لێرەو لەوێ، لەم كەناڵ و ئەو كەناڵی میدیا قسە لەسەر ویلایەتی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان دەكرێ. لێ بە قسەی بەرپرسانی حزبی بێت، هێشتا لەنێوان حزبە سیاسییەكاندا بە رەسمی باس لەم پرسە نەكراوە، لە كاتێكدا ویلایەتی سەرۆكی ئێستەی هەرێمی كوردستان تا 19/8/2015ی بە بەرەوە ماوە.
بە گوێرەی ماددە (3)ی قانوونی هەمواركراوی ژمارە 1ی ساڵی 2005: «ویلایەتی سەرۆكی هەرێم بۆ ماوەی چوار ساڵە و دەكرێ بۆ جارێكی دی هەڵببژێردرێتەوە». هەروا بەپێی قانوونی ژمارە 19ی ساڵی 2013ش كە لە پەرلەمانی كوردستان لە 30/6/2013دا بە زۆرینەی دەنگ پەسندكرا، دوو ساڵی دیكە ماوەی ئەم ویلایەتە لە 20ی ئابی 2013ەوە تا 19ی ئابی 2015 و بۆ یەكجار درێژكرایەوە. هەڵبەت بەپێی ماددەی (2)ی قانوونی ژمارە (19)ی ئاماژە پێكراو ئەم درێژكردنەوەیە بەسترابۆوە بە سازانێكی نیشتمانیی لەسەر پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان كە دەبوایە لە ماوەی رابردوودا ئەم سازانە بكرابوایە و ئامادە بوایە تا بخرابوایەتە بەردەم دەنگدەران لە ریفراندەمێكی گشتیدا. مخابن هەندەی من ئاگام لێ بێ، تا ئێستە ئەم سازان و رێككەوتنە چ لەناو پەرلەمان و چ لە دەرەوەی پەرلەمان نەكراوە. لە بنەڕەتیشدا ناتەبایی حزبەكان لەسەر شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆك و دەسەڵاتە دەستووری و قانوونییەكانی بووە كە لەو پڕۆەیەدا جێگەیان بۆ كرابۆوە و هەندێ لایەن بە هەڵە ناویان لێناوە گۆڕینی سیستەمی سیاسی لە سەرۆكایەتییەوە بۆ پەرلەمانی. دیارە بە گوێرەی ماددە 4ی قانوونی ژمارە 1ی سەرۆكایەتیش: دەبێ هەڵبژاردنی سەرۆك لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا بەڕێوە بچێ و دەبێ ئەم هەڵبژاردنە لە رێگەی دەنگدانێكی راستەوخۆی نهێنییەوە دەبێ.
دەبێ ئەوەش بگوترێ كە تەنیا قسەكردن لە رەهەند و چوارچێوە قانوونییەكەی ئەم پرسە بەس نییە، بەڵكە پێویستە رەهەندە سیاسییەكەی و هەلومەرجی دژواری شەڕ و بەرەنگاریی نیشتمانیی دژ بە داعش و كاودانی تەقیوەی دەڤەرەكەش لە سوریا و عێراقەوە بگرە تا یەمەن.. لەبەرچاو بگیرێ.
بە بڕوای من لە باری چوارچێوە قانوونییەكەی ئەم پرسە:
1- سەرۆكی ئێستە بە گوێرەی قانوونی ژمارە 1 ی 2005و قانوونی ژمارە 19ی 2013 ناتوانێ بۆ ویلایەتێكی دی خۆی هەڵبژێرێتەوە. ئەوە ئەگەر جەنابی سەرۆك، بیەوێ جارێكی دی خۆی هەڵبژێرێتەوە، چونكە تا ئێستە بە رەسمی نیازی خۆی لەمبارەوە نیشان نەداوە.
2- سازان لەسەر رەشنووسی دەستووری هەرێمی كوردستان نەكراوە تا گریمان بوارێكی بۆ ویلایەتی سێیەم تێدا بێ، یان نا. داخوا دەكرێ ئەم سازانە نیشتمانییە وا بە زوویی بكرێ و ریفراندەمی لەسەر بكرێ و پاشان هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بە گوێرەی دەستووری پەسندكراو بەڕێوە بچێ؟ ناڵێم كاری وا نەبووە و ناكرێ و رێی تێ ناچێ، لێ ئاسان نییە. دەنا ئەوە رێگەیەكی ساغ و دروست بووە.
3- قانوونی ژمارە 1ی ساڵی 2005 بە تەوافوق، یان زۆرینەی هەرە زۆر هەموار بكرێتەوە و رێگەی ویلایەتی سێیەم بكرێتەوە، جا چ بە هەڵبژاردنەوە بێت لەناو پەرلەمانی كوردستاندا، چ بە هەڵبژاردنی راستەوخۆی نهێنی. دیارە هەمواركردنەوەكە شێوازی هەڵبژاردنەكە دیاری دەكات. ئەم ئەگەرە، ئەگەرێكی پەسندە و تانەی لێ نادرێ، ئەگەر ئیرادەی نوێنەرانی گەلی كوردستان (پەرلەمەنتاران)ی لەسەر بێ.
4- پەرلەمانی كوردستان لەبەر هەلومەرجی قەیرانئامێزی كوردستان و عێراق و ناوچەكە، قانوونی ژمارە 19ی ساڵی 2013 هەڵوەشێنێتەوەو قانوونێكی تر دەربكات كە ماوەی سەرۆكایەتی بۆ 2 ساڵی تر درێژ بكاتەوە. واتە تا هاتنەئارای هەلومەرجێكی لەبارو كۆتایی ویلایەتی خولی ئێستەی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی دیكەی گشتی. هەڵبەت پەسندكردنی قانوونێكی واش، كە پرسێكی نیشتمانییە، پێویستی بە تەوافوق، یان زۆرینەی هەرە زۆر هەیە بە پشتبەستن بەو بنەما قانوونییە كە دەڵێ: «للضرورة احكام».
5- گریمان هیچ كام لەم رێگەیانە نەگیرانەبەر، ئەوا لە 19/8/2015 ماوەی ویلایەتی سەرۆكی ئێستەی هەرێم بە كۆتا دێت، تا هەڵبژاردنی بۆ دەكرێتەوە دەبێ سەرۆك كارەكان رابپەڕێنێ. واتە دەبێ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بكرێتەوە بە گوێرەی قانوونی ژمارەی 1ی ساڵی 2005 و لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا بەڕێوەبچێ، ئەوە لەكاتێكدا هێشتا ئەم خولەی ئێستا دوو ساڵی زێتری ماوە. ئایا هەڵبژاردنی پێشوەختە بۆ پەرلەمانی كوردستان دەكرێ تا هەڵبژاردنی سەرۆكی لەتەكدا بكرێ؟ وەك سەرنج دەدرێ لە زۆر وڵاتاندا لە ماوەی شەڕ و ئاشووبدا هەڵبژاردن ناكرێ و بۆ ماوەی (1) ساڵ، یان زێتر دوادەخرێ. لە راستیشدا هەڵبژاردنی گشتی لە ئێستادا كارێكی ناكردەنی و خوازراو نییە. كەواتە سەرۆكی ئێستە دەبێ كار و ئەركەكانی پۆستەكەی بەڕێوە ببات. ئەوەش بۆ خۆی ئەگەرێكە و بە رێ تێنەچووش نازانرێ.. بەڵام رەنگە ناو بەناو گرژی و كێشە و قەیران لەگەڵ خۆیدا بهێنێ.
با لە باری سیاسییەوە، ئەم پرسە بخەینە بەرباس:
1 . بە قسان بێت، پارتی تا ئێستە بە رەسمی ئەم بابەتەی باس نەكردووە كە دەبوایە بیكات. ئەوە نەبێ كە بەم دواییە سەرۆكی حكوومەت، نێچیرڤان بارزانی لە دیمانەیەكی رۆژنامەگەریدا، هەڵبژاردنەوەی سەرۆك بارزانی بە پێویست دەزانێ بۆ دەربازبوون لەو هەلومەرجە قەیراناوییەی لە كوردستان و عێراق و ناوچەكەدا هەیە. داخوا هەق نییە، پارتی ئەم بابەتە لەگەڵ حزبەكاندا، لەگەڵ نوێنەرایەتیی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییەكانی كوردستاندا بكاتەوە؟ یان كە ئەوەی نەكردووە لەبەر ئەوە بووە چونكە سەرۆكی ئێستەی هەرێمی كوردستان لە هەمانكاتدا سەرۆكی پارتیشە. لە كاتێكدا كاك فازل میرانی گوتەنی ئەم پرسە، بەتەنیا پرسی پارتی نییە و پرسێكی نیشتمانییە و دەكرێ دەسپێشخەریی لە حزبەكانی دیكەوە بێت و بە گیانێكی بەرپرسیارانە بكەونە وتووێژ و رێككەوتنێك كە ئەنجامی ئیجابی بۆ سەر پرۆسەی سیاسی و یەكڕێزی ناوماڵی كورد و رای گشتیی كوردستان هەبێ بە ئاراستەی سەقامگیری و رزگاركردنی ناوچە كوردستانییەكانی ژێردەستی داعش و بردنەوەی شەڕ و دوورخستنەوەی مەترسیی تیرۆریستان لەسەر هەرێم و یەكخستنەوەی ئیدارە و لەشكر و بە دامەزراوەیی كردنی حوكمڕانی لە كوردستاندا. ئەمە لە كاتێكدا، وەكو گوتم هێشتا سەرۆك بارزانی نیازی خۆی دەرنەبڕیوە. بەڵام پێشتر سەرۆك بارزانی باسی لەوە كردووە كە ئەو نایەوێ تا هەتا هەتایێ سەرۆك بێ و هەر دەبێ ئەو ئەمانەتە رادەستی یەكێكی دیكە بكات. لەم سۆنگەیەوە دەكرێ حزبە سیاسییەكان بكەونە وتووێژ و هەلومەرجەكە و ئەگەرەكان دیراسە بكەن و سوود لە كاریزما، پێگە و قورسایی سیاسی و شارەزایی و پێوەندییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەكانی كاك مسعود بارزانی وەربگرن بۆ سەركردایەتیكردنی ئەم قۆناخە و گەیاندنی كوردستان بە وێستگەیەكی پڕ ئەمن و ئەمانتتر. دەكرێ ئەمە لە قانووندا، جێگەی بۆ بكرێتەوە.
2. هاوپێوەند لەگەڵ ئەم خاڵەی سەرێ، دەبێ دان بەو راستییەشدا بنێین كە حوكمڕانی لە كوردستاندا نەكەوتووەتە سەر سكەی راست و دروستی خۆی، بە مانای بە دامەزراوەیی بوون و بە دەستووریی بوون و بە قانوونیی بوون كە ئەم كەسایەتی ئەو كەسایەتی دەوری بنەڕەتی و میحوەری نەبێ وەك لە وڵاتە پەرەسەندوو و دیموكراتەكاندا وایە. راستە دامەزراوەمان لە كوردستاندا هەن، هەنگاو هەڵێنراوەتەوە، بەڵام قایم و جێگیر و چەسپاو نین. لەبەر ئەوە كەسی یەكەم لە وڵاتدا (هەر ناوێكی هەبێ: پێشەوا، سەرۆك، رابەر...) رۆڵێكی گرنگ و ئەساسی دەگێڕێ لە بیناكردنی نەتەوە Nation-Building لە قۆناخی رزگاریی نیشتمانیدا بە مانای ئەوەی كە گەلی كوردستان ببێتە خاوەن قەوارەیەكی سیاسیی سەربەخۆ و جێگیری خۆی كە دیارە هێشتا نەهاتووەتەدی و پایە موكمەكانی دانەمەزراون. ئەم خاڵە، لە رۆڵی نوخبەی قیادی، لە سەركردەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان كەم ناكاتەوە. دیارە من لەم وتارەدا قسەم لە سەر رۆڵ و پێگەی تاڵەبانی نییە كە بە هۆی نەخۆشییەوە دوو ساڵ زێترە ناتوانێ ئەركی خۆی وەك جاران رابپەڕێنێ. دەكرێ ئەو نوخبەیە بە یەكەوە تیمێكی هاوئاهەنگ و تەواوكار پێكبهێنن و بە یەكەوە لەتەك بارزانیدا لەو بیناكردنەدا دەوری خۆیان بگێڕن. ئەو تیمە قیادییە هەیە، بەڵام هاوئاهەنگ نین. كەموكوڕیی لە هەر كێ و لە هەر لایەنێكەوە بێت، پێویستمان بە هاوئاهەنگیی ئەو تیمە و ئەو نوخبە قیادییە هەیە. لەم رووەوە وەكو لە سەرێ ئاماژەم پێدا، سەرۆك بارزانی بۆ خۆی بووەتە كاریزما و رۆڵێكی گرنگی لە كوردستان و ناوچەكەدا هەیە، لە دەرەوەش حیسابێكی كەمی بۆ ناكرێ. ئەگەر حەساسییاتی حزبی و ناوچەیی و مێژوویی بەلاوە بندرێ، هەقە بزووتنەوەی رزگاریخوازیی نیشتمانیی كوردستان سوود لەو پێگەو رۆڵەی بارزانی ببینێ. چونكە بەرپرسیارەتییەكە هاوبەشە.
رەنگە ئەو پرسیارە بكرێ، داخوا لەناو گەلی كوردستاندا، هیچ كەسێكی زیرەك و سیاسەتمەدارو لێزان و دیپلۆماتكار و ...نییە بۆ ئەم پۆستە دەست بدات؟ ناكرێ بە نەخێر وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە، بەڵام لە «غیاب»ی دامەزراوەی قانوونی و دەستووریی تۆكمە و بوونی ئیدارەیەكی یەكگرتوو و كولتوورێكی دیموكراتیی چەسپیودا، لەم هەلومەرجەی ئێستادا، مەحالە یەكێك هەبێ زوو جێگەی بارزانی بگرێتەوە و هەمان رۆڵی ئەو لە ئیدارەدانی ململانێكان ببینێ و گەل متمانەی پێ بكا و دەستی لەسەر دڵی نەبێ. ناكرێ لەم هەلومەرجەدا، بارزانی بە تەنیا بەجێبهێڵدرێ، بەڵكە پێویستی بە هاوكاریی ئەوانی دیكە هەیە كە وەك گوتم دەورێكی تەواوكارانەیان هەیە. كەواتە مانەوەی بارزانی لە پۆستەكەیدا، بۆ ئەم قۆناخەی كوردستان گرنگ و پێویستە و تەنانەت ئەگەر نیازیشی نەبێ لەو پۆستەیدا بمێنێتەوە، هەقە لایەنەكانی دی پێش پارتی داوای مانەوەی لێ بكەن. پێموایە لە كۆتادا، لەم پرسەو لە پرسەكانی تریشدا ئیرادەی هاوبەش خۆی دەنوێنێ.