تیرۆریزمی رادیكاڵەكان بۆ سەر شارلی ئیدبۆ لە حەوتی ئەم مانگەدا، وەك گوزارشتێكی راستەقینە لە ئیسلام وێنادەكرێت و ئیسلام هیچ نییە تەنها ئەمە نەبێت و ئەم رادیكاڵانە نوێنەری راستەقینەی ئیسلامن. لەم گوتارەدا، ئیسلام ئەو ئایینەیە كە مۆدێرنیتە رەد دەكاتەوە، تێكەڵ بە جمهوورییەت نابێت، دژی ژیارە، كەلتووری پێ قبووڵ نییە، تەنها بە خوێن و لەسەر خوێن ئیشدەكات و بۆ خوێن و بەخوێنەوە دەژی.

لەم ساتەوەختە گرنگەدا، تەواوی فەرەنسا هەر لە سیاسییەكەوە تا دەگاتە هاووڵاتیكی سادە، لە ژێر كارایی هەڵچوونەكانیدایە و ئەوەی كار دەكات زۆر بە كەمی عەقڵ و لێكدانەوە بابەتییەكانە و زیاتر گوزارشتكردنە لە هەستەكان، بە رادەیەك كە لە ئێستا و ئێرەدا و لە ژێر كارایی ئەم تەوژمەدا، چەند مەترسییەك بەڕێوەن؛ یەكێك لەوانە بریتییە لە: چۆنیەتی و چیەتی ئامادەبوونی موسڵمان لەنێو كۆمەڵگەی فەرەنسیدا. واتە پرسیارەكە لە دۆخی تاوان و تیرۆریسمەوە گوزەری كردووە بۆ دۆخێكی وجوودی: ئایا لە كۆمەڵگەی فەرەنسیدا رێگە بە بوونی موسڵمان بدرێت یان نا؟
لێرەوە، ئەم رووداوە، یان ئەم هێرشە تیرۆریستییە دەكرێت بە كەرەسەی گفتوگۆ لەسەر ئاشتی كۆمەڵایەتی لە فەرەنسادا؛ ئاشتییەك كە وادەخرێتە سەر شانۆكان كە لە ژێر هەڕەشەی گەورەدا بێت. بێگومان كاتێك باسی هەڕەشەش دەكەین، راستەوخۆ مەبەست لە ئامادەیی موسڵمانەكانە، نەك تەنها لەسەر ئاستی دێمۆگرافی، وەك ئۆلیڤەر روا دەڵێت، بەڵكو لەسەر ئاستی وجوود، بێهودە نییە كە ئێریك زمور، رۆشنبیری راستڕەوەی فەرەنسا، باس لە «تەرحیلی» موسڵمانەكان دەكات، دروست وەك نازییەكان كە لە چلەكانی سەدەی رابردوودا جوولەكەكانیان تەرحیلكرد و پاشان لەناویانبردن.
بێگومان مێژووی پرسیاركردن لەسەر ئامادەیی موسڵمانان لە كۆمەڵگەی فەرەنسیدا، لە پەلاماردانە تیرۆریستیەكەی جیهادیستەكان بۆ سەر شارلی ئیبدۆوە دەستپێناكات، بەڵكو دەگەڕێتەوە بۆ مێژوویەكی درێژتر؛ كە دەكرێت وەك ترس لە كۆچبەران و ترس لە توانەوەی كەلتوور و ترس لە ئاوابوونی ژیاری رۆژئاوا لای چەندین ئەكتەری سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئایینی دەستنیشان بكرێت. هەروەك چۆن چەپی توندڕەو بەناوی شوناسی عەلمانیەتەوە بەشداری لە دروستكردنی ئەم دۆخەدا دەكات، ئاواش راستی توندڕەو بەناوی شوناسی رۆژئاوای مەسیحیەوە هەمان بەشداری دەكات و پێكەوە ئەم دۆخە دروستدەكەن.
لە هەلومەرجێكی ئاوادا، دوو گوتاری دژ بەیەك، كە هیچكامیان پەیوەندییان بە واقیعی موسڵمانی فەرەنسیەوە نییە و گوزارشت لە سۆسیۆلۆژیای ئەم واقیعە ناكەن، چونكە زیاتر ئایدۆلۆژین، دەردەكەون و خۆیان وەك تەنها وەڵامێكی مومكین بە هێرشە تیرۆریستییەكەی سەر شارلی ئیبدۆ دەخەنە سەر شانۆكان.
لە گوتاری یەكەمدا، تیرۆریزمی رادیكاڵەكان بۆ سەر شارلی ئیدبۆ لە حەوتی ئەم مانگەدا، وەك گوزارشتێكی راستەقینە لە ئیسلام وێنادەكرێت و ئیسلام هیچ نییە تەنها ئەمە نەبێت و ئەم رادیكاڵانە نوێنەری راستەقینەی ئیسلامن. لەم گوتارەدا، ئیسلام ئەو ئایینەیە كە مۆدێرنیتە رەد دەكاتەوە، تێكەڵ بە جمهوورییەت نابێت، دژی ژیارە، كەلتووری پێ قبووڵ نییە، تەنها بە خوێن و لەسەر خوێن ئیشدەكات و بۆ خوێن و بەخوێنەوە دەژی.
بەمشێوەیە، ئەم گوتارە هەژموندارە دێت و هەر موسڵمانێك وەك تیرۆریستێكی تەوقیتكراو پێناسەدەكات، هەر موسڵمانێك هەڵگری سیستمێكی ئامادەباشییە كە دەتوانێت لە هەر چركەساتێكدا بیكات بە قەسابەكانی شارلی ئیبدۆ. تەنها موسڵمانێك كە لە دەرەنجامە سەلبییەكانی ئەم گوتارە رزگاری دەبێت كە لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكان و بەدەنگی بەرز هاوار بكات كە ئەو كەسێكی لیبڕاڵە و هەموو بنەماكانی لیبڕالیسمی لە كۆتاییەوە تا سەرەتا قبووڵە، وەك بەشێك لە سۆسیۆلۆگەكان دەڵێن.
لە گوتاری دووهەمدا، ئێمە ئاڕاستەیەكی دیكەمان هەیە كە هەموو تواناكانی دەخاتە كار بۆ ئەوەی پێمان بڵێت: تیرۆریسم هیچ پەیوەندییەكی بە ئیسلامەوە نییە و تیرۆریستەكان مافی ئەوەیان نییە بە ناوی ئیسلامی منەوە قسە بكەن و ئیسلام ئایینی لێبوردەییە و لەسەر كاریكاتێرێك هەرگیز مرۆڤ ناكوژێت. هەڵگرانی ئەم گوتارە پێیانوایە، هەڕەشەی هەرە گەورە بە تەنها تیرۆریستەكان نین، بەڵكو هەموو ئەو سیاسی و نووسەر و رۆشنبیر و تەنانەت هاووڵاتییانەن كە دەڕۆنە چوارچێوەی ئیسلامۆفۆبیاوە. بیناكارانی ئەم گوتارە پێیانوایە كە ئەوەی بەرپرسیارە لە تیرۆریزم و رادیكالیزەكردنی ئەكتەرەكان و قەسابخانەكەی شارلی ئیبدۆ، ئیسلام نییە، بەڵكو ئیسلامۆفۆبیا لەلایەك و دوورخستنەوە و پەراوێزخستنی كۆمەڵایەتی و سیاسییە لەلایەكی دیكەوە. بەڵام لە راستیدا من پێموایە ئەم خوێندنەوانە پەیوەندییان بە واقیعی رووداوەكان نییە وەك ئەوەی كە هەن و زیاتر لە سەر ئاستی ئایدیۆلۆژی خۆی دروستدەكات. واتە ئەوەی گرنگە بۆ ئەم گوتارانە، تێگەیشتن لە واقیع نییە، بەڵكو سەپاندنی روانینێكە بەسەر واقیعدا. راستە ئەكتەرە جیهادیستە نوێیەكان، لەو تایپەی كە پەلاماری شارلی ئیبدۆی دا، بەردەوام كلیك لەسەر خەیاڵدانێكی ئیسلامی دەكەن و بۆ شەرعیەتدان بە چالاكییە تیرۆریستییەكانیان ئیسلام وەك سەرچاوە بەكاردەهێنن، دروست وەك كەتیبە سوورەكانی ئیتاڵیای شەستەكان و حەفتاكانی سەدەی رابردوو كە ماركسیزمیان وەك سەرچاوەی شەرعیەتدان بە چالاكییە تیرۆریستییەكانیان بەكاردەهێنا، بەڵام ئەوەش راستە كە هەمان ئەم جیهادیستە نوێیانە لە دابڕانێكی قووڵ و ریشەییدان لەگەڵ ئەو ئیسلامەی كە نەوە بە نەوە و زیاتر لە هەزار و چوار سەد ساڵە بۆیان بەجێماوە و پێیانگەیشتووە. ئەوان لە دابڕاندان لەگەڵ ئیسلامی خێزانەكانیاندا، لە دابڕاندان تەنانەت لەگەڵ ئیسلامی كۆمەڵگە ئیسلامییەكانیشدا.
لەبیرمان نەچێت وڵاتێكی وەك بەلجیكا، زیاتر لە قەتەر، كوێت، عومان، بەحرەین، تەنانەت میسریش، ئەكتەری رادیكاڵی توند و تیرۆریست بە رێكخراوێكی وەك داعش دەبەخشێت! لێرەوە، تیرۆریستە نوێیەكان، چەند لە دابڕاندان لە گەڵ ئیسلامی مێژووییدا، هێندەش لەنێو كەلتووری رۆژئاوادا غەرق بوون! چۆنیەتی پەیوەندیكردن بە دنیای دەرەوە، چۆنیەتی نمایشكردنی چالاكییە تیرۆریستییەكان، چۆنیەتی بەرهەمهێنانی زەبروزەنگ، چۆنیەتی ئامادەكردنی سیناریۆكانی بەرهەمهێنانی تیرۆریزم، ئەو كۆمەڵە داتایانەن كە دەمانبەنەوە سەر غەرقبوونی ئەم رادیكاڵانە لە نێو كەلتووری «كۆمۆنیكاسیۆن»ی رۆژئاوادا و دابڕانیان لە ئیسلامی مێژوویی. كەم نین ئەو خێزانە موسڵمانە ئەوروپییانەی كە كاتێك دەزانن كوڕەكانیان دەیانەوێت بڕۆن بۆ سووریا یان عێراق، خێرا تەلەفۆن بۆ پۆلیس دەكەن و ئاگاداریان دەكەنەوە! ئەمە داتایەكی گرنگە و تێماندەگەیەنێت كە چ دڕانێك لەنێوان ئیسلامی خێزانەكان و ئیسلامی ڤیرتیوڵی كوڕەكانیاندا هەیە. بەدیوێكی دیكەدا، هەموومان دەزانین كە مزگەوتەكانی فەرەنسا خاڵین لەم جۆرە رادیكالیزەكراوانە. رەنگە هەندێك پێیانوابێت لەبەر هۆكاری ئەمنییە و بۆ ئەوەیە كەشف نەكرێن! بەڵام لە راستیدا هۆكارەكان زۆر لەمە قووڵترن. لە خەیاڵدانی سیاسی ئەم جیهادیستە نوێیانەدا، مزگەوتەكانی فەرەنسا و ئیمامەكانیان، كۆمەڵێك موشریك و موڕتەدن و خوێنیان وەك خوێنی شارلی ئیبدۆ حەڵاڵە. لەبیرمان نەچێت یەكێك لە قوربانییەكانی محەمەد مەرەح، كە قەسابخانەكەی تولوزی لە 2012 ئەنجامدا، موسڵمان بوو، هەر وەك یەكێك لە قوربانییەكانی قەسابخانەكەی شارلی ئیبدۆش پۆلیسێكی موسڵمان بوو كە بە برینداری تكای لێكردن نەیكوژن، بەڵام ئەوان هەر كوشتیان!
راڤەكردنی ئەم داتایانە و چەندین داتای دیكەش، دەمانگەیەنێت ئەو دەرەنجامەی كە ئێمە پێمانوابێت، تیرۆریستە نوێیەكان لە مناڵدانی خێزانەكان و تەنانەت مزگەوتەكانەوە نایەنە دەرەوە؛ هەرچەند خێزانەكان و مزگەوتەكان توانایی ئەوەیان تیادایە كە رۆڵی بەهێز ببین لە دروستكردن، یان نەكردنی هەلومەرجی كەسی تیرۆریستدا، بەڵكو لە مناڵدانی ئەنتەرنێت و كۆڵانەكانی فەیسبوكدا دێنەدەرەوە و خۆیان یەكەم ئەكتەری دروستكردنی تیرۆریزمی خۆیانن، بەو مانایەی كە لەنێو پرۆسەیەكدا كە لە زانستە كۆمەڵایەتیەكاندا پێیدەوترێت: خۆڕادیكالیزەكردن. ئەوەی بەلای ئەم ئەكتەرانەوە گرنگە، پرسی بە ئیسلامیكردنی كۆمەڵگەی فەرەنسی نییە، بەڵكو گەڕانە بەدوای شوناسی پاڵەوانیەتیدا. هەموومان گوێمان لێبو چۆن لە بەردەم بارەگای شارلی ئیدبۆدا، یەكێك لە تیرۆریستەكان هاواری دەكرد: «تۆڵەی پێغەمبەرم كردەوە!». ئەو دەیەوێت بە هەموو دنیا بڵێت: من ئەو پاڵەوانەم، دروست وەك پاڵەوانی نێو فیلمەكانی هۆلیۆد، كە گەورەترین چالاكی نامومكینم ئەنجامداوە.
بە كورتی من دەمەوێت بڵێم: موسڵمانانی فەرەنسا، تەواو بەپێچەوانەی ئەو گوتارە هەژموندارەی كە وەك دوژمن دەیانخاتە سەر شانۆ، هاووڵاتی فەرەنسین و ئاوێزانی كۆمەڵگەی فەرەنسی بوون. دەزگاكانی پۆلیس، هەواڵگری، پەروەردە، راگەیاندن، كۆمپانیاكان، رووبەری وەرزش، ...، هەمو دەزگاكانی جمهوورییەت، هەر لە كۆشكی ئێلیزێ تا دەگاتە قوتابخانەیەكی سەرەتایی، پڕن لە كارمەندی فەرەنسی بە ئایین موسڵمان و ئەمەش نەك هەر گرفتیان بۆ دروست ناكات، بەڵكو شانازیشی پێوە دەكەن. ئەكتەرە تیرۆریستەكان، نەك هەر گوزارشت لەم موسڵمانانە ناكەن، بەڵكو لە دابڕانێكی رەگوڕیشەیشدان لەگەڵیاندا و لە چركەساتی كوشتندا، هیچ جیاوازییەك لەنێوان فەرەنسی موسڵمان و فەرەنسی جوولەكە و فەرەنسی بودیست و فەرەنسی مولحید و فەرەنسی كاتۆلیكدا ناكەن. لێرەوە گەڕان بە دوای جالیەیەكی ئیسلامی (كۆمینۆتێیەكی ئیسلامی) لە فەرەنسادا، كە لە پەراوێزی كۆمەڵگەدا دەژی، یەكێكە لەو وەهمانەی كە هیچ پەیوەندییەكی بە واقیعی كۆنكرێتی كۆمەڵگەی فەرەنسییەوە نییە.