قوربانیانی دەستی داعش..چۆن قەرەبوو دەكرێنەوە؟
عەدنان حوسێن
من یەكێك بووم لە بەشداربووانی كۆنگرەكە كە لە هەموو ناوچەكانی عێراق و چەند وڵاتێكی دوورەوە ئامادەی بووبوون، بێجگە لە توێژینەوەی گرانبەهاو دانوستانی زیندووی ناو كۆنگرەكە، من بینیم كە دوو بڕگەی زۆر سەرنجڕاكێش و پڕ بایەخ لە كۆنگرەكەدا هەبوون، كە یەكێكیان بریتی بوو لەوەی كە لەسەر شانۆی هۆڵی شەهید سەعد عەبدوڵڵا لە رۆژی یەكەمی كۆنگرەكە ئەنجامدرا، دووەمیشیان لە دەرەوەی هۆڵ و لە دەرەوەی شاری هەولێر.
لە گۆشەی شانۆكەدا پەردەیەكی سپی بەرزكرابۆوە لە پشتییەوە دوو ئافرەت دانیشتبوون لەوانەی كە دوای دەردەسەرییەكی ترسناك خۆشبەختانە لە دەستی دڕندەكانی داعش رزگاریان بووبوو، بەڵێ، وشەی( دڕندەكان) تاكە وشەیە لە فەرهەنگی زمان كە گونجاوە بۆ وەسفكردنی چەكدارانی رێكخراوی تیرۆریستی داعش، بەڵكو رەنگە وا پێویستە لەسەرمان بەدوای زاراوەیەكی دیكەدا بگەڕێین، تەنانەت دڕندەكانی دەشت ودەریش كە لەوان دڕندەترن دوای تێربوون واز لە دوژمنكارییەكانیان دێنن، بەپێچەوانەی چەكدارانی داعش كە هیچ سنوورێكیان نیە بۆ دوژمنكاریی و رق و كینە بە رامبەر هەموو شتێك و گیانی تۆڵەسەندنەوە كە لە ناخیاندا چەسپیوە، ئەمەش بە شایەدی ئەو دوو ئافرەتە ئێزیدییەی كە لەسەر شانۆو لەپشت ئەو پەردە سپییەوە قسەیان دەكرد.
كاتێ من گوێم لەم دوو ئافرەتە دەگرت هەستم بەوە دەكرد كە هەموو شانەیەكی لەش و گیانم خەریكە تێكدەشكێت وەك ئەو درەختانەی لەبەر رەشەبایەكی بەهێزدا خۆیان ناگرن، ئومێدم دەخواست كە ئەگەر رێكخەرانی كۆنگرەكە ئەو پەردە سپییەیان بۆ دیارنەكردنی ئەو دووئافرەتە دانەنابایە بەرامبەر ئەو خەڵكەی لەوێ ئامادەبوون كە ژمارەیان لە 800 كەس زیاتر بوو. حەزم دەكرد بە چاوی خۆم سەیری هەڵچوونی ئەو دوو ئافرەتەم بكردایە كە بەزمانێكی پڕلە ئێش وئازار و خەمێكی قووڵەوە باسیان لە مەینەتییەكەی خۆیان دەكرد. بەراستی ئەمە كارەسات و مەینەتیی سەدان هەزار ئافرەت و پیاو و منداڵ و پیرە. ئەو دوو ئافرەتە ئێزیدییە باسیان لە سكانداڵ و دەستدرێژییە دڕندەییەكان دەكرد كە رووبەڕوویان بووبوونەوە یان بە درێژایی ئەو چەند مانگە پێوەیان دەتلانەوە كە تەنانەت بەردی شاخیش بەرگەیان ناگرێت.
بەڵام ئەو بڕگەیەی لە دەرەوەی هۆڵەكە بەڕێوەچوو بریتی بوو لە سەردانێك بۆ گردبوونەوەیەكی چەند سەد خێزانێكی ئاوارەی ئەو ناوچانەی داعش داگیری كردوون، ئەو شوێنە دەكەوێتە شارۆچكەی عەنكاوەی نزیك شاری هەولێر، كە بریتی بوو لە خانوویەكی تەواونەكراو، تەنیا هەیكەلێكی مەڵبەندی بازرگانی(مۆڵ) بوو كە خاوەنەكەی كاری بیناكردنی راگرتبوو بۆ حەواندنەوەی ئاوارەكان، شوێنەكە بۆ نیشتەجێ بوون گونجاو نییە، چونكە لە هەموو لایەكەوە كراوەتەوە و دەسەڵاتدارانی تایبەتمەندیش بە هاوكاریی نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوەكانی كۆمەكبەخش بۆ چەند رووبەڕێكی بچووك بە دیواری ئەلەمنیۆم دابەشیان كردووە، هەر رووبەڕێك لەوانە لە رووبەری ژووری خانوویەكی ئاسایی زیاتر نییە، بۆیە پێویستە هەرخێزانێك خۆی لەو رووبەرە بچووكەدا بحەوێنێتەوە، یەكێك لەوانەی یاوەرمان بوو پێی گوتین: ئەوانە شانسیان هەیە و لەخەڵكی دیكە بەختەوەرترن! چونكە توانیان پەناگەیەك بەدەست بێنن كە بنمیچیان هەیە و نزیكە لە شار، لە كاتێكدا دەیان هەزار خێزانی دیكە هەن لەئێستادا لە خێوەتگاكاندا نیشتەجێن، بەڵكو هەشیانە تەنانەت خێوەتیشیان دەست نەكەوتووەو لە چۆڵەوانیدا ژیان بەسەر دەبەن.
ئەو پیاوەی یاوەرمان بوو باسی جۆرەها كێشەی تەندروستی و كۆمەڵایەتی و ماددی بۆ كردین كە ئەو ئاوارانە رووبەڕوویان دەبنەوە، ئەمە سەرەڕای مەینەتیی دەروونیی ترسناك، بە تایبەتیش ئەوانەی ئازیزو خۆشەویستی خۆیان لەدەستداوە یان ئەوانەی دەربارەی چارەنووسی ئەو ئازیزانەیان هیچ نازانن، بە تایبەتیش ئەو ئافرەتانەی وەك (سەبایا) لەلایەن رێكخراوی تیرۆریستی داعشەوە بەدیلگیراون و دووچاری سەختترین مامەڵە بوونەتەوە ئەویش دەستدرێژیی كردنەسەرە، یان لە بازاڕدا بە هەرزان فرۆشتوویانن، بەراستی مەینەتییەكی نالەبارو كوشندەیە، هیچ سنوورێكی كاتی و شوێنی بۆ ئێش و ئازارەكانیان نییە.
كۆنگرەكە بە چەند داخوازی و راسپاردە كۆتایی بە كارەكانی هێنا، بۆ نموونە: ئەوەی كە لە ناوچەكانی موسڵ و شنگال و دەشتی نەینەوا روویدا بە تاوانی جینۆساید و دژ بە مرۆڤایەتی دابنرێت، هەروەها سەركۆنەكردن بە تاوانی بەكۆیلەكردنی ئافرەتانی ئێزیدی و مەسیحی و فرۆشتنیان و دەستدرێژی كردنە سەریان لەلایەن چەتەكانی داعشەوە وەك تاوانێكی دژ بە مرۆڤایەتی، هاوكات هەوڵدان بۆ شیاندنی ستەملێكراوان و دابینكردنی پاراستنی تەواوی قوربانیانی جینۆساید و پاكتاوی رەگەزی لەلایەن دەوڵەتی عێراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە، هەروەها كاركردن بۆ بەپەلە ئازادكردنی ئەو ناوچانەی كە گروپە تیرۆریستەكان داگیریان كردوون و مسۆگەركردنی گەڕانەوەی ئاوارەكان بۆ شوێنەكانی خۆیان و قەرەبووكردنەوەی ماددی ئەوان و هەموو قوربانییەكانی دیكە.
بە گشتی ئەوانە داخوازی و راسپاردەی باش و پێویستن كە بەدی بهێنرێن، بەڵام هەموو سامانی جیهان ناتوانێت گیان بۆ قوربانییەك لەو قوربانیانەی كوژراون بگێڕێتەوە، هەروەها بە هەموو سامانێك ناتوانێت قەرەبووی ئافرەتێكی ئێزیدی یان مەسیحی بكرێتەوە كە مرۆڤایەتییەكەی پێشێلكرابێت یان دووچاری دەستدرێژیی بووبێتەوە. گیانی هەموو ئەوانەی ماون بەردەوام تا دوا هەناسەیان ئازاردەكێشن و دڵیان خوێنی لێدەچۆڕێت..هیچ شتێك قەرەبوویان ناكاتەوە، بۆیە پێویستە حكومەتی فیدڕاڵ لە بەغداو حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بە هەموو جیددییەكەوە نەك هەر بەتەنیا داعش لەناوبەرن و ئەو ناوچانەی ژێر دەستی رزگاربكەن و قەرەبووی ماددیی زیانلێكەوتووان بكەنەوە، بەڵكو لەرووی مانەویشەوە قەرەبوویان بكەنەوە، ئەوەش ناكرێ ئەگەر هەموو ئەوانەی هۆكاری ئەو كارەساتە ترسناكە بوونە نەدرێنە دادگا، بەر لە داعشیش سەركردە سیاسیی و سەربازییەكانی عێراقی ئەم بەرپرسیارێتییەیان دەكەوێتە ئەستۆ ئەوانەی سیاسەتە چەوتەكانیان هۆكاری ئەو مەینەتییانە بوون. نابێ هیچ كام لەوانە لەم سزادانە رزگاری بێت، بەر لەچەند مانگێك ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لیژنەیەكی لێكۆڵینەوەی لە مەسەلەی كەوتنی موسڵ بەدەستی داعش پێكهێنابوو، جا هەروەك هەندێ لە ئەندامانی لیژنەكە لە لێدوانەكانیاندا بۆ دەزگاكانی راگەیاندن روونیان كردبۆوە كە لیژنەكە رووبەڕووی فشارێكی بەهێز دەبێتەوە بۆ لادانی رێڕەوەی لێكۆڵینەوەكە تاكو ئەو گەورە سەركردە سیاسی و سەربازییانە مەحكوم نەكرێن كە هۆكاری ئەم كارەساتە بوونە.
ئەمە نابێ هەرگیز رووبدات، جا بۆ ئەوەی ئەمە لە داهاتوو دووبارە نەبێتەوە پێویستە بەرپرسیارێتییەكان دەربارەی رووداوەكان بە ئاشكراو راستی دیاری بكرێن، نامانەوێت مێژوو خۆی دووبارە بكاتەوە، نامانەوێت ئەوەی لە 2006 روویدا بە هیچ شێوەیەك دووبارە ببێتەوە، چونكە ئەوەی ئەو كاتە روویدا ئەوە بوو كە یەكەم حكومەتی نوری مالكیی سەرۆك وەزیرانی پێشوو توانی دەرفەت بە دیكتاتۆر سەدام حسێن بدات خۆی رزگاربكات لە بەرپرسیارێتیی تاوانەكانی جەنگ و ئەو تاوانانەی دژ بە مرۆڤایەتی ئەنجامی داون، ئەو حكومەتە دۆسێیەكی(بچووك)ی بۆ هەڵبژارد تا دادگایی پێ بكات و مەحكومی بكات و بە لەسێدارەدان حوكمی بدەن، ئەویش لەسێدارەدانی چەند كەسێك بوو لە دۆسێی دوجەیل، لەكاتێكدا ئەو دیكتاتۆرە دادگایی نەكرا لەسەر تاوانەكانی ئەنفال و بۆردومانكردنی هەڵەبجە و ناوچەكانی دیكەی كوردستان بە غازی ژەهراوی، هەروەها دادگایی نەكرا لەسەر تاوانەكانی گۆڕەبەكۆمەڵەكان كە كورد و عەرەب و خەڵكی دیكەشی گرتەوە، دیسان دادگایی نەكرا لەسەر شەڕە دوژمنكارییەكانی دەرەوە.
بە راستی كارەساتێك بوو بۆ هەموومان كە سەدام لەسەر ئەو تاوانە گەورانە مەحكوم نەكرا، هەروەها كارەسات و گاڵتەجارییە بۆ هەموومان كە ئەو بەرپرسە سیاسی و سەربازییانە لە سزادان و لێپێچینەوانە رزگاریان بێت، ئەوانەی كە یارمەتی داعشیان دا تا ئەو تاوانانە دەرحەق ملیۆنەها كەسی خەڵكی عێراق ئەنجام بدات.
