«لە ئێستادا چیدیكە راگەیاندن لە واقیع ئاگادارمان ناكاتەوە، بەڵكو ئەگەر دەربڕینەكە دروست بێت لەناو ئەو واقیعە دەمانتوێنێتەوە، لە بارودۆخی ئیستا دەمانهێڵێتەوە و لە ناویدا نوقممان دەكات، لە بری ئەوەی وامان لێبكات لە چوارچێوەی رەهەندی مێژوویی و مانا جیاوازەكانی لە رووداوەكان تێبگەین، لە ناو شتە لاوەكییەكاندا ونمان دەكات، لەمەش زیاتر رووداوەكان خۆیان ون دەبن و لەبەریەك هەڵدەوەشێن و پەرت دەبن، هەر بۆیە راگەیاندن بۆتە ئامێرێك بۆ پەرتكردنی واقیع، ئامێرێكە بۆ تواندنەوەی رووداو و شیكردنەوەی كیمایی و وەرچەرخانی بۆ بەرهەمهێنانی ماددەی دیكە، وەرچەرخانی شەڕەكانە بۆ جەنگی لێرە و لەوێ، وەرچەرخانی هەڵوێستە بۆ كاردانەوەی ناجێگیر، گۆڕینی هزرە بۆ تێڕوانینی نیگەرانی، گۆڕینی كودەتاكانە بۆ زنجیرەیەك فیتنە، گۆڕینی داگیركارییە بۆ هەوڵەكانی چاكسازی، هەروەها وەرچەرخانی خودی هەواڵە بۆ زنجیرەیەك قسەلۆك كە هەر یەكەیان ئەوەی پێش خۆی بە درۆ دەخاتەوە.»
عەبدولسەلام بن عەبد عالی
كتێبی (ضد الراهن)

راگەیاندن
لەناو جیهانێكی تەختدا
ئەگەر جیهانگیری جیهانی كردبێتە گوندێكی بچووك، ئەوا پێشكەوتنە خێرا و گەورە و بەردەوامەكانی تەكنەلۆژیا، جیهانی بۆ راگەیاندن كردۆتە جیهانێكی تەخت، راشكاوانەتر چیدیكە شەو و رۆژ لە بەردەم كاری راگەیاندندا نابێتە لەمپەر بۆ ئەوەی هەموو جیهان لە یەك كاتدا ئاگاداری سەرجەم رووداوەكان نەبێت لە تەواوی سەر گۆی زەوی، لەمەش زیاتر كێبڕكێی رۆژنامەوانی بۆ گەیاندنی هەواڵ و زانیاری بۆ هاووڵاتیان، چیدیكە خەڵك چاوەڕێی ئەوە ناكات سەرلە بەیانی لە رۆژنامەكان بیخوێنێتەوە، هەروەها چیدیكە چاوەڕێی نووسینی هەواڵی بەپەلەی سەر شاشەكانی تیڤی ناكەن، ئەگەرچی پەیامنێری كەناڵەكان زۆر بە خێراییش رووداوەكان بگوازنەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە چەند پەیامنێرەكە خێرا و دەستوبرد بكات لە گواستنەوەی رووداوەكان و چەند راستەوخۆ بە رێگەی ئێس ئێن جی پەخشی بكات، هێشتا گرتنی وێنە و ڤیدیۆ بە رێگەی مۆبایلەكان و راستەوخۆ پەخشكردنی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لەهەموو پەیامنێرێك خێراترە، واتە چیدیكە هیچ كەناڵێكی راگەیاندن ناتوانێت ببێتە سەرچاوەی گەیاندنی هەواڵ و زانیاری خێرا بۆ هاووڵاتیان و هاووڵاتیان خۆیان دەبنە سەرچاوەی هەواڵ بۆ خۆیان و زانیاری و وێنە و ڤیدیۆكان بڵاو دەكەنەوە، بەمەش جۆرێك لە مانۆڕی نمایشكردنی گەیاندنی هەواڵی بەپەلە و زانیاری هەرەمەكی دروست بووە و زۆر جار كەناڵەكانی راگەیاندن و بەتایبەتی كەناڵە ئاسمانییەكان و تۆڕەكانی هەواڵ لە سەر ئەنتەرنێت، كێبڕكی لەگەڵ خێرایی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و لاپەڕە تایبەتییەكانی هاووڵاتیان لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەكەن، ئەمەش وایكردووە لە پێناوی گەیاندنی هەواڵ و زانیاری بە خێرایی، رۆژنامەنووس بیر لە هەندێك ئیتیكی رۆژنامەوانی و بڵاونەكردنەوەی هەندێك لایەنی رووداو و زانیارییەكان نەكاتەوە و راستەوخۆ بێ ئەوەی زانیارییەكان بە فلتەری ئیتیكی رۆژنامەوانیدا بڕۆن، یان بەبێ ئەوەی بیر لە راستی و دروستی هەواڵەكە و كاریگەری لەسەر دەروونی هاووڵاتی بكەنەوە، هەموو شتێك وەك خۆی بڵاو دەكرێتەوە! ئەمە ئەو حاڵەتەیە كە پڕۆفیسۆر عەبدولسەلام بن عەبد عالی لە كتێبی (ضد الراهن) راشكاوانە ئاماژەی پێدەكات و هەڵوەستە لەسەر ئەوە دەكات بەوەی چیدیكە راگەیاندن ناتوانێت واقیعەكەمان بۆ بگوازێتەوە، بەڵكو لەناو واقیع و بارودۆخی ئێستا ونمان دەكات و لە شتە لاوەكی و لابەلاكاندا دەمانتوێنێتەوە، زیاد لەمەش بن عەبد عالی ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات ئەم پێشكەوتنەی تەكنەلۆژیا، هەموو كۆمەڵگەكانی كردۆتە كۆمەڵگەیەكی نمایشكار و هێندەی لەسەر رووكاری پرسەكان هەڵوەستە دەكرێت، هەوڵنادرێت رووداوەكان لە سیاقی رەهەندی مێژوویی و مانا جیاوازەكانی بخوێندرێتەوە.
كاری رۆژنامەوانی نەریتی و
پەروەردەكردنی نەوەیەكی نوێی رۆژنامەنووسان
هەموو پسپۆڕان و ئەكادیمیستەكانی كۆلێژەكانی رۆژنامەوانی لە جیهاندا، كۆكن لەسەر ئەوەی كە پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا تەحەددییەكی گەورەی بۆ رۆژنامەوانی سەر كاغەز دروستكردووە و خەڵكی چیتر پێویستیان بەوە نییە لە رێگەی رۆژنامەی كاغەزەوە سەر لەبەیانییان ئاگاداری هەواڵ و رووداوەكانی ناوخۆیی و جیهانی بن، هەروەها كۆكن لەسەر ئەوەی بە ئاستێكی كەمتر پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا تەحەددای بۆ رۆژنامەنووسانی كەناڵەكانی سەتەلایت و رادیۆ و ماڵپەڕە ئەلكترۆنییەكانیش دروستكردووە، بە جۆرێك بۆتە هۆكاری ئەوەی پێشكەوتنە گەورە و خێرا و بەردەوامەكانی تەكنەلۆژیا بە جۆرێكی دیكە پیشە و رەفتاری رۆژنامەنووسان پێناسە بكاتەوە و هەموو ئیتكی رۆژنامەوانی لە خێراییدا كورت بكاتەوە، سەبارەت بەم تەحەددایە پرسیاری ئەوە هاتۆتەگۆڕێ كە ئەگەر چیتر نەتواندرێت لەسەر بنەمای رۆژنامەوانی نەریتی كاری رۆژنامەوانی ئەنجام بدرێت و چیدیكە هۆیەكانی راگەیاندن نەتوانن وەك پێویست سوود لە نووسینگەكانیان لە سەرانسەری جیهان وەربگرن، ئایا شێوازی نوێ بۆ پەروەردەكردنی نەوەیەكی نوێی رۆژنامەنووسان كە بتوانن وەڵامدەرەوەی ئەم پێشكەوتن و گۆڕانكارییە گەورە و بەردەوام و خێرایە بن، چۆن دەبێت؟ یان بە دیوێكی دیكەدا چۆن دەتواندرێت نەوەیەكی تازەی رۆژنامەنووسان پەروەردە بكرێت، كە شێوازی گواستنەوەی هەواڵ و زانیارییەكانیان لە گواستنەوەی نێو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان جیاواز بێت و زانیارییەكانی رۆژنامەنووسان جێگەی متمانە و پشت پێ بەستنی هاووڵاتیان بن؟ ئایا ئەگەر هاووڵاتی متمانەی بە سەرچاوەی هەواڵ و زانیارییەكان نەما، چۆن دەتوانێت پشتی پێ ببەستێت و بۆچوونی تایبەتی خۆی لەسەر گەڵاڵە بكات و بەشداری پرۆسەی سیاسی بكات؟ لەمەش زیاتر و پرسیاری گرنگتر ئەوەیە: ئەگەر سەرچاوەی زانیاری متمانەی لەدەست دا، ئایندەی ئازادی و كۆمەڵگەی دیموكراتی بەرەو كوێ هەنگاو هەڵدەگرێت؟ ئەم پرسیارانە و چەندین پرسیاری دیكە تەحەددی و ئاستەنگن لە بەردەم كاری رۆژنامەگەری لەم قۆناخەی ئێستادا و ئەگەر بیرمەندان و پسپۆڕانی بواری رۆژنامەوانی نەتوانن چارەسەرێكی بۆ بدۆزنەوە، ئەوا هابرماس گوتەنی ئایندەی دیموكراتی دەكەوێتە مەترسییەوە. هابرماس ئەم قسەیەی چەند ساڵێك پێش ئێستا كردووە، ئەو مەترسی لەو تەحەددییانە بووە كە رووبەڕووی كۆمپانیاكانی راگەیاندن بوونەتەوە و ئەو كۆمپانییانە ناچار بوون بۆ ئەوەی بتوانن بەردەوام بن، وەك شمەك مامەڵەیان لەگەڵ هەواڵ و زانیاری كردووە بۆ ئەوەی خەڵك بیخوێنێتەوە و بەرهەمەكەیان لێبكڕێت، بەڵام لەو ماوەیەی هابرماس ئەو قسەیەی لەسەر تەحەددییەكانی راگەیاندن كردووە، بایەخی زانیاری بۆ هاووڵاتیان لە بایەخی سووتەمەنی و وزە بۆ هاووڵاتیان كەمتر نەبووە، بۆیە لە كاتێكدا راگەیاندن رووبەڕووی ئەو تەحەددییانە دەبێتەوە، پێویستە حكومەتەكان دەستێوەردان بكەن و رێگەچارەیەك بۆ دابینكردنی سەرچاوەی زانیاری دروست بدۆزنەوە، بۆ ئەوەی هاووڵاتی لە بەشداریكردنی پرۆسەی سیاسیی دانەبڕێت، بەڵام لەماوەی ئەو چەند ساڵەی دوای ئەم هۆشدارییەی هابرماس پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا هیندە گەورە و خێران كە هەر ساڵێك بە نزیكەی 75 ساڵی سەدەی بیستەم گۆڕانكاری و پێشكەوتن دروست دەكات، راشكاوانەتر ئێستا پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا لە چوار چێوەی یاسای مۆرسدایە كە بەپێی ئەم یاسایە هەموو شتێك دوو هێندەی خۆی زیاد دەكات، ئەوجا گۆڕانكارییەكە چەند گەورە بێت، لەیەك كاتدا دوو هێندەی خۆی زیاد دەكات.
ئەگەر كاری رۆژنامەگەری بە مانا نەریتییەكەی وەك دەسەڵات و هێزێك سەیر بكەین، ئەوا وەك پڕۆفیسۆر جۆزیف نای لە كتێبی (ئایندەی هێز) راشكاوانە جەختی لەسەر كردۆتەوە، چۆن وەرەچەرخانی سەرچاوەی هێز لە نێوان دەوڵەتاندا گۆڕاوە بۆ وەرچەرخانی سەرچاوەی هێز لە دەوڵەتانەوە بۆ كاراكتەری غەیرەدەوڵەتی، ئەوا بەهەمان شێوە لە بری ئەوەی سەرچاوەی هێز و دەسەڵاتی رۆژنامەوانی لە نێوان كەناڵە رۆژنامەوانییەكاندا ئاڵوگۆڕ بكات، ئێستا سەرچاوەی هێز و دەسەڵاتی رۆژنامەگەری وەرچەرخاوە بۆ دەستی خەڵكانێكی ناڕۆژنامەنووس و هاووڵاتیانی ئاسایی، لەمەش خراپتر وەرچەرخاوە بۆ دەستی كەسانێكی تیرۆریست و مافیا، كە هۆیەكانی بڵاوكردنەوە و سەرچاوەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بۆ كاری تیرۆریستی و مافیایی بەكار دەهێنن، لەمەش زیاتر كە جۆزیف نای وەك هەڕەشەیەك بۆ گواستنەوەی هێز بۆ كاراكتەری غەیرەدەوڵەتی ئاماژەی پێكردووە، داشكانی گەورە و بەردەوام لە نرخی ئەنتەرنێت و ئامێرەكانی گەیاندن وەك (مۆبایل و ئایپاد و لاپتۆپ، ئەندرۆید)، هەر یەك لەم ئامێرانە هێندەی پێداویستییەكانی كەناڵێكی وەك CNNی ساڵانی هەشتاكانی سەدەی رابردووی زیاتر لەبەر دەستە، ئێستا هاووڵاتییەكی ئاسایی دەتوانیت زۆر خێراتر لە كەناڵی CNN لە هەشتاكانی سەدەی رابردوو، هەواڵ و زانیاری بە سەرانسەری جیهاندا لە چاوترووكاندنێكدا پەخش بكات، لەمەش زیاتر ئەگەر هەر وەك نموونە سەیری نرخی پەیوەندیكردن بە رێگەی مۆبایل بكەین كە لە چەند ساڵێك لەمەوپێش خولەكی بە دۆلارێك بووبێت، ئەوا ئێستا بە رێگەی ڤایبەر و بەهەمان ئامێری مۆبایل دەتوانی 24 كاتژمێر قسە بكەیت بە نرخی دۆلارێك كەمتر و هەمان كوالیتی و زیاتر لە مۆبایلی یەك دوو ساڵ لەمەوپێشیشی هەیە.
ئایندەی رۆژنامەگەری كوردی
لە ناو ئەم گۆڕانكارییە گەورەیەی تەكنەلۆژیادا
لەوانەیە هیچ نەتەوەیەك هێندەی نەتەوەی كورد قەرزداری پێشكەوتنی تەكنەلۆژیای پەیوەندیكردن و راگەیاندن نەبێت، لەبەر ئەوەی هۆكاری سەرەكی بۆ ئەوەی جیهان بە دەنگی كوردەوە بێت لە كۆڕەوەكەی بەهاری 1991، زوومی سەرشانی كامێرای رۆژنامەنووسان بوو، گواستنەوەی ئەو دیمانانە بوو كە بووە هۆكاری ئەوەی بڕیاری 688ی ئەنجومەنی ئاسایش دەرچێت و ناوچەی ئارام لە سەرووی هێڵی 36 بۆ پاراستنی كورد دابمەزرێت، بۆیە لەم خاڵەوە پێویستە تێڕوانین و مامەڵەی كورد وەك نەتەوە و رۆژنامەنووسانی كوردستان وەك رۆژنامەنووسانی نەتەوەیەكی بێ دەوڵەت، لە رۆژنامەنووسانی هەموو جیهان جیاواز بێت. وەك (بیل كلینتۆن)ـی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا ئاماژەی پێدەكات، دەكرێت پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا بكرێتە هۆكارێك بۆ چارەسەركردن و بنبڕكردنی هەژاری و بناخەی پەرەپێدان و حوكمڕانیی باش، ئەگەر لە رووە ئیجابییەكەیەوە سەیری ئەم پێشكەوتنانە بكەین و بە لایەنە ئیجابییەكەی بۆ بەرژەوەندی پرسە مرۆڤایەتییەكان بەكاربهێندرێت، بۆ ئێمەش لە روانگەی ئەم تێڕوانینەی (بیل كلینتۆن)ـەوە، دەكرێت پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا لە بواری گەیاندن و كاری رۆژنامەوانی بە لایەنە ئیجابییەكەی بۆ خزمەتی كێشەی نەتەوەكەمان و كورتكردنەوەی رێگەی راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان بەكار بهێنین و كاری رۆژنامەوانی وەك توخمێكی سەرەكی تێكەڵاوی هەموو جومگەكانی حوكمڕانی لە كوردستان بكەین و راگەیاندنی كوردستان بكەینە هۆكارێكی گرنگ بۆ زیاتر داكۆكیكردن لە مافە نەتەوەییەكانمان لەسەر ئاستی جیهان، كاری رۆژنامەوانی ئێمەش تەنها لاساییكردنەوەی شێوازی كاری رۆژنامەوانی و گەیاندنی هەواڵ و زانیاری بەپەلە نەبێت، بەڵكو پرسی نەتەوەكەمان وەك پرسێكی نیشتمانی لە ناو پیشەسازی رۆژنامەوانیدا بیكەینە بەرهەمێك و سەرنجی جیهان بۆ بەرهەمە رۆژنامەوانییەكانی خۆمان رابكێشن، ئەمەش بەو مانایەی لە بری ئەوەی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا ببێتە تەحەددا بۆ كاری رۆژنامەنووسیمان و كۆمەڵگەكەمان بكەینە كۆمەڵگەیەكی نمایشكاری رووكارانە، ئەوا دەكرێت پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا بكەینە هۆكارێك بۆ بەرهەهێنانەوەی خۆمان وەك نەتەوە لە سیاقی رەهەندە مێژووییەكانی نەتەوەییمان و پیشاندانی مانای جیاوازەكانی ئیرادەی تاكی كورد لە هەموو بوارە جیاوازەكاندا.