ لە خزمەتیاندا دەبێت.
روون و ئاشكرایە كە بەجێهێشتنی شتەكان بەم بێ ناوەڕۆكە كراوەیە تەنیا مانای وایە دەرفەت بە ئەسپی تڕوادە دەدرێت بۆ ئەوەی رۆڵی دیاریكراوی خۆی بگێڕێت، تا دواتر رێگەی پێ بدرێت دەستكەوتەكانی كوردستان لەناوبەرێت، كە ئەمەش قبووڵ ناكرێت، بۆیە وەرگرتنی بڕیاری یەكلاكەرەوە لەم ساتەوەختە مێژووییانەدا شتێكی چاوەڕوانكراوە لە سەركردایەتیی كوردستان بۆ پشتیوانیكردن لەگەڵ دژی هەر پیلانێك كە دوژمنان بۆی سازدەكەن، یان رووبەڕووی دەكەنەوە.
بۆیە ناكرێ لەسەر بوونی ئەم دەنگە ناوازانە و ئەو لایەنە نەخۆشانەی سەر بە رەوت و بزووتنەوە كوردستانییەكان بێدەنگ بین، بەڵام هەروەك سەرنجمان دا، دەیانەوێت هەموو بارودۆخەكە نەك بزووتنەوەكان رابكێشرێت بە ئاراستەی نانیشتمانی و دژایەتیی بەرژەوەندییەكانی كوردستان و گەلەكەی بكات.
بابەتی ئەو لێدوانانە زیادبوونی دەنگە نەشازەكان پێویستی بە یەكلایی كردنەوە و پێداگرتن هەیە، ئەوە كێشەیەكە دەبێت بە شێوەیەكی زۆر هەستیار و جیددی بخرێتەڕوو، چونكە تەنیا هەڕەشە نییە، بەڵكو مەترسییەكە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی كوردستان، هەروەها هەموو دەستكەوتەكانی خەباتی نەتەوەیی ئازادیخوازی بەرەوڕووی زیان و لەبارچوون دەكاتەوە لە گەمەیەكی ئاڵۆزدا، شەڕی چەكداریی دژوار لەسەر سنووری كوردستان چاوەڕوانی هیممەتە بۆ ئەوەی بارودۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكات.
جا ئەگەر بە دڵنیاییەوە بڵێین كە گەلی كوردستان ناكرێ هەموو ئەو دەستكەوتانەی كە بە قوربانییەكی زۆر بەدەستی هێناون لەدەست بدات، بۆیە لەسەر دامەزراوەكانی دەوڵەت پێویستە بە پێی یاسا ئەركی بەرەنگاربوونەوەی سەرشانی خۆیان راپەڕێنن. گەلیش لە حكومەت و پەرلەمانی كوردستان و لایەنەكانی دادوەری و داواكاری گشتی چاوەڕوانە كە هەر یەكەیان رۆڵ و ئەركی خۆی ببینێت بە گرتنەبەری رێوشوێنی توند بۆ بەرەوڕووبوونەوەی تاوانەكە. هەروەها لەسەر لایەنەكانی راگەیاندنی كوردستانیش پێویستە بەرەوڕووی ئەم گوتارانە ببنەوە و وەڵامی هەوڵەكانی تێكدان و چەواشەكاری بدەنەوە، هەروەها قەڵەمە پاكەكانیش دەبێ ئەركی دیكەیان هەبێت هاوتای دەزگاكانی راگەیاندن ئەویش بە رێگەگرتن لە هەوڵەكانی بڵاوكردنەوەی ئاشووب و پڕوپاگەندە و راوبۆچوونی نەرێنیی نەخۆش، كە مەبەستی لەباربردنی یەكێتیی نیشتمان و ئاسایش و سەقامگیرییەكەیەتی، هەروەها مەبەستی دۆزینەوەی زەمینەیەكە بۆ شەڕی ناوخۆ و دابەشبوون.
هەموو هاووڵاتیان داوایان لێكراوە كە بەرامبەر رووداوەكان هۆشیار بن و دەركی پێ بكەن، هەروەها هەموو كەسایەتییە چالاكەكان و حزبە كوردستانییەكان كە هەوڵ بدەن بەر بە كاریگەریی ئەو دەنگانە بگرن و كۆتایی بە هەوڵەكانیان بێنن، ئەویش بە ریسواكردنیان لە رێی گشت كەناڵەكانی راگەیاندنەوە و وریابوون بەرامبەر ئەو شوێنانەی كە رەنگە هێزە دوژمنكارەكان بیقۆزنەوە.
ئەم ئاگادارییە لە كاتێكدایە كە بڕوایەكی تەواو بە هۆشیاریی میللی هەیە بەوەی كە روودەدات، هەروەها بە دەركپێكردنی كوردستانیان بەرەو رێگەی سەركەوتن و وەدیهێنانی ئامانجەكانیان و تێكشكاندنی هەموو ئەوانەی دەخزێنە نێو كاروانەكەوە. لێرەشدا بە دیاریكراوی میدیاكان رۆڵی كارایان هەیە و پێویستیشە بە هەموو لایك بایەخی پێ بدرێت، هەروەها لە سەركردایەتییەكانی كۆمەڵگەش بەو ناوەی كە میدیا بەرەیەكی گەرمتر و مەترسیدارترە دوای بەرەكانی جەنگ بگرە هاوشێوەیەتی، پێویستە دوو ئەوەندە وریا بین لە ئەولەوییەت و مەترسییەكەی كە پێویست دەكات لەم رووەوە بۆ بەرگریكردن لە سەلامەتی و راستی و دروستیی بڕیارەكە بایەخی زیاتری پێ بدرێت.
* توێژەری ئەكادیمی زانستە سیاسیەكان و
سەرۆكی زانكۆی ئیبن روشد لە دانیمارك