دۆزی كورد وێنەی نەتەوەیەك دەخاتە پێشچاومان كە دابەشكراوە، كوردستان لە دەستپێكی سەدەی رابردوودا بەسەر چوار وڵاتدا دابەشكرا، لەوانە (سوریا و عیراق) كە سەر بە گرووپی دەوڵەتە عەرەبییەكانن، لە رووی مێژوویيەوە هاوپەیمانێتیی عەرەب- كورد ستراتیژێكی پتەوی هەبووە، ئەو هاوپەیمانێتییە تەنیا چوارچێوە بنیادە فەرميیەكەی بە ئاستی دەوڵەت و دەزگاكانی نەدەگرتەوە، بەڵكو قووڵتربوو، تا گەیشت بە بەشداریی پێكردن بەرەو بنیادنانی كۆمەڵگەیی كوردی، بۆیە سەدان بیرمەندو نووسەری كورد دەبینین كە لەم بارەیەوە ئەفراندنیان كردووە و دەستكەوتی گەورەیان هەبووە، كە تائێستاش شوێنەواریان بۆتە هێمایەكی ئەو كارلێكە ئیجابییە بنیادنەرەی نێوان هەردوو نەتەوەی كوردو عەرەب.
سەرباری ئەو رۆڵە ناتەندروستییانەی كە رژێمە لۆكالییەكان كە دەوڵەتانی نیشتمانیی لەسەردەمانی خۆیاندا گێڕاویانە، دوای دامەزراندنیان لە سەرەتای سەدەی رابردوودا، بەڵام هەر ئەو هاوپەیمانێتییە لە رووی میللییەوە پتەوتربووە. ئەو رژێمە لۆكاڵیانە دەستیان كرد بە چاندنی تۆوی ئاشووب و لێكدابڕین و بڵاوكردنەوەی كەلتووری شۆڤینییەت، وێڕای ئەنجامدانی چەندین كوشتارگەل و تاوانی كۆمەڵكوژو دژە مرۆڤایەتی، دیارە ئەو تەباییە نەتەوەییەی نێوان گەلانی عەرەب و كورد لە باكگراوندی خەباتی هەردوولادا دژ بە ستەم و چەوسانەوە هاتووە، هەروەها بەشداریكردنیان لە كاروانی بنیادنانی شارستانێتی و وەدیهێنانی دەستكەوتەكانیان لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی مەدەنیی هاوچەرخدا.
خەباتگەلی هاوبەشی هەردوو بزاڤی رزگاریخوازیی عەرەب و كورد توانی چەندین دەستكەوت لەو دەسەڵاتانە داماڵێت كە میتۆدی تایەفەگەریی و جوداخوازیيان دەرحەق بە ئامانج و خواستی گەلانیان پیادەدەكرد، لەگەڵ هەڵكشانی چاكسازییە سیاسییەكان و بنیادنانی دامەزراوە نیشتمانییەكانیشدا ئەویش بە بەشداریی رێژەیەك لە هێزە میللییەكان، لەو بارەیەوە نوێنەرایەتی كردنی توێژە جیاجیاكان لە ئاستە فەرمییەكانی حكومەت زیاتر روون بووەوە، بەڵام هەر بە پووچەڵی و ناتەواوی مایەوەو هیچ دەسەڵاتی بڕیار و كاركردنیان نەبوو، تەنانەت توانای وەدیهێنانی داخوازی و داواكارییەكانیشیان نەبوو.
لە سایەی پرۆسەكانی كۆمەڵكوژیی و تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی كە دەرحەق بە كورد ئەنجامدران، كردارەكانی شێواندنی بزاڤی رزگاریخوازیی نەتەوەیی كورد بەردەوام بوو، لەوەش زیاتر پرۆسەی پەراوێزخستن و گومڕایی كردن بۆ نانەوەی ناكۆكی دروستكراو لە نێوان عەرەب و كورد لەلایەك و لەلایەكی دیكەشەوە لە پێناو سوكایەتی و بەپەندبردن و خەریك كردن بە شەڕوشۆڕەوە كە لەبەرژەوەندیی هیچ گەلێكدا نییە،لەم بارەیەوە خەباتی هاوبەشی هێزە ئازادیخوازەكانی هەردوو گەل و نەتەوە جەختیان لەدژی كردۆتەوەو دژی وەستاونەتەوە.
بەڵام واقعێكی تازە هاتە ئاراوە كە تەكانێكی كوالیتی نا بەو تەباییەوە، ئەویش لە ئەنجامی بەهاری عەرەبیدا سەری هەڵدا كاتێ گەلان داوای ئازادبوونیان كرد لەژێر زەبری هزری سیاسیی شۆڤێنی و ئامانج خواستن بۆ بەهێزكردنی دەرفەتەكانی رزگاری و وەدەستهێنانی مافی مرۆڤ لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی مەدەنی دیموكراتیدا.
لەكاتێكدا كە ئەو ئاستەنگ و تەگەرانەی دێنە پێشمان لەوانەی كە هاتنەبەردەم كاروانی ئەو شۆڕشانە، ئەویش بە هەڵكشانی ئەستێرەی هێزە توندڕۆكانی ئیسلامی سیاسی كە باڵە توندڕۆكانیان دەستیان چووەتە كردەوەی تیرۆریستی هەروەك لە سوریا روویدا بە مەبەستی بەسەربازكردنی شۆڕشە ئاشتیخوازەكە بوو، كاتێك هێزە تیرۆریستەكان دزەیان كردە ناوی و ئەو تاوانانەیان بەرەو عیراق پەلكێش كرد، بەڵام لە هەمان كاتدا هەڵكشانی خەباتی هاوبەش دووپات دەكەینەوە بە تایبەتیش دژ بە تیرۆر.
گەلانی عەرەب لەبەردەم دیمەنێكی تراژیدیدان، كە دەرحەق بە كورد ئەنجام دەدرێت، هەروەها ئەو تاوانە كارەساتبارو پڕ لە مەینەتییانەی لەهەمبەر پێكهاتەكانی كوردستان ئەنجام دەدرێت بەتایبەتیش بەرامبەر بە كورد بەوەی كە كوردن یان لەبەر ئەوەی كە ئێزیدین یان مەسیحین ئەوەش ئاماژەیە بۆ تاوانەكانی پاكتاوی ئیتنی و ئایینی. دیارە بەرچاوترین ئەو كارە قێزەوەنانە ئەو تاوانە بوو كە تیرۆریستانی داعش لە شنگال و كۆبانی ئەنجامیان دا. ئەمەش وا لە عەرەب و بزاڤە رزگاریخوازەكانیان دەخوازێت كە هەڵوێستەكانی هاوكارییان كارابكەن و بیگۆڕن بۆ كارێكی نوێ لەپێناوی بەرەنگاربوونەوەی سەردەمی جوداكاری و لەباریەك هەڵوەشان و دیدی شۆڤینی كە بوونەتە هۆی ئەو هەموو تاوانە بێ شومارە.
ئەوەی ئەمڕۆ لە هێزە نیشتمانییەكان و بزاڤە رزگاریخوازە دیموكراسیخوازەكان چاوەڕوان دەكرێت بریتییە لە دانانی ئەولەویەتی تایبەت بەوەی كە لە كوردستان روودەدات. كاتێ هێزەكانی تاوان خاكی وڵاتانی عەرەبی دەقۆزنەوە تاكو بە شێوەیەكی لۆجیستی تاوانەكانیان لێوەی ئەنجام بدەن. بە واتای ئەوەی كە ئەولەویاتەكە بۆ بەرەنگاربوونەوەی جیددی میللیانە بێت بەرامبەر ئەو تاوانەی كە بەهۆیەوە دەكرێ هەڵوێستی دەوڵەتان بە ئاراستەی بابەتیانەی دروست و چاوەڕوانكراو بۆ خۆی رابكێشێت.
حاڵەتی سستی و نەرێنی رووبەڕووی هەندێ هێز بۆتەوە و كەمتەرخەمیشی لەگەڵدایە لە رووی دەرككردن بەو مەترسییانەی دێنەپێش، هەروەها دانانی لەدەرەوەی ئەولەویاتی كاركردن دەبێتە هۆكارێك كە لەئێستاداو لە ئاییندەشدا ئاكامی مەترسیداری لێ بكەوێتەوە. نەرێنییەكەش میللیانە دەست پێ دەكات چونكە وێڕای ئەو دۆخەی كە ئەمڕۆ گەلان پێیدا تێدەپەڕن لەو پشێوییانەی تایبەتن بە وڵاتەكانیان، بەڵام نابێ ئەوە هەڵوێستی ئاشكرا بشێوێنێت و رێگەی یەكگرتن و راگەیاندنی بەهێزترین و پتەوترین هاوكاری بگرێت. دیارە شێوازەكانی هاوكاری و كاری هاوبەش زۆرو فرەن، رەنگە هەوڵگەلی نەتەوەیی دروست وەكو هەوڵەكانی گردبوونەوەی عەرەبی بۆ سەرخستن دۆزی كوردو هەوڵەكانی كەسایەتییە رۆشنگەرەكانی عەرەبی، ببێتە نموونەیەكی زیندوو كە پێویستە پەرەی پێ بدرێت و لە ئەجێندای بزاڤەكانی رزگاریخوازیدا پەیڕەو بكرێت.
بەڵام پێویستە گردبوونەوەی عەرەبی و ئەو كەسایەتییانە بە وتارەكانیان بگەنە ئەو چركەساتە هەستیارەی ئێستا، ئەویش بە گرێدانی پەیوەندی لەسەر باڵاترین ئاست لەگەڵ سەركردایەتییە میللییەكان و ئیدارەی دەزگاكانی كۆمەڵگەی مەدەنی تاكو ئەو بزاڤە چەقیوە بجووڵێنن، پەیوەندییەكانیش بخەنە نێو قۆناغی كاریگەری بەجێهێشتن لەسەر هەڵوێستە فەرمییەكان.
بەڵام سەبارەت بە هەڵوێستی فەرمیی حكومەت و لایەنەكانی نوێنەری دەوڵەتە عەرەبییەكان، وا چاوەڕوان دەكرێت لە میانی كۆنگرە وەرزی و نائاساییەكانیان ئاوڕ بدەنەوە لەوەی كە قووڵایی ئاساییشی نەتەوەیی عەرەبی لەو تاوانانەی لە كوردستان روودەدەن جوداناكرێتەوە، بۆیە بە هەموو ئاست و گۆشەنیگایەكی تێڕوانینی ئەو رووداوانە هەندێ ئەرك هەن، ناكرێ وازیان لێ بهێنرێت.
جا بەپێی رێكەوتنەكانی بەرگریی هاوبەشی عەرەبی و هاوپەیمانێتییە ستراتیژییەكانی عەرەبی- كوردی و بنەما مرۆییە راستەكانی ئەو هاوپەیمانێتییەو بەپێی بەرپرسیارێتی لە ئاست ئەوەی كە لە دەوڵەتانی ناوچەكە روودەدات و ئەو هاوپەیمانێتییە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییانە بۆ رووبەڕووبوونەوەی هێزەكانی تیرۆر، پێویستە هەڵوێستەكان هەمەجۆرو جیاوازبن لەو لێدوانە شەرمنانەی كە نانی پەنابەران نادات و رێگە لە چەقۆی تیرۆریستێك ناگرێ كە ملی قوربانیان نەبڕێتەوە!
هەندێ لە وڵاتە عەرەبییەكان تیرۆریستانیان لێوە هاتووە و هەندێكیشیان هاووڵاتیانیان بە شێوازی جیا یارمەتیی دارایی و لۆجیستی تیرۆر دەدەن، هەروەك دەوڵەتانی دیكەش لەو كارە سڵ دەكەنەوە كە رووبەڕووی تیرۆر دەبێتەوە. لە كاتێكدا كە ماشێنی راگەیاندنی تیرۆر چالاك دەبێت بۆ زیاتر بەسەربازیكردنی ئەندامەكانی و بڵاوكردنەوەی بیری تاریكپەرستییان بە تایبەتی لە وێنەگرتنی بنكەكانی جەنگ و ئەو تاوانانەی كە لە مێژووی سەردەمدا وێنەیان نەبووە.
لەگەڵ ئەو وێنە نادروستەشدا دەبینین گۆڕانكاریی رێژەیی لە ئارادایە بە بەشداریكردنی هەندێ وڵات لە هێرشی ئاسمانیی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیدا، لەوانەیە ئەمە سەرەتا بێت هەرچەندە كەمیشە بەڵام پێویستی بە پەرەپێدان و گۆڕانكاریی جۆریی هەیە، چونكە ئەركی رزگاركردنی شنگال و كۆبانێ لەو تاوانە قێزەوەنە تیرۆریستییە پێویستی بە هەڵوێستێكی كاریگەریی مەیدانی هەیە نەك بە قسە یان بە لێدوانێكی سەرپێیی، بۆیە لەبەر رۆشنایی سەرجەم ئەو دیمەنانەی ئێستا، دەكرێ ئەمڕۆ قسە لەسەر پێداویستییەكانی ئەم كارە بكەین:
1- هێزە دیموكراسیخوازە عەرەبییەكان ئەركی هاوكارییان زیاتر بە كردارو جدییەتی راپەڕێنن لە كاری كاریگەری چاوەڕوانكراو چ لەسەر ئاستە ناوخۆییەكانی هەر دەوڵەتێك یان بە ئاراستەی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی سەرتاپاگیر.
2- داواكردنی هەڵوێستی فەرمیی كاریگەر لە حكومەتە عەرەبییەكان لە چوارچێوەی پشتگیریی هەوڵە مەیدانییەكان دژی تاوانەكانی تیرۆر بەگشتی و دژی هەردوو تاوانی شنگال و كۆبانێ ئەویش بە پشتیوانیكردن لە هەوڵەكانی رزگاركردنی ئەو دووناوچەیە بە شێوەیەكی خێرا.
3- بەشداریكردن بە ئاستێكی گەورەی كردەنی لە یارمەتییە مرۆییەكانی پەنابەرو كۆچباران و دەستەبەركردنی پێداویستییە خێراكان بە هێڵی راستەوخۆی گواستنەوەی ئاسمانی لەنێوان دەوڵەتانی كەنداوی عەرەبی و هەولێر و لە نێوان سەرجەم وڵاتانی عەرەبی و ناوچەكانی ململانێ كە چاوەڕوانی ئەو پێداویستییانە دەكەن.
4- وەرگرتنی هەڵوێستێكی یەكگرتوو لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا لە پاڵ دۆزی رەوای كورد بە ئاستی پێداویستییە بەپەلەكان بە تایبەتی پەنابەران و ئەو هێرشە ناڕەوایەی كرایە سەر شنگال و كۆبانێ و پێداویستییە ستراتیژییەكان لە قەرەبووكردنەوەو بنیادنان و پەرەپێدانی ئەو ناوچانە.
5- دانپێدانانی مەبدەئی و نەگۆڕ بە مافی چارەی خۆنووسین و پشتگیریكردنی لەسەر بنەمای ئەوەی كە هاوپەیمانێتیی ستراتیژیی نێوان عەرەب و كورد مانای پشتیوانیكردنە لە ئەگەرە ئازادەكانی كورد بە هەموو ئاڕاستەكانییەوە.
6- وەستان بەڕووی نەرێنیی هەریەك لە ئێران و توركیا و هەڵوێستەكانیان كە رێیان لە مافی چارەی خۆنووسینی كورد گرتووە، هەروەها بەشداربووەو بەشداریش دەكات لە زۆربەی مەینەتی و تاوانەكان بە تایبەتیش ئەوەی ئەمڕۆ روودەدات لە هێرشی تیرۆریستیی فراوان بۆ سەر كوردستان و گەلەكەی، ئەمەش لۆژیكی پەیوەندییەكانی نێوان گەلانی ناوچەكە دەگۆڕێت بە ئاراستەیەكی باشترو سەلامەتتر و راستتر.
7- متمانەكردن بە كونسڵخانەكان و پەرەپێدانی ئەداكەیان لە كوردستان و جووڵاندنی ئەركی میدیایی بە ئاراستەی چالاكیە مەدەنی و رۆشنبیرییە هاوبەشەكان كە چەواشەكاری و پێكهاتە نادروستەكانی راماڵێت و یەكگرتوویی عەرەب و كورد بە تێڕوانینێكی ئەمنی سەرتاسەریی لە ناوچەكە بەهێزبكات.
8- رەنگە دەزگاكانی توێژینەوەو ئەكادیمی ئەركی كوالیتی و جیاوازی خۆیان هەبووبێت لە دەروازەی دیراسات و لێكۆڵینەوەدا كە بگاتە ئاستی ئەركێكی دیكەی مرۆیی لە جۆری جیاوازدا پەیوەست بە چارەسەركردنی ئەنجامی كارەساتەكانی تاوان و هەروەها دامەزراوەكانی رۆشنبیری و راگەیاندن ئەمەش وا پێویست دەكات هەر لە ئێستاوە وێنەی بەرنامەكانی بكێشرێت..
ئەم كۆمەڵە رێكارورێوشوێنە هێزو پتەوی بە دەرفەتی برایەتی و یەكێتیی كاروانی نەتەوەیی دەبەخشێت، هەروەها توانای گەورەتر بە كارلێكی بنیادنەرانەی نێوان هەردوولاو رێگاش دەگرێت لەوانەی دەیانەوێت یەكێتیی گەلانی ناوچەكە پارچەپارچە بكەن رووبەڕووی یەكتریان بكەنەوە.
هەروەها هەوڵەكان بگەیەننە پایەیەكی بەرزتر كە جەخت بكاتەوە لەو گۆڕانكاریانەی لە كۆی دیمەنی وڵاتانی عەرەبیدا دێنە دی، لەوانەش داننان بە فرەییی و هەمەڕەنگی و دداننان بەیەكتری و مافی چارەی خۆنووسین لەسەر بنەمای یەكسانی و برایەتیی نەتەوەیی نەك لەسەر بنەمای شۆڤینییەتی نەتەوە، لەسەر رۆشنبیرانی نەتەوەو سەركردەكان پێویستە رووبكەنە خۆتەكاندن لەو كەلتوورە نەرێنییە نادروستە، واتا رووبكەنە نوێخوازی و سەردەمخوازی كە پڕیەتی لە بەهاگەلی مرۆیی و دیموكراسی لە چوارچێوەی بەهاكانی دەوڵەتی مۆدێرندا.
راستيی پرشنگدار خۆی لەوەدا دەنوێنێت كە ئەوەی ئەم خوێندنەوەیە تۆماری كردووە لە ئاكامی دەست پێشخەرییەكانی لە روانگەی بزاڤێكی جیددی بەرپرسەوە دەرچووەو سەدان ملیۆن دۆلار بە یارەمەتی دراوە و زۆر گۆڕانكاریش لە بوارەكانی راگەیاندن و گوتاری سیاسی و میللی و فەرمی هاتۆتەئاراوە، واتا گۆڕاوەوەو چاكسازی بەخۆیەوە دیوە. لە بەرامبەر ئەمەشدا لە كوردستان دەخوازێت چركەساتی مێژوویی ئەم كاتە بقۆزرێتەوە بۆ پەرەپێدانی ئەداو پاڵدانی بەرەو دوورترین خاڵی هاوپەیمانێتی لە پێناو بەپەلە یەكلایی كردنەوەی شەڕ لەگەڵ هێزەكانی تیرۆردا، هەروەها لەپێناو چەسپاندنی پەیوەندیی تازەی ئازادو دیموكراسی كە رێز لە یەكسانی بگرێت و سەركەوتن بۆ ئازادیی سەرجەم گەلان دووپات بكاتەوە.
لێرەوە ئەو گۆڕانكارییەی مایەی ئومێدە، بەم زووانە چاكترین لایەنی پەیوەندییەكانی عەرەب-كورد بەهەموو بوارەكانیەوە دێنێتەدی، كاروانی بنیادنان و ئاوەدانكردنەوە كە گەشتی ئازارو پشتگوێ خستن و هەستیاریكردن تێكی دابوو، بەدەست دێنێ، بەرەو سەركەوتنی ویستی گەلان و بەیەكجاری رزگاربوون لە كۆت و زنجیر و كۆتایی هێنان بە كێشەو گرفتی دروستكراوی نێوانیان.
* توێژەری ئەكادیمی زانستە سیاسیەكان و
سەرۆكی زانكۆی ئیبن روشد لە دانیمارك