پێشەکی
ئەگەر ئێمە بۆ رەگی کێشە و گرفتەکان، بۆ سەرچاوەی ئایین و ئەفسانەکان، بۆ سەرچاوە سروشتی و مرۆییەکانی جیهان بگەڕێينەوە، ئەوا بێ سێ و دوو لە <خۆرهەڵاتی ناوین>دا دەیانبینینەوە. زێدەڕەۆيی نییە ئەگەر بڵێین؛ <خۆرهەڵاتی ناوین> دڵی جیهانە. شادەماری بەریەککەوتنی شارستانی و پێکدادانی سیاسيی زلهێزەکانە. ئەوەی مایەی سەرنجیشە، بوونی کوردو کوردستان لەو پنتە سەختەی جیهاندا کە هەم مایەی خۆشبەختی، هەم سەرچاوەی نەگبەتی و نەهامەتییە. بە دیوێکدا دەوڵەمەندی و بزۆزی ناوچەکە نیهادی باشی بۆ کورد هەڵگرتووە، بەدیوەکەی ديكەشيدا، زەمینەی بێبەشی لەهەر مافێکی مرۆیی و ستەم و ماڵوێرانی بووە.
ئەمڕۆ بەدیاریکراوی ناوچەکە بۆ ماوی سێ ساڵە لەبەردەم ئاڵوگۆڕی سەرسەختدایە. ئەگەرچی رەنگە، بیرۆکەى <پڕۆژەی خۆرهەڵاتی ناوین> زادەی سەدەیەک لەمەوبەر بێ و بگەڕێتەوە بۆ پێشکەوتنی پیشەسازی دەوڵەتە مەزنەکان. هاوکات پێداویستی وزە لەگەڵ سەردەمی کۆلێنیالیزم و نەخشەسازی دروستکردنی دەوڵەتان و دەستبەسەرداگرتنی سەرچاوە سروشتیيەکاندا هەماهەنگ بووە. ئەگەر سەردەمانێک، کوردستان بەشێکی ئەو پڕۆژە مەزنە بووبێت، لەوێوە ماڵوێرانيیەکان دەستیان پێکردووە. بەڵام، ئەمڕۆش کە هەر بەشێکە لەو پڕۆژەیە، دەکرێ خۆی خاوەن و نوێنەربێ. واتە لەناو پڕۆژەیەکی مەزندا خۆی پڕۆژەساز بێ، نەک پڕۆژە لەسەر جێبەجێکراو بێ.
دیارە، هەبوونی پڕۆژەیەکی نەتەوەیی- نیشتمانی ئەنگیزەو بەرنامەیەک نییە کەهەر لای کورد هەبێ، بەڵکو دەوڵەتە هەرێمیيەکان بەتایبەت تورکیا و ئێران لەمێژەوە کارسازيیان بۆ کردووە، بەڵام ئەوەی مایەی رامان و سەرنجە، شتێکی تازەیە کە ناوی پڕۆژەی <دەوڵەتی ئسیلامی> (داعش)ـە. لێرەوە، کورد تەنيا خۆی لە بەرامبەر پڕۆژەگەلی دەوڵەتە زلهێز و هەرێمیيەکاندا نابینێتەوە، بەڵکو لە بەستێنێکی مێژوویی و جوگرافی سەرسەختدا، لەبەرامبەر پڕۆژەیەکی ديكەدا خۆی دەبینێتەوە کە داعشە. لێرەوە، دەبێ ئێمە وەڵامی کۆمەڵێک پرسیار و نیگەرانی بدەینەوە: بۆ داعش بووە هەڕەشە و کەوتە شەڕ لەگەڵ کوردستان؟ ئایا دەکرێ داعش کارتی بەسوود بۆ ئێمە بڕەخسێنێ؟ چۆن هەڕەشەو مەترسیيەکان دەبنە دەرفەت و هەلی جێبەجێکردنی پڕۆژەی کوردستانی و نزیکبوونەوە لە خواست و مافەکان؟ چەندین پرسیاری دى هەن کە بەچەند تەوەرێک وەڵام دەدرێنەوە.




بۆچی داعش کەوتەشەڕ لەگەڵ هەرێمی کوردستان؟
پێدەچێ وەڵامدانەوەی پرسیارێکی سادەباوی وەها کە مایەی سەرسوڕمان و سەرئێشەیە، یەک وەڵامی دیاریکراو و قایلکەری نەبێ. من تەواو خۆم بەدوور دەگرم لەو بۆچوونانەی کە لە بەرەبەیانی پێشڕەوییەکانیدا بۆ دەوروپشتی موسڵ و ناوچەکانی دى دەوترانەوە؛ کە هێزێکی کوردیی لە گەڵیان رێکكەوتوون، ئەگینا بۆ شەڕ لەناوچەکانی ديكەی کوردستان هەیە؟ ئەو بۆچوونانە هۆنینەوەی ئەندێشەیەکی سەیروسەمەرەن بۆ توێژینەوە و شرۆڤەکردن دەست نادات. چونکی پشتڕاستکردنەوەیان ئەگەر ئەستەم نەبێ، ئەوا سەرچاوەی دووپاتکردنەوەیان نادیارە.
لە هەڵمەتە خێرا و پێشڕەوییەکانی داعشدا هەر لە گرتنی موسڵ و ناوچەکانی ديكەشەوە کوردستان بە کردەیی(فعلی) لە عێراق دابڕا. دیمەنی ئەو شۆفڵ و بۆڵدوزەرانەی کە دروشمی «گۆڕینی نەخشەی سایکس بیکۆ»یان هەڵگرتبوو، کۆمەڵێک پەیام و ئاماژەی ستراتیجی تێدابوو. ئاماژەگەلێک کە نیاز و مەبەستە سەرەکيیەکانی داعشی لەخۆ گرتبوو. ئیتر لەو ساتەوە، سنووری کوردستان لەگەڵ دەوڵەتی ئیسلامیدا بە تەریبی و درێژایی هەزار کیلۆمەتر بووە راستییەک. مەزەندەش نەدەکرا کە سەرباری مەترسی ئەو هێزە توندڕەوە، ئاڕاستەی خۆی بەرەو کوردستان بگۆڕێ، یا بەلانی کەمەوە وا بەزوويی ببین بە ئامانج(تارگێت)!
زۆرێک لەو باوەڕەدا نەبوون کە ستراتیجیەتی فراوانخوازی <دەوڵەتی ئیسلامی>، لەسەر حيسابی هەرێمی کوردستان بێت. لێکدانەوەی سادەو رواڵەتییانە بۆ رەفتار و ئایدۆلۆجیەتی داعش لە باوەڕێکی سەرپێیيەوە بوو: پێشڕەوییەکان بە پاڵپشتی خەڵکی موسڵ و سوننەکانی باکوور و ناوەڕاستی عێراقە. ئەنجامی سیاسەتە داپڵۆسێنەرەکانی (مالیکی)يە. پاشان، لەڕووی سەربازییەوە، پێشمەرگە وەک هێزەکانی عێراق نییە، بێ بەرگری تێکبشکێ. هەرەوها لەیەککاتدا داعش توانای بەرفراوانکردنی بەرەکانی شەڕ و بڕستی بەرگری و هێرشکردنی نییە!
جگە لەوەی باهۆزێکی سیاسی لە کوردستاندا بەدیدەکرا: پرسی سەربەخۆیی، ریفراندۆم وەک ئامرازێکی بەرگری و پێداگیری لە مافەکان. پرسی نەوت و ناکۆکيی نێوان بەغدا، بڕینی بودجە و مووچە، پێکهێنانی کابینەی نوێ، گۆڕینی سەرۆکی حکومەت و تاد... نیگاکانی لەسەر بەرەوپێشچوونەکانی لادابوو! دواجار، خۆشباوەڕییەکی سەرپێیى، پێی وتین ئەو هەژدیهایە روو ناکەتە کۆڵانەکەمان! جگەلەوەی لەبەر ئەوەی ئێمە و سوننە هاوبەرەو هاوکێشەین لەگەڵ مالیکیدا، ئیتر پارێزراوین!
بەڵام ستراتیژیى داعش، بە قۆستنەوەی دەرفەت و رەوشەکە: سوننە دەوچێسێنرێتەوە، مالیکی بێزراو و لاوازە چ لە ناوخۆ(لای کوردان) چ لەئاستی نێودەوڵەتیدا. سەرەڕای ئەوەی مالیکی هۆکارێکی داڕمانی دەوڵەتی عێراقە، حکومەتەکەی لاواز بوو، تا بینەقاقای لە قەیران و کێشەدا بوو. هەروەها، سوودبینین لە هەڵایسانی شەڕی ئیسرائیل/ غەزە: دەکرێ لە یەککاتدا رای گشتی جیهانى ئیسلامی بەلای خۆیدا رابکێشێت. ببێتە داکۆکيكاری موسڵمانانی عێراق، دواتریش هیوایەکی فەلەستینییەکان. جگەلەوەی دەیزانی کوردستان خۆی ناهاوێتە شەڕی تایفی سوننە/شیعە. ناشیەوێ لەگەڵ داعشدا بە شەڕ بێت!
دیارە ئەوەش راستە کە لە رووی سەربازی و لۆجیستیيەوە، داعش ناتوانێ بەرەو ناو بەغدا بکشێ. لەبەر ئەوەی، شارێکی گەورە و رێژەی سوننەی یەکجار کەم بۆتەوە. ئەگەرچی ئامانجی راگەیاندراوی رووخاندنی پایتەخت و تەفروتوناکردنی حکومەتی مالیکی بووە! سەرەڕای ئەوەی داعش زیرەکانە توانی گەمە بە لێکدانەوەو پێشبینی نەیارەکانی بکات. لەڕێی ترساندن، تۆقاندن: بە تەقاندنەوەی حوسێنیەکان، مەرقەد و دەرپەڕاندنی کەمینە ئایينی و نەتەوەییەکان، کوشتنی هاووڵاتی و سەربازی شیعە. لەکاتێکدا، دەیتوانی مەرقەدی ئیمامی عەسکەری لە سامەرا و بەنداوی موسڵیش بتەقێنێتەوە، بەڵام رووینەدا، چونکی جگەلە تاکتیکێک، خودی ئامانجەکەی نەبوو. ئەمانەو چەندین هێرشی سەربازی و خۆکوژی کە زۆرێکیان ستراتیژیەتی یەکەم و مەبەستی بنەڕەتی داعش نییە. با بڵێین بەلانی کەمەوە لەئێستادا، جگە لە تاکتیکی بەلاڕێدابردنی نەیار و دوژمنەکانی، هیچیتر نییە! کەواتە، بۆ کەوتەشەڕ لەگەڵ پێشمەرگە؟ پێموایە گەورەترین و بزوێنەرترین فاکتەر لە ئێستەو داهاتوودا نەوتە. دەستگرتن بەسەر کێڵگە نەوتیيەکان، غاز و سەرچاوە سروشتیيەکان پاڵنەری سەرەکيی گۆڕینی ئاڕاستەى هێرشەکانیەتی. دیارە داعش نایەوێ و ناشتوانێ بێتە ناو شاخەکانی کوردستان. پێشڕەوییەکانی لە دەشت و پێدەشتەکاندایە. رەنگە، لەسوودی بێ کە لەچیاکاندا مۆڵگەی خۆپارێزی هەبێ، بەڵام بۆی سەخت و تا راددەيەك ئەستەمە! بۆی دەرکەوت کە دراوسێکەی(کوردستان) رکابەریەتی لە بواری نەوتدا و یەکێکیشە لە کێشە بنەڕەتیيەکانی نێوان بەغدا و کورد. جگە لەوەی لەپرسی نەوتدا، داعشیش وەک کورد هەمان تەماع و خواستی هەیە: سەربەخۆبوون، سەرپێخۆکەوتنی ئابووری بەسوودوەرگرتن لە رەوشی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست!
بۆ ئەم دراوسێ نوێیە قبووڵ ناکرێ کە لە کاتێکدا خەریکی راماڵینی سوپای عێراقە، کورد سنوورە نەوتییەکانی فراوانتر بکات. ناکرێ چیتر داعش فاکتەری ئاسانکاريی هەرێم بێ کە ناوچەکانی (١٤٠) بخاتەژێردەست و باشتر بەربەرەکانی بەغدای پێ بکات و وەک گەمەکارێکی بەهێز لەگەڵ بەغداو کارتی فشار ئاڵوگۆڕکات. بەتایبەت مەترسيی گەڕانەوەی ناوچەدابڕێنراوەکان ببێتە بابەتی ئاڵوگۆڕی سیاسی، لاوازکردنی سوننەو بڕیاردان لەسەر سەرۆکی حکومەتی بەغدا. تەنانەت بەهێزبوونی رۆڵی کورد لەوەدا کە عێراق دەبێتە سێ هەرێمی فیدڕاڵی. ترسی داعش لە سنووری هەرێمی سوننەی داهاتوو، هەروەها سەرچاوە سروشتی و نەوتيیەکانە کە بە بەراورد بە هەرێمی کوردستان هەژارتر بێ. واتە رووبەری جوگرافی بەرتەسکتر و توانای مانۆڤر بۆ داعش لەنێوان سووریا و عێراقدا سنووردار کات. لێرەوە ناتوانین بڵێین لەبەر ئەوەی داعش دژی مالیکی، یا شیعەیە، بەرگری لە سوننە دەكات و پەلاماری کوردستان نادات. هاوکات لەبەر ئەوەی سوننەی عەرەبە، دژ بەخواستی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردە!
کەواتە، هەوێنی پرسەکەو چاوچنۆکیيەکانی (داعش) لە نەوتدا چڕدەبێتەوە، ئەگەرچی بەپێی توێژینەوە و بڵاوکراوەکانی داعش، دەوڵەمەندترین رێکخراوی تیرۆریستین و خاوەنی ملیارها دۆلاریش بوون پێش داگیرکردنی موسڵ، بەڵام ئێستە چەندین کێڵگەی غاز و نەوتی لەبەر دەستە و نرخی بەرمیلێک پاش سەرکەوتنەکانی نزیکەی (١٨$)ـە! چیتر نایەوێ وەک رێکخراوێك لەسەر تاڵان، شکاندنی بانک، بردنی خشڵ و زێڕ بژی. ئەو خۆی بە دەوڵەتی خاوەنی سنوور و دەستووری ئیسلامی دەبینێ. لە نزیک و دوورمەوداشدا خوازیارە هەرچی شەڕکەرە لەخۆی کۆبکاتەوە. هەر جەنگاوەرێکیش مانگانە نزیکەی هەزارەها دۆلاری تێدەچێت. پێویستی بە چەسپاندنی سنوورەکانی نێوان سووريا و عێراقە. لەبەرئەوە دەبێ لە ناوچەکدا خاوەنی سامانی خۆی بێ! مەرجیش نییە هەر لە شەڕی بەرەییدا بێ، بەڵکو بۆ ئەنجامدانی تیرۆر لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان بەگشتیدا، سەرچاوەی دارایی درێژخایەنی پێویستە