دیارترین دیاردە كە بتوانێت وێنای بارودۆخی ئێستای عێراقمان بۆ بكێشێت، رەنگە پرسی ئەو پارێزگایانە بێت كە دەسەڵاتی دەوڵەت تیایاندا هەرەسی هێناوە و لەلایەن هێزە تیرۆریستەكانەوە جێگەی دەسەڵاتی دەوڵەتی گرتۆتەوە، ئەمەش بە كێشەی سەرەكی و یەكەمی ئەمڕۆی وڵات دادەنرێت، هەر بۆیە ئەم پرسە پێویستی بە جەختكردنەوەی ئیستیسنائی لەسەر هەردوو رەهەندی راستەوخۆی نزیك و ناڕاستەوخۆی دوورمەودا هەیە، هەر بۆیە لە بارودۆخێكی لەم جۆرە ئاڵۆز و دژوارەدا، شتێكی سروشتییە كە پێویستمان بە دیدێكی ستراتیژیی گونجاو هەبێت و ئەم دیدە ستراتیژییەش لەسەر بنەمای تێڕوانینێكی قوڵی یەكڕیزیی نیشتمانی بونیاتنرابێت و خۆی لە دەوری دامەزراوەكانی دەوڵەت بئاڵێنێت، بۆ ئەوەی ببێتە هاندەر و دەوڵەت ئەو توانایەی هەبێت كە بەرپرسیاریەتی نیشتمانیی خۆی بۆ پاراستنی سەروەریی و بەرگریكردن لە هاووڵاتیانی جێبەجێ بكات، بە تایبەتی كە ئێستا بە ملیۆنەها پەنابەر هەن و دەبێت دەوڵەت وەڵامدانەوەی بۆ خواست و پێداویستییەكانیان هەبێت.
حكومەتی فیدڕاڵی لەسەر بنەمای
رازیكردنی مەزهەبی بونیاد نراوە
لەبەر ئەوەی لە پێكهاتە و پێكهێنانی حكومەتی فیدڕاڵی بنەمای رازیكردنی مەزهەبی پیادە كراوە، شلۆقییەكی گەورەی لە حكومەتەكەدا دروستكردووە، ئەم بنەمایەش كە دابەشكردنی مەزهەبییە بۆتە فەلسەفەو بەرنامەی حكومەتەكە، ئەوا هەر بەرنامەیەك لەسەر ئەم بنەمایە دابڕێژرێت، هەموو لایەك دەڵێن لەبەر هۆكاری حوكمڕانیی مەزهەبی بارودۆخەكە كەڵەكە بووە و ئەركی سەرشانی هێزە مەدەنییەكانیش چەند هێندە قورستر بووە، لەبەر ئەوەی لە بەرامبەر بارودۆخێكی ئاڵۆز و دڵەڕاوكێی وادا، پێویستمان بە بژاردەی ورد و یەكلایكەرەوەی ئەوتۆ دەبێت، وەك ئەوەی كەسێك لە بەرزاییەكانی زۆرەوە بەسەر پەتی سێركدا بپەڕێتەوە.
كۆی بارودۆخە گشتییەكە كۆمەڵێك كاری راستەوخۆی نزیك و دوور لە خۆی دەگرێت، ئەوانیش ئەو لایەنە سەرەكییەن:
1. لایەنی سەربازی و ئاسایش
2. لایەنی مەدەنی و مرۆیی
یەكەمیان پێویستی بە ئامادەباشی ژمارە و كەرەستە هەیە كە حكومەتی فیدڕاڵی بەدرێژایی ساڵانی رابردوو لەدەستی داوە، بەرپرسیاریەتی ئەم لەدەستدانەش دەكەوێتە ئەستۆی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق كە خۆی بەرپرسی تەنها و یەكەمی وەزارەتەكانی بەرگری و ناوخۆ و ئەمنی نیشتمانی و موخابەرات بووە، ئەو بەرپرس بووە لە بەجێهێشتنی شاری موسڵ و خەڵكەكەی لەو كارەساتەدا لە سەردەمی حوكمڕانییەكەی، ئەوەشی بارودۆخێكی خراپتری خوڵقاندووە، كشانەوەی هێزەكان بوو لەو ناوچانە، كە هەر نەك كشانەوەیەكی رێكوپێكی سوپا نەبوو، بەڵكو ئەوە بوو هێزێك بە قەوارەی زیاتر لە 85 هەزار سەرباز بە هەموو چەك و تەقەمەنی و ئامێر و كەلوپەلی سەربازییەوە بەجێهێڵرا و كەوتە دەستی تیرۆریستان، ئەوجا سەرباری ئەمەش هێزی ئاسایشی ناوخۆ و دامەزراوە حكوومییەكانی دیكە هەموویان پەكیان كەوتووە و گۆڕەپانی بەرپرسیاریەتییان بەجێهێشتووە، ئەمەش یەك مانای هەیە و ئەوەیش ئەوەیە دەوڵەت و دامەزراوەكان پێكەوە لەبەریەك هەڵوەشاون.
دەستنیشانكردنی لۆژیكییانەی گرفتەكە
لە بارودۆخێكی لەوجۆرەدا، ئەوا گرنگە بە شێوەیەكی ژیر و كامڵانە بارودۆخی ئێستای عێراق دەستنیشان بكەین، ئەو بارودۆخەش ئەوەیە ئەمڕۆ عێراق بە قۆناخێكدا تێدەپەڕێت هەر لەسەرەتای دروستبوونیەوە لە بیستەكانی سەدەی رابردوو تائێستا قۆناخی وا ترسناكی بەخۆیەوە نەبینیوە، بەجۆرێك بارودۆخەكە داخزاوە، هەتا دەوڵەتی عێراق گەیشتۆتە ئاستێكی زۆر فاشیل و رووبەڕووی لەبەریەكهەڵوەشانی سەرتاسەری بۆتەوە، ئەمەش لەو حاڵەتەدا بەتەواوەتی بەرجەستە بوو، كاتێك پێكهاتەی سەربازی و ئەمنی لەبەر یەكهەڵوەشا و موسڵیان بۆ قەدەری كارەساتێكی دڵتەزێن بەجێهێشت، هەربۆیە لەو رۆژەوە هەتا ئێستا دەرهاوێشتەی ئەو لەبەریەكهەڵوەشانە بەردەوامە، ئەمە وایكرد پارێزگاكانی دیكە بكەونە بەر شاڵاوی خوێناوی تیرۆریستان كە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا بوونی نەبووە، مەترسییەكە گەیشتە ئەوەی هەڕەشە بە ئاكامی ترسناكتر بكات، ئەمەش نەك لەسەر ئاستی عێراق، بەڵكو لەسەر ئاستی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی.
چەكدارە تیرۆریستەكانی داعش ئەو بارودۆخە لەبەر یەكهەڵوەشاوە سەرتاسەرییەی دەوڵەتی عێراقیان قۆستەوە بۆ ئەوەی دەسەڵاتی تاوانكاری و دڕندانەی خۆیان بسەپێنن و بەشێوەیەكی تەواو لە پارێزگاكانی دیكەی بكەن، ئەمەش نەك لەپێناوی ئەوەی خەڵكەكە بخەنە خزمەتی خواستە دڕندانەكانی خۆیان، بەڵكو هەوڵیان داوە خەڵكە بكەنە كۆیلە و ملكەچیان بكەن، هەروەها تاوانی جینۆساید و دژە مرۆڤایەتی بۆ پاكتاوی رەگەزی و ئایینی پیادە بكەن، ئەو شێوازەی تیرۆریستانی داعش بۆ پاكتاوی رەگەزی و ئایینی و گۆڕینی دیموگرافی پیادەیان كرد، شێوازێكی زۆر هەمەجی بووە لە مێژووی كۆن و نوێی مرۆڤایەتیدا، هەموو ئەو تاوانانەشی بەو چەك و تەقەمەنی و كەلوپەلانە ئەنجامداوە كە یەكەكانی سەربازی و ئەمنی عێراق بۆیان بەجێهێشتوون.
هەربۆیە لێرەوە ئەركی سەرەكی دەبێتە رووبەڕووبوونەوەی داعش و هەموو هێزە تیرۆریستییەكان و ئامانجە تاوانكارییەكانیان و فیكری رەشیان، ئەم پرسەش پێویستی بە دابینكردنی زەمینەیەك هەیە، بۆ ئەوەی بەرپەرچی ئەو تاوانانە و ئەوانەشی هاوكاری و پشتگیری هێزە تیرۆریستەكان و تاوانەكانیان دەكەن، بدەنەوە.
بەم جۆرە ئەركی راستەوخۆ و سەرەكی ئەوەیە كە وڵات لەو تیرۆریستانە پاك بكرێتەوە و هەموو ئەوانەی بە جیاوازیی نەتەوە و ئایین و مەزهەب و فیكری و رۆشنبیرییەوە بە كۆیلە كراون، ئازاد بكرێن، ئەمەش ئەركێك دەخاتە سەرشانی هێزە مەدەنییەكان و تەواوی ئەو هێزانەی بڕوایان بە پڕۆسەی گۆڕینی دیموكراتی هەیە، ئەو ئەركەش خەباتێكی زۆر دژوارە لەسایەی ئەدای حكومەتێكدا كە تیایدا گەندەڵی گەیشتۆتە لوتكە و ئەو ئاستەی دەوڵەتی عێراق وەك دەوڵەتێكی زۆر فاشیل دەستنیشان بكرێت.
دروستكردنی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی
بەبێ گەڕانەوە بۆ عێراق
ئەوەی ئاماژەمان پێكرد بارودۆخی راستەقینەی ئێستای عێراقە، هەر بۆیە خوێندنەوەی نێودەوڵەتی بۆ راستیی ئەم واقیعە، هەستكردن بوو بەوەی ئەم مەترسییە درێژدەبێتەوە بۆ مەترسییەك كە هەڕەشە لە هەردوو ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی دەكات، بۆیە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بانگێشەی بۆ هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی كرد، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی بە خێرایی هۆكاری چارەسەركردن و رووبەڕووبوونەوە بۆ بەرپەرچدانەوەی كارە تیرۆریستییە كەڵەكەبووەكانی داعش بداتەوە، بۆیە لەم بارودۆخەدا هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بەشێوەیەكی سەرەكی پشتی بە حكومەتی عێراقی نەبەست، لەبەر ئەوەی حكومەتی عێراق لە ئێستادا ئەو ئامادەباشییەی نییە كە بتوانێت ئەو ئەدایەی لێ چاوەڕوان بكرێت كە ئەو مەترسییە بڕەوێنێتەوە، بۆیە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی هەنگاوی بەرەو ئەوە هەڵگرت كە لەسەر بەرزترین ئاستی دەسەڵاتی نێودەوڵەتی كە خۆی لە ئەنجوومەنی ئاسایش دەبینێتەوە، هەردوو بڕیاری 2170-2178 دەربكات، كە ئەم دوو بڕیارە نەخشەی شەڕگەی دژی تیرۆریستان دیاری دەكات، بەڵام لەبەرامبەردا حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەدایەكی بەرزی هەبوو كە توانی لەگەڵ شێوازەكانی پشتگیریی نێودەوڵەتی پشتگیرییەكانی تیرۆریستانی داعش رابگرێت. بەڵام هەتا ئێستاش ئەم مەترسییە بە بەهێزی بوونی هەیە، هۆكارەكەی دواكەوتنی تەواوكردنی پێكهێنانی حكومەتە بە تایبەتی لە بەرپرسیارێتییە سەربازی و ئەمنییەكاندا، هەروەها كۆبوونەوە لە دەوری گوتاری پشكداری و فەلسەفەی ژێرخانی مەزهەبی، لەمەش زیاتر هێواشی ئامادەكرنی هێزەكانی فیدڕاڵی و سەرقاڵكردنیان بە وردەكاریی هەندێك پرسەوە كە خزمەت بە ئامانجە سەرەكییەكە ناكات كە دەركردنی تیرۆریستانی داعشە. لەبری ئەمە بێجگە لەو كێشانەی كە هانی میلیشیاكان دەدەن بچنە بەرەكانی پێشەوە و لەناو شار و شەقامەكاندا بسووڕێنەوە، ئەمە لەكاتێكدا پێویستە ئەو میلیشیایانە نەهێڵدرێن و پرسەكە رووبەڕووی سوپای نیشتمانی بكرێتەوە بۆ ئەوەی ئەركەكانی خۆی جێبەجێ بكات، ئەمەش تەنها بەوەندە نا كە هەماهەنگی لەگەڵ پێشمەرگە بكەن، بەڵكو پێشمەرگە وەك بەشێكی سەرەكی بۆ ئەو سوپا نیشتمانییە بێت، بەڵام سەبارەت بە هەماهەنگی، ئەوا پێویستە ئەم سوپا نیشتمانییە راهێنراوە سەركردایەتیی ئەركەكانی هاوپەیمانی بكات و بیكاتە بەشێك لە ئامانجێكی نیشتمانی راشكاو. بەڵام لە كاتێكدا خۆببەستێتەوە بە قەدەر و خولانەوە لە فەلەكی ئەو ئەدا خراپەی رابردوویدا، ئەمە پەكخستنێكی ترسناكە و دەبێتە بەربەست و ئاستەنگ لە بەردەم كۆكردنەوەی توانا نیشتمانی و نێودەوڵەتییەكە و هەلێكی دیكە بە هێزە تیرۆریستییەكان دەدات و هێزێكی دیكەی مرۆییان بۆ دابین دەكات، بەمەش ئەو هەلەی بۆ كۆتایی هاتنی تیرۆریستان لەئارادایە ئاڵۆز و مەحاڵ دەبێت، ئەمە ئەگەر ئەوەش لەبەر چاو نەگرین كە تیرۆریستانی داعش بە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی بە شێوازی فەرمی و نافەرمی پشتگیری دەكرێن، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی تواناكانیان زیاتر بێت و زیاتر پێشڕەوی بكەن و خاكی زیاتر كۆنتڕۆڵ بكەن.
لە بەرامبەردا پێویستە عێراقییەكان و هێزە نیشتمانییەكان بە جددی خەباتیان بە ئاراستەی بەكردەنی خەباتی نیشتمانی دووپات بكەنەوە، بۆ ئەوەی حكومەت ناچار بكەن داواكاریی عێراقییەكان جێبەجێ بكات، دیارە گرنگترین ئەو شتانەی لەم خەباتەی هێزە مەدەنی و دیموكراسییەكان چاوەڕوان دەكرێن بریتین لە:
1. وێناكردنی دیدێكی نیشتمانیی سەرتاسەری بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، كە گوتارگەلی سیاسی و رۆشنبیری و پڕۆژەگەلی ئابووری - كۆمەڵایەتی لەسەر ئاستی مەدەنی لەخۆ بگرێت، ئەویش بە دەستپێكردنی پڕۆژەكان لەسەر بنەمای بەرنامە بۆداڕێژراوی دروست كە چارەسەری بێكاری و قەیرانی هەژاری بكات، هەروەها بنیادنانی كوالیتییانەی هێزی چەكدار لە بواری سەربازی و ئەمنیدا، واتا بنیادنانەوەی پێكهاتەكانی سوپاو مەشق و پڕچەككردنی بە باوەڕێكی دروستی سەربازیی نیشتمانی و دوور لە تایفەگەری و رەگەزپەرستی، هەروەها پرەنسیپی رێزلێنانی لێهاتووەكان و سزادانی كەمتەرخەم و گەندەڵكاران.
2. پابەندبوون بە ناسنامەی نیشتمانی و بەهێزكردنی یەكێتی نێوان هێزەكانی گەل و سەركردایەتییەكانی لەشەڕی دژ بە داعش، ئەویش بە كۆتایی هێنانی هەموو شێوەكانی گوتاری تایفەگەری و ئەدای چالاكی و هێزەكانی.
3. پابەندبوونی جددییانەی بەرپرسیارانە بە كاراكردنی گیانی ئەرێنیی بزاوتی نیشتمانی و لەناوبردنی حاڵەتەكانی سەرهەڵدانی نائومێدی و تێكشكاوی، ئەمەش بە رووبەڕووبوونەوەی شەڕی دەروونیی بەردەوام.
4. بە هۆی لاوازیی ئەدای حكومەت وا پێویست دەكات كە بەشداریكردنی میللی و نوێنەرەكانی هێزە سیاسییەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی كاراتر بكرێن لە چوارچێوەی سیاسەتێكی نیشتمانی كە گوشار بخاتە سەر چوارچێوەكانی حكومیی دەوڵەت بە ئاراستەی داخوازییەكانی گەل و ئامانجەكانی لە دەركردنی داعش و گێڕانەوەی سەقامگیری.
5. چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەر دوو حكومەتی بەغداو هەولێر لەسەر بنەماكانی دەستوور و هەڵگرتنی هەموو شێوازێكی ئابڵوقە كە كاریگەری بۆ سەر ژیانی هاووڵاتیانی كوردستان هەیە، هەروەها داڕشتنی پلان تاكو پێشمەرگە بخرێتە چوارچێوەی بنیادی سوپای عێراقەوە.
6. یەكلایی كردنەوەی شەڕ پێویستی بە بزاوتێكی جددی هەیە لەسەر ئاستی ئاشتبوونەوەی نیشتمانی و كۆتاییهێنان بە سیاسەتی پەراوێزخستنی تایفەگەری و كاركردن بە ئاراستەی كۆتاییهێنان بەو مۆڵگەیانەی تیرۆر لە ئامێز دەگرن، هەروەها وشككردنی سەرچاوە ماددی و مرۆییەكانی تیرۆر.
7. گرتنەبەری رێكاریی سەرتاپاگیریی یاسادانان و جێبەجێكردن بۆ پێدانی ماف بە كۆمەڵگە لۆكاڵییەكان و بەدیهێنانی دادپەروەری و یەكسانی و كۆتاییهێنان بە گوتاری بانگەشەی بێ بنەماو قەڵاچۆكردنی گەندەڵی بە هەموو جۆرەكانییەوە.
8. كاراكردنی رێكارە دیاریكراوەكان بە بڕیارەكانی ئەنجوومەنی ئاسایش كە دەكارێ بە هۆیەوە سەرچاوەكانی كۆمەكە مرۆیی و داراییەكانی داعش و هێزە تیرۆریستەكانی هاوكاریان وشك بكرێن و كاربكرێت بۆ پەكخستنی هۆیەكانی راگەیاندن و رۆژنامە ئەلكترۆنییەكانی ئەو هێزە تاریكپەرستانە لەگەڵ پەرەپێدان و بەهێزكردنی بەرنامە عێراقییەكان.
9. چارەسەركردنی كێشەكانی ئاوارەبوون و كۆچباربوون كە بە شێوەیەك زیادی كردووە، وا پێویست دەكات هەموو هەوڵە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكان بەم لایەدا پەلكێش بكرێن، سەرەڕای ئەولەوییەت لە هەوڵەكانی حكومەتی عێراق و لایەنە فیدڕاڵی و نیشتمانییەكان لە سەرتاسەری عێراق، لەوانەش دامەزراندنی ئەنجوومەنێكی نیشتمانی بۆ ئەم كێشە زیندووە.
لێرەدا پێویستە ئەو راستییە جەوهەرییە بەبیر بێنینەوە كە بریتییە لەوەی دوو ملیۆن پەنابەر و كۆچبار لە ساڵی 2013 و دوای 10ی حوزەیرانی 2014 ژمارەیان گەیشتە پێنج ملیۆن كەس، دیارە ئەوان ناتوانن هەر لە چاوەڕوانی دامەزراندنی حكومەتێك و گۆڕینی پێكهاتەو بەرنامەكەیدا بن لە تایفەگەرییەكی ناتەندروستەوە بە هەموو كەموكوڕییەكانیەوە بۆ حكومەتێكی نیشتمانیی تەندروست، بۆیە چارەسەرەكان پێویستیان بە پاڵپشتیی نێودەوڵەتی هەیە، لەوانەش بوونی هێزێكی زەمینی نێودەوڵەتی كە زۆر پێویستە بە گوتەی شارەزایانی سەربازی كە پەلەی لێ بكرێت، چ بە كاروباری مەشق، یان بە كاروبارێكی كاراتر لەگەڵ رەوشی مەیدانی و پابەندبوون بە دەستەبەركردنی، لە هەمان كاتیشدا پشتیوانییەكی فەرمیی نێودەوڵەتیی لە رێی ئەنجوومەنی ئاسایشەوە، بەپێی چەند ئاراستەیەكی دیاریكراو كە لەگەڵ ئەجیندای نیشتمانیی عێراقی كۆك بن، بەڵام وەستان دژی هەموو داوایەكی پاڵپشتیی نێودەوڵەتی لەسەر حیسابی لەدەستدانی زیاتری خاك دەوەستێت كە لە بەرژەوەندیی هێزەكانی تیرۆردا بێت، تا داگیری بكەن، دیسان لەسەر حیسابی چارەنووسی ملیۆنەها عێراقیی كارەساتبار دەبێت.
پاكانەكردن بۆ رەتكردنەوەی داواكردنی هێزەكانی زەمینیی بیانی بە پاساوی ئەوەی هەڕەشەن بۆ سەر سەروەریی نیشتمان، ئەو راستییەی سەروەرییە تێدەپەڕێنێت و لە لۆژیكی جیهانگەرایی و كاریگەریی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ دەچێتە دەرەوە، هەروەها درێژكردنی بە ئاشكرا و بە نهێنیی پەنجەدەستی بیانی گوزارشتە لە یەكڕیزییەكانی ناوخۆ و ئیقلیمی و دەرەكی بەوەی كە ئەو یەكڕیزییە زۆرجار لەسەر یەكنەگرتنەوە لەگەڵ سەروەریی نیشتمانی دروست دەبێت، لە كاتێكدا داواكاری بوونی هێزی نێونەتەوەیی بەهەمان ئاراستە نابێت، ئەگەر بە رێككەوتنی دیاریكراوی پێشوەختە بێت كە بە شێواز و مەرج بێت كە گوزارشت لە ئەجیندای نیشتمانی بكات، هەوەها نەخشەی جیۆسیاسیی ناوچەكە ئەمڕۆ زیاتر روون بۆتەوە لەبەر رۆشنایی ئەو یەكڕیزییە ئەگەر نەڵێین ئەو هاوپەیمانێتییەی بە كردەنی هەیە.
بێسوودە ئەوەی قومار بە چارەنووسی داگیركراوان دەكات لە بازاڕی چەپەڵی تیرۆریستان كە باس لە سەروەریی نیشتمانی دەكات، هەروەها قسەكردن لەسەر فاكتەری خودی كە ئەمڕۆ دەستەبەر نییە، مەگەر ئەوەی لە داهاتوودا روودەدات نەك ئەوەی كە ئەمڕۆ هەیە، بۆیە گوتاری رەتكردنەوەی پاڵپشتیی نێودەوڵەتی بوونی فاكتەری خودی بە شێوەی ئیدیعا و خۆدەرخستن قەبەتر دەكات، بەپێچەوانەی لەرزۆكیی كە ئەو بوونەیە واقیع بە درێژایی ساڵانی دوایی تا بە ئەمڕۆ دەگات، راستییەكەی ریسوا كردووە. بۆیە لێرەدا دەگوترێت كە هەڵوێست وەرگرتن لە پاڵپشتیی هێزی زەمینی تەنیا خۆ بە بەرز زانینی سیاسی و رادیكاڵییە و هیچ سوودێكی لێ ناكەوێتەوە، بۆیە پێویستە ئەو راستییە بڵێین كە یەكەم شەڕ لەگەڵ داعشدا شەڕی تێكشكاندنی توانای پێكهاتەی دامەزراوەیی سیستماتیكە كە ئەمەش ئەركی هێزەكانی زەمینیی ئامادە و شارەزایە لە شەڕی رێكخراودا، بەم پێیەش پێشڕەوەیی خێراو یەكلاكەرەوە بەدەست دێنێت. پێویستە بیر لەو راستییە بكرێتەوە كە رەتكردنەوەی پەنابردنەبەر هێزی زەمینیی بیانی لەلایەن حكومەتی عێراقی فیدڕاڵەوە لە روانگەی پرەنسیپی نیشتمانییەوە نییە، بە قەدەر ئەوەی بۆ چەند هەڵوێستێك دەگەڕێتەوە كە لەگەڵ دید و تێڕوانینی خودی مەرجەعگەلی ئیقلیمی یەك دەگرێتەوە.
لەبەر ئەوە چارەسەری ریشەیی كێشەكانی وڵات بەوە دەبێت كە واز لە پەیڕەوی پشكایەتیی تایفەگەری بهێنرێت و پشت ببەسترێت بە پرەنسیپی هاووڵاتیبوون و یەكسانی و بەدیهێنانی دادپەروەری و داخوازییەكانی گەل و رزگاربوون لەو كێشەو قەیرانانەی تێی كەوتووە، ئەویش بە بنیادنانی دەوڵەتی مەدەنی و دیموكراسی و تەواوكردنی دامەزراوەكانی و جێبەجێكردنی رێككەوتننامە سیاسییەكان و ئەوانەی كە نەخشەی رێگەی بەهێزكردنی بنیادنانی دەوڵەتی مەدەنییان كێشاوە، دیارە لێرەدا جەخت دەكەینەوە لەسەر گرنكیی ئامادەباشیی بۆ قۆناغی بنیادنان بەو ناوەی كە رەهەندی ستراتیژیی دواترە كە پێویستمانە بۆ وێناكردنی وردەكاری و سەرجەم تەوەرە سەرەكییەكان، هەروەها دووپاتی دەكەینەوە كە ئەمە بە زەبری خۆسازدانی هێزە مەدەنی و دیموكراسییەكان دێتەدی بە زیاتر گوشارخستنە سەر حكومەت لە لایەك و بۆ سەر هێزە سیاسییەكان كە كاروباری وڵاتیان بەدەستە لەلایەكی دیكەوە، بە رێگەیەكی ئەوتۆ كە پێویستی دەبێت بە هەمواركردنەوەی لۆژیكی تایەفی بە لۆژیكی زانستیی عەقڵ، هەروەها بە بابەتكردنی هەڵوێستی نیشتمانی و دیموكراسی و فیدڕاڵی كە داخوازییەكانی سەرجەم پێكهاتەكانی گەل بەدی بێنێت.