(7)
لە بەشی پێشوودا لەوە تێگەیشتین، كە پاشخانی فكری و ئایدیۆلۆژیی داعش، بە فكری ئەلقاعدەی جیهادی و فقهی سەلەفی جیهادی و فقهی توندڕەوی زەواهری و شێخەكەی بەناوی ئەبو عەبدوڵڵای موهاجری شێلدراوە، تەنانەت فكری جیهادی ئەلقاعیدەشی لە توندڕەویدا تێپەڕاندووە، تا ئەو ئاستەی كە ئەبوبەكری بەغدادی لە فەرمانی ئەیمەن زەواهری كە جێگرەوەی بن لادنە، دەرچووە.
لێرەدا بە پێویستی نازانم كە هەرچی گرووپی توندڕەوی جیهادی سەلەفی هەن، كۆیان كەمەوەوە و باسیان بكەم، ئەوەی بەلامەوە گرینگە ئەوەیە كە خوێندنەوەی موسڵمانەكان بۆ ئیسلام بە گشتی لەم سەردەمەدا بە جیهادی و سەلەفی و سیاسییەوە، بە توندڕەو و میانەڕەوەوە، ئەگەرچی جۆری پەروەردە و كەلتوور و ژینگەی كۆمەڵایەتی لە هەندێ رووەوە، لە یەكتری جیایان دەكاتەوە، بەڵام چەن خاڵێكی هاوبەش كۆیاندەكاتەوە. ئەوەی كە لێرەدا گرینگە بوترێ، ئەوەیە كە مێژوویەكی هاوبەش و پنتی سەرەتا، لە هەموویاندا رەنگێك دەداتەوە. چۆن تیۆری مەزنە تەقین دەڵێت كە ئەم گەردوونە سەرەتا لە خاڵێكی زۆر گچكەوە دەستپێدەكات و پاشان بەتێپەڕبوونی كات، تەن و ئەستێرە و گەلە ئەستێرەی جۆراوجۆری لێوە دەردێت و ئەتۆم دەبێتە بنەڕەتی هەریەك لەو تەنە جیایانە، ئاوهاش ژیانەوەی ئیسلامییەكان لەو سەرەتایەوە، لەهەر پارچەیەكیدا بیگریت، ناوكرۆكێكی ئەو سەرەتایەی لە خۆیدا هەڵگرتووە. لەبەرئەوەی بە گشتی هەمووان باوەڕیان وایە كە ئیسلام تاكە رێبازی شەرعیی خودایە لەم ژیانەدا، دوا پەیامی خودایە بۆ مرۆڤایەتی، تاقە چارەسەرە بۆ گرفت و كێشەكانی ئیمڕۆكە، گەڕانەوەی مرۆڤەكانە بۆ قورئان، چونكە قورئان پیت بە پیت كەلامی خودایە و محەمەد دواپەیامبەرە، هەرچی باوەڕی وا نەبێت، ئەوە كافر دەبێت و هەرچی موسڵمانیشە باوەڕی بەم بنەمایانە وەك خۆی نەمێنێت، ئەوا مورتەد دەبێت. هەر كۆمەڵگە و گەلێك لە دەرەوەی ئەم چوارچێوەیەدا بێت، لە چاوی ئەواندا دەبێتە كۆمەڵگەیەكی جاهلی.
ئەوە راستە كە ئیسلام لە سەرەتادا لەسەر ئەم بنەمایانە خۆی دامەزراندووە، وەلێ بەراوردكردنی سەرەتای سەرهەڵدانی ئیسلام لەگەڵ هەنووكەی ئیسلامدا، هەڵەیەكی مەنهەجی كوشندەیە، جا چ بۆ ئیسلامییەك كە دەیەوێ بانگەشە بۆ ئیسلام بكات و، چ بۆ ئەوەشی كە دەیەوی ئیسلام عەیبدار بكات، ئەوە لە هەردوولاوە هەڵەی زانستی ئەنجام دەدرێت. بۆیە ئیسلام خۆی وەك لە سەرەتادا واتە لە ساڵانی 600ی زایینی كە دەركەوت، جیاوازییەكی جۆرەكی لەگەڵ ئەم سەرەتایەی سەدەی بیستدا هەیە كە هەڵیدایەوە و دەبێ ببیندرێتەوە، ئەگەرچی بە تێڕوانینێكی سەرپێیاینە هیچ جیاوازییەك لەنێوان سەرهەڵدانی یەكەمی ئیسلام و سەرهەڵدانی دووەمی ئیسلام ناتواندرێ ببیندرێتەوە. ئەگەر هەر لەم بابەتەدا بوارمان بۆ رەخسا، هەوڵدەدەم هەندێكیش لەسەر ئەم بۆچوونە بدوێین.
لە پێشەوە ئەوەمان خستەڕوو، كە چەن بزاڤێكی ئیسلامی لە جیهانی ئیسلامدا لە بەرامبەر كاردانەوەی شكستی خەلافەت و هەرەسی ژیاری ئیسلامی لە بەرامبەر ژیاری رۆژئاوا لە سەرەتاكانی سەدەی پێشوو، هاتنەئاراوە. رێبازی جیهادی و سەلەفی كە لە ساڵانی حەفتاكانی سەدەی پێشوو سەریاندەرهێنا، پەیوەستە بەو رێبازانەی كە سەرەتا لە كاردانەوەی شكستی ژیاری ئیسلام و كەوتنی خەلافەتەوە لە جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا روویاندا. ئەوە ئاشكرایە كە بزاڤی ئیخوانولموسلمین لە جیهانی عەرەب، بزاڤی ئەبوعەلای ئەلمەودودی لە پاكستان و كۆمەڵەی نوور لە توركیا وەك كاردانەوەیەك سەریاندەرهێنا و هەر یەكەو لە ناوچەكەی خۆی، سەربەخۆ گەشەیان دەكرد. ئەمانە ئەو بزاڤ و رێبازانە بوون كە دەیانەویست جارێكیتر بۆ سەرچاوەی یەكەمی ئیسلام بگەڕێنەوە، چونكی بە بۆچوونی ئەوان، رووخانی ژیاری ئیسلام، دەرئەنجامی دووركەوتنەوەی موسڵمان بووە لە ئیمان و لە ئیسلام و وازهێنان بووە لە ئاكاری ئیسلامی و كزی ئیمانی موسڵمانەكان بۆتە هۆكاری ئەم شكستە. بۆیە چارەسەریش هەر گەڕانەوەیە بۆ ئەو سەرچاوەیەی كە ئوممەتی موسڵمان لێی دوور كەوتۆتەوە. ئەگەرچی سەركردە و رابەرانی ئەم بزاڤانە، سیاسەتێكی نەرمیان پیادە دەكرد و رێبازی خۆیان لەسەر پەروەردەی تاك و خێزان و كۆمەڵ بەڕێدەكرد، بەڵام لە هەناویاندا سیاسەتێكی رەقیشیان هەڵگرتبوو. دەرەنجامی چەوساندنەوەی ئەم بزاڤانە لە لایەن حكومەتی نەتەوەیی ئەو دەوڵەتانەی تیا دەركەوتبوون و گەڵاڵەبوونی فكری گەڕانەوە بۆ دامەزراندنی خەلافەت وەك سەرچاوەی بووژانەوەی ژیاری ئیسلامی، دواجار بزاڤی سەلەفی جیهادیشی لێكەوتەوە. ئەم بۆچوونە ئەوە ناگەیەنێت كە ئەم بزاڤانە وەك پیلانگێڕی دامەزرابێتن و هەر تەنها بۆ ئەو مەرامە توندڕەوییە خۆیان مەڵاس دابێت. نەخێر؛ مەبەستی من ئەوەیە كە مرۆڤ كائینێكی دینامیكییە و دەتوانێ لە جۆری خوێندنەوەی خۆیدا، بەرەو ئەو ناخەی خۆی و ئەو ستراتیژەی لە هەناویدا هەڵیگرتووە، دەق و رووداو بەو ئاقارەدا بەرێت كە خۆی ئارەزووی بۆی هەبێت.
ئەگەر فكری سەیید قوتب بخوێنینەوە، دەبینین وەك سیاسەتێكی رەق لە هەناوی ئیخوانێكی نەرمدا دێتەدەرەوە. قوتب لە ژێر كاریگەری ئەبوعەلای مەودودی كە باس لە حاكمییەت دەكات، باوەڕی وایە هەرچی حوكم هەیە ئینسانییە و حوكمی خودا كە لە قورئانەوە سەرچاوەی گرتووە، حوكمێكی خودایانەیە. بەمانایەكیتر حوكمی ئینسانی حوكمێكی جاهیلییە لەبەرامبەر حوكمی خودا كە خەلافەت و پیادەكردنی حوكمی قورئانە و هەر ئەوەشە گوزارش لەو فەرمانەی خودا دەكات. قوتب لەم بۆچوونەی خوارەوەدا ئەم قوڕە زۆر خەستتر دەكاتەوە، كاتێ كە دەڵێ:
ئەم عالەمەی ئیمڕۆ یەكپارچە لە جاهیلییەتدا دەژی. ئەم جاهیلییەتە لەسەر ئەو بنەمایە دامەزراوە كە دەستدرێژی كردۆتە سەر گرینگترین خاسییەتی ئولوهییەت (خوداوەندانە) لە سەر زەوی، كە ئەویش خاسییەتی حاكمییەتە (فەرمانڕەوایی).
ئیدی لێرەوە ئیخوان باڵێكی فرەوانی دەكەوێتە ژێر كاریگەری فكریی سەیید قوتبەوە و بەرەو توندڕەوی سەردەكێشێت. هەرچەن قوتب خۆی هیچ هەوڵێكی توندڕەوی پێوە دیار نەبووە، چونكی ئەویش هێشتا باوەڕی بە گۆڕانكاری لە دەروونی تاكەكانەوە بووە، بەڵام ئەو باڵە توندڕەوانەی كە سەرهەڵدەدەن، لە گۆڕانكاری دەروونیی تاك و كۆمەڵەوە كە ئیخوان و سەید قوتب خۆیان باوەڕیان وا بووە، خۆیان بۆ گۆڕانكاری جەستەیی و بەكارهێنانی هێزی بازوو چەك و تەقەمەنی، دەگوێزنەوە.
قوتب خۆی هەرچەنە موسڵمانی بە گەورە و بەهادارتر لە لە غەیری موسڵمان دەبینی، بەڵام هێشتا باوەڕی بەوە بوو كە موسڵمان دەبێت، لە ناخەوە خۆی بگۆڕێت بۆ ئەوەی بەرەو حوكمی خودا بگەڕێنەوە. وەك خۆی دەڵێت:
« كاری ئێمە ئەوە نییە لەگەڵ ئەم واقعەی كە كۆمەڵگەیەكی جاهلییە، رێكبكەوین، ناشبێ هیچ جۆرە هاوسۆزییەكمان (ولاء) بۆی هەبێت، چونكە ئەم واقعە بەو سیفەتە جاهیلییەتەی كە هەیەتی، شیاوی ئەوە نییە كە رێككەوتنی لەگەڵدا ئەنجام بدەین. كاری ئێمە ئەوەیە لە سەرەتادا خۆمان بگۆڕین تا ئەم كۆمەڵگەیە دواجار بگۆڕین.. یەكەم هەنگاو ئەوەیە كە خۆمان لەئاست بەها و بۆچوونەكانی ئەم كۆمەڵگەیەدا بەرز راگرین، لە پێناوی ئەوەی لە نیوەڕێگەیەكدا بەوان بگەینەوە، نابێ خۆمان لە هەندێ بەها و ییروباوەڕی خۆمان دوور رابگرین، نەخێر؛ نابێت وا بكەین، چونكە ئێمە و ئەوان لەسەر دوو رێگەی جیاوازین، ئەگەر لە گەڵ ئەواندا بە یەك هەنگاو بە یەك ئاڕاستەدا بڕۆین، ئەوا كۆی بەرنامەكەی خودا ون دەبێت و لە كۆتاییشدا رێگەكەمان ون دەكەین.
ئەو خۆ بە مەزنتر زانینەی موسڵمان لە بەرامبەر غەیری موسڵمان، یەكێكە لەو دەردانەی كە جیهانی ئیسلامی پێیەوە دەتلێتەوە و بۆتە یەكێك لەو سەرچاوانەی كە جیهانی ئیسلامی گیرۆدە كردووە و ناتوانێ خۆی بۆ ئەویتر بكاتەوە، كە ئەویش وەك ئەو مرۆڤێكە و بەهای مرۆڤبوونی خۆی هەیە. ئەمە تیشكێكی ئەو سەرەتایەی یەكەمە كە ئیسلام تیا سەریهەڵداوە، بەڵام گەیشتنی ئەو تیشكی خۆ بە زال زانینەی سەرەتا لەبەرامبەر نەیارانی ئیسلام، بۆ ئیمڕۆكە نەگونجاوە. ئەم بۆچوونەی سەیید قوتب دیسانەوە ئەوە دووپات دەكاتەوە كە ئیسلامی سیاسی ئیمڕۆكە لەو رێبازە خوداییە لایانداوە كاتێ بەشداری دەسەڵاتێك دەكەن كە لە چاوی ئەودا (سەیید قوتب) دەسەڵاتێكی جاهلییە. واتە خەسڵەتێكی خودایان بۆ خۆیان بردووە، لەگەڵ دەسەڵاتی جاهلیی سەردەمدا دانوستان دەكەن و لە بری حوكمی خودا لەگەڵ حوكمی مرۆڤاندا خۆیان تێكەڵ دەكەن. ئەمە هەمان ئەو بۆچوونەیە كە كاتی خۆی خەواریجەكان عەلی كوڕی ئەبوتاڵێبیان پێ تۆمەتبار دەكرد. لەوە دەچێت ئیخوانی ئیمڕۆكەش بۆ مەنهەجی سەیید قوتب بگەڕێنەوە و لە خەواریج و داعش زیاتر نزیك ببنەوە و ببنە هاوپەیمان، چونكی ئیخوان لە میسردا لە بێئومێدی و شپرزەییدا دەژی، بۆیە گرتنەبەری رێگەی توندڕەوی لەوە دەچێت بە تاقە دەرچەی خۆیانی بزانن. ئەمە مانای ئەوە نییە كە ئیخوان دەبێتە داعش، چونكە ئیخوان بەرنامەی خۆی هەیە و لەوانی جیادەكاتەوە، بەڵام دڵخۆش دەبێت بە سەركەوتنەكانی داعش، لەبەر ئەوەی دژ بە دەسەڵاتی هەنووكەی عەرەبی و شیعە دەجەنگێت. بەڵام ئەوەتا لە ٢٨-١١-٢٠١٤ دا ئیخوان دوایانكرد كە لە خۆپیشاندانەكەدا قورئان بەرزكەنەوە. ئەمەش رەوتێكی سیاسی بوو كە كاتی خۆی بەرەی موعاوییە دژ بە عەلی دایانهێناو لێرەدا ئەمانیش دووبارەی دەكەنەوە. بۆیە واتێدەگەم كە ئیخوانی جیهانی بەگشتی لەگەڵ ئەوەشدا كە لەگەڵ داعشدا هاوسۆزن، بەڵام ناتوانین بڵێین ئەمانە وەك خەواریج خۆیان كتومت دووبارە دەكەنەوە، یان ئیخوان خۆیان داعش بن. سەیر لەوەدایە كە ململانێی نێوان مورسی و سیسی لەوەی عەلی و موعاوییە دەچوو، مورسی مەزڵووم و سیسی زاڵم، وەك چۆن عەلی مەزڵووم و موعاوییە زاڵم بوو، كەچی ئیخوان رەفتارە سیاسییەكەی موعاوییە دووبارە دەكاتەوە! بۆیە هەڵەیە گەر بڵێین گرووپێكی ئیمڕۆ كتومت، لاسایی گروپێكی رابردوو دەكاتەوە، ئەگەرچی ئامانجەكان، هەمان ئامانجی پێشووە و هەوڵی بۆ دەدرێتەوە.
بەهەرحاڵ ئەگەر ئیخوان تاوەكو لابردنی (محەمەد مورسی)یش لە سەر كورسی دەسەڵات، هێشتا نەگەیشتبنە ئەو بۆچونەی سەیید قوتب سەبارەت بە تەكفیر و هیجرەت و حاكمییەت، پاش مورسی رەنگە زۆربەیان ئێستە وەك داعش تەكفیری ئەم حكومەتانەی دنیای ئیسلامی بكەن، چونكە یەكەم هەستدەكەن ستەمكاری بەرامبەریان ئەنجامدراوە، سەرەڕای ئەو هەموو تەنازولەی بۆ دیموكراسی (بە بۆچوونی خۆیان) كردیان، كەچی هەر رەزامەندی ئەو حكومەتانەیان وەرنەگرت. دووهەمیش ئەو باوەڕەیان پتر لا تۆخ بۆوە كە ئەم وڵاتانە، هەروەك چۆن داعش و خەواریج و قوتب باوەڕیان وابووە، لە ئیسلام و حاكمییەتی خودا لایانداوە. ئەگەر ئیخوان تاوەكو ئێستەش بۆ موراعاتكردنی واقع و رۆژگار و سیاسەتكردن، لە بنەما سەرەكییەكانی باوەڕی ئیسلام خۆیان هەندێك لادابووبێت، وا ستەم و چەوساندنەوەیەی ئەم واقعە و سیاسەتەكەی جیهانی عەرەبی ئەوانی خستەوە سەر ئەو رێچكەیەی كە دەمێك بوو دەبوایە بیانگرتایەتەبەر. واتە ئەو نەستەی تاوەكو هەنوكە بەریان پێگرتبوو، وا زوڵمی واقع هێنایەوە بەر هەستیان و لە رەفتاریاندا خۆی نمایش دەكاتەوە.
ئێمە لە پێشەوە ئاماژەمان بە وتەكەی سەیید قوتب دا كە موسڵمان وەك مرۆڤ لە ناموسڵمانەكان بە مەزنتر دەبینێت. واتە ئەو تێگشتنەی بۆ خودا كە بە ئێمە ناسێنراوە، ئەمەش یەكێك لەو حاڵەتە نەستییانەی كە زیاتر لە هەزار ساڵە لە نەستی موسڵماندا نیشتووە. ئەو خودایەی بە جۆرێكە كەس ناناسێت و لە كەس رازی نابێت، تەنها لە موسڵمانەكان نەبێت، دان بەكەسدا نانێت، تەنها بە موسڵمانەكاندا نەبێت، كەسی ناوێت تەنها ئەوانە نەبێت كە چەند تقوسێك ئەنجام دەدەن، چاكەی كەسی لەبەرچاو نییە، تەنها ئەو چاكانەیە كە موسڵمانەكان دەیكەن. خولاسە خوایەكە چاوی لە هەموو كەس نووقاندووە، تەنها لەو چەند كەسە نەبێت كە ناوی دەهێنن و هیچ ناكەن، هاواری بۆ دەكەن و وەستاون، خۆیان داوەتە پەنای ئەو و هیچیان لە دەست نایەت، گەر كەسێكیتر شتی لەدەست بێت، پێیان خۆش نابێت، گەر یەكێكیتر چاكە بكات، پێی نازانن. گەر چاك وردبینەوە خوایەك لە نەستیاندا جێگیر بووە، تووندڕەو، خۆبین، واتە ئەو خودایە هەر لە داعش خۆی دەچێت. مێژووی ئەم وێناكردنە بۆ خودا لە مێژووی ئیسلامدا ئەگەرچی لەسەرەتادا رەنگە گونجاو بووبێت و بایەخی خۆی هەبووبێت، بەڵام درێژە پێدانی تا ئەم سەردەمە گرفت و كێشەی ئاكاری و سیاسی و كۆمەڵایەتی زۆری خوڵقاندووە. بۆیە لێرەوە دەڵێم كە دەبێت كۆدەتایەكیش بەسەر ئەو نەستەدا بكرێت و ئەو جۆرە تێگەشتنە بۆ خودا وەك چەمكێ كە لە نەستی موسڵمانەكاندا جێگیر بووە، بگۆڕدرێ. ئەو خوایە لە ناخیاندایە لە رەگەزپەرستەوە بۆ رەگەزناسێ، لە توندڕەوەوە بۆ خوایەكی ناسك و میهرەبان بگۆڕێ كە هەموو مرۆڤێك بە جیاوازی باوەڕ و بۆچوون و رەگەزەوە، بە مەرجێ لە خزمەت مرۆڤایەتیدا بێت، بەیەك چاو ببینێت. گۆڕینی واتا و چەمكی خودا لەم سەردەمەدا، موسڵمان لە گرێی دەروونی بە كافركردنی ئەویتر رزگار دەكات كە زۆربەی جار جۆرێك لە دژواری بۆ ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی موسڵمان درووست دەكات. لە فەرهەنگی موسڵمانەكاندا وشەی كافر یانی غەیری موسڵمان. مامەڵەكردن لەگەڵ كافر لەم فەرهەنگەدا هێندە مەرجدارە قبووڵكردنی وەك مرۆڤێكی ئاسایی زۆر زەحمەت دەبێت. ئەو كاتەی كە ئیسلام سەریهەڵداوە و ئەوانیتر دانیان پێدانەناوە وەك دیاردەیەكی نوێ، وەك ئایینێكی تر، لە ئەنجامی كاریگەری عەقیدە و كەلتوور و خێڵ و قەبیلە سیفەتی كافرێتییان وەرگرت. هەر كات و زەمەنێك ئەم جۆرە سیفات و فاكتەرانە ببێتە رێگر لە داننان بەویتردا، ئەویش دەبێتەوە بە كافر، بۆیە دەبێت ئەم چەمكە حاڵەتێكی دینامیكی وەرگرێت، نەك ئیستاتیكی. هەروەك ناكرێت بە ماركسییەك بۆ هەتاهەتایە بوترێت پرۆلیتار و بە دژەكەی بوترێت بۆرژووا، چونكە زۆر ماركسی هەن بورژووان، با بەناو خۆیان بە ماركسی بزانن. بەم واتایە كافر یانی كەللەڕەق، خۆپەرست و رەگەزپەرست، داننانێت بەو هەقەی كە ئێستە لە ئارادایە. واتە لەو كاتەدا كە ئیسلام هات و هەقێكی بۆ عەرەب هێنا و پاشان بۆ مرۆڤەكانیتریش پەخشی خۆی نارد، وەرنەگرتنی ئەو نوێیە و ئازاردانی هەڵگرانی ئەو هەقە نوێیە، ناوی كافریان لێنرا. ئایا دەتوانین كافری ئەو رۆژانە بكەینە پێوەر بۆ غەیرە موسڵمانی ئەم رۆژانە؟!
بەهەرحاڵ هەوڵێكمان دا پەیوەندییەكی مێژوویی لە نێوان سەرهەڵدانی ئایدیۆلۆژیای ئیخوان و چەكەرەكردنی ئایدیۆلۆژیای سەیید قوتب و ئایدیۆلۆژیای توندڕەویدا بدۆزینەوە، كە دواجار چۆن لە داعش و وێنەكانی ئەواندا خۆی گەڵاڵە دەكات. لە بەشەكانی داهاتوودا پتر لە داعش نزیك دەبینەوە، تا قووڵتر بە جیهانبینی ئەوانیشدا شۆڕ بینەوە.