بەدواداچوونێك بۆ هۆكارەكانی دروستبوونی داعش لە نێو موسڵمانان
د. محمد شەریف
ئیسلام ئایینی یەكترناسینە (لتعارفوا)، یەكترناسینیش بە هەماهەنگی و كرانەوە دەكرێت، نەك بە گرژی و رك و كینە، لەم روانگەیەوە پێغەمبەر (د.خ) لە مەدینە لەگەڵ هەموو لایەنە جیاوازەكان بڕیاری ژیانی هاوبەشی دا. لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە: (كلا نمد هؤلاء وهؤلاء من عطاء ربك وما كان عطاء ربك محظورا) – سورة الاسراء – واتا (ئادەمیزاد موسڵمان بێت، یاخود نا، بە یەكسانی شایەنی رەحمەت و بەخشینی خودان).
لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە پێشەوە: ئایا ئەم دیاردەیە چییە سەریهەڵداوە كە هەرچی هەیە لە بەرامبەر باش و خراپ بە ناوی ئیسلام رەفز دەكرێت؟ بۆكۆ حەرامە بۆ ؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەبێت ئەم راستییە بزانین كە ئاینی ئیسلام لە سەر دوو بنەما دامەزراوە (الكتاب والحكمة) رێگەی دین و ئیمانمان لە كتابدا هەیە كە دەكاتە نەگۆڕەكان. واتا ثوابت (عقائد، عبادات، اخلاق)، بەڵام بابەتە بگۆڕەكان – متغیرات كە بریتییە لە سیاسەت و مامەڵەكردن كە تەنیا بە عەقڵانیەت و حیكمەت بنەمای كارە لەنێو كۆمەڵانی ئادەمیزاددا. بەیان و روونكردنەوەی كتاب و حیكمەت پەیامی پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) بوو، بەداخەوە عەقڵانییەت لە هزری ئیسلامدا زۆر لەمێژە جێگەی لاواز بووە و وەكو نیشانەی گومان دەژمێردرێت، بەتایبەتی لای رەوتی سەلەفی، هەر بۆیە توندڕۆیی دەنگی بەرزەو لەنێومان جێگەی بۆتەوە.موسڵمانان دڕەنگ بەئاگاهاتن و بینییان كاروانی شارستانییەت و زانستی لەوان تێپەڕی، عوسمانییەكان لە نیوەكانی چەرخی نۆزدەیەم كۆششێكی زۆریان كرد بۆ ئەوەی لەو كاروانە بەجێنەمێنن، بەڵام سوودێكی زۆری نەبوو، بەداخەوە زۆر لە زانا و مەلاكانی ئەو كات هەموو نوێسازی و شارستانییەتیان قەدەغە كرد، تەنانەت تایپی قورئان بە پیتی عەرەبی قەدەغە كرا، لە كاتێكدا بنەمای شەرعی دەڵێت: (الاصل في الاشياء الاباحة) بەپێچەوانەوە فەتوایان دەردەكرد، گرفتی دروستە، یا دروست نییە، گرفتێكی بێ بنەمای دروست كردبوو وەكو (بۆكۆ) حەرامی ئەم زەمانە.
مەلا (فصيح الدين الحيدري) زانایەكی بەناوبانگی كورد بوو، ئەو كات لە چەرخی نۆزدەیەمین موفتی بەغدا بوو، كە ئەم وەزعەی شەرمەزار كرد و نووسی: (ئەو كۆششەی دەكرێت بۆ دووركەوتنەوەی موسڵمانان لە پێشكەوتنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تەنیا دەمارگیری و ئەحمەقایەتییە، دەبێت وەكو دەوڵەتە پێشكەوتووەكان بكەین). هەروەها شێخ محەمەد عەبدەی میسریش بەهەمان شێوە فەرموودەی هەبوو، زۆری دیكە لەم زانایانە لەنێو جیهانی ئیسلامی پەیدا بوون، بەڵام تووشی دوو دیاردەی مەترسیدار بوون و زیاتر بیرۆكەی (حەرامی) چەسپاندو زاڵ بوو لە سەر چەمكی هەماهەنگی و قبوڵكردنی یەكتر.
یەكەم: وەهابیەت كە هێزو توانایەكی نوێی دایە سەلەفیەت و زیندووی كردەوە بەهێزێكی تازەتر و گرفتێكی گەورەی بۆ عەقڵانیەتی ئیسلام دروستكرد.
دووەم : ئیسلامی سیاسی كە لە 20 ـەكانی سەدەی بیستەم سەریهەڵداو بەرژەوەندیی سیاسیی خۆیان لەوەدا بینییەوە كە جارێكی دی جیهان دابەشی دوو جیهان بكرێت (جیهانی ئیسلام و جیهانی كوفر)، لە كاتێكدا قورئانی پیرۆز داوای یەك جیهانی كردووە (والله يدعوا الى دار السلام)، بەڵێ چەمگی عزلەتی گۆشەگیریی موسڵمانانیان لە غەیری موسڵمانان لە كەلتووری خەڵكێكی زۆر لە موسڵمانان چەسپاند، كەچی قورئانی پیرۆز و سیرەت و سوننەتی پێغەمبەر (د.خ) پێچەوانەی ئەم رەوشتە بوو، ئەدی یەكێك لە ژنەكانی جوولەكە نەبوو، یەكێكی دیكەیان قبطي نەبوو؟ بەڵێ جوولەكەیەكیش خزمەتی كردبوو، لەمەدا میثاقی مەدینە گەورەترین بەڵگەیە.
ئەو رك و كین و توندڕەوی و دەمارگیرییەی لە نێو گەنجانی جیهانی ئیسلامی سیاسی دروستبووە، دەرئەنجامی ئەو رێبازە چەوتەیە، كە گەیشتە ئەو كارە تیرۆریستییەی لە نیویۆرك و واشنتۆن ئەنجامیاندا و هەموو جیهانیان پێ هەژاند و لە 1ی شوباتی 2004ی جەژندا ئاگریان بۆ ئازیزانی كوردستان كردەوەو هەموو كوردستانیان رەشپۆش كرد. ئەم داعشە دەرهاوێشتەی گەشەكردنی ئەو رێبازە چەوتەیە، كە بەداخەوە دەمێكە لەبەر هەر هۆیەك بێت، جێگەی خۆی لەنێو كەلتووری ئیسلامیدا كردۆتەوە، گەرچی بە بەردەوامی و هەمیشە زانایانی پڕ لە زانست و شارەزا لە زانستە ئیسلامییەكان لە جیهانی ئیسلامیدا بەتایبەت لە ئەزهەر و زۆربەی مەلایان و مامۆستا و زانایانی ئیسلامی لە كوردستان لەگەڵ ئەو رێبازە نین و تەنانەت بەرهەڵستییان كردووە. دەبێت دەست لە سەر برینەكە دابنێین و بزانین چ هەڵەیەك خزراوەتە نێو كەلتووری ئیسلامی، یان رەوتی گەشەپێدانی تیرۆر دەدات؟ لێرەدا ئاماژە بەچەند گرفتێك دەدەین كە هەموویان بەپێی هەلومەرجی زەمان و شوێن پێوەندییان بە بۆچوونی ئادەمیزادەوە هەیە.
یەكەم: هەموومان دەزانین ئیسلام نەهاتووە كۆمەڵگەی ئەو كاتی عەرەبەكان لەبنڕا هەڵبوەشێنێت، بەڵكو زۆربەی ئەو دابونەریتانەی ئەو كاتی عەرەب كە كاری رۆژانەیانیان پێ دەبرد بەڕێوەو گرفتەكانیان پێ چارەسەر دەكرد، بەتاڵ نەكرا، تەنیا هەندێك نموونە نەبێت كە لەگەڵ ئەخلاق و دادپەروەریی ئیسلام نەدەگونجا، شكاندنی بتەكان و باوەڕهێنان بەخودای تاك و بێ شەریك و بەها بەنرخەكانی مرۆڤایەتی كە ئێستاشی لەگەڵدا بێت و هەتا هەتایە پێوەری مافەكانی ئادەمیزادن، ئەمە بنەمای سەرەكیی دینی ئیسلام بووە، پێغەمبەر (د.خ) خۆی شانازیی بەوە دەكرد لە زەمانی پێش ئیسلام كە جاهلیەتیان پێ دەگوت لەگەڵ چەند گەنجێك بەشداربووە و ویستوویانە لە دژی زوڵمكاری هەڵوێست وەربگرن و پشتی مەزڵووم بگرن، ئەمە وەكو كۆمەڵەی مافی مرۆڤی ئەو كاتە بووە. ئەمە ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێت كە هەر كردەوەیەك، یا شتێك باش بێ، ئیسلام پێشوازی لێكردووە، پێوەر حیكمەت و بەرژەوەندی میللەتە.
دووەم: لە روانگەی خاڵی یەكەم نابینین جیاوازی كرابێت لە نێوان سوننەتی خودا كە قابیلی گۆڕان نییە لەگەڵ دابونەریتی مرۆڤایەتی كە زەمەن دەیگۆڕێت، بەڵام لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە بۆ چارەسەركردنی بەرقەراری لە كۆمەڵگەی ئەو كات كە پێویستی بەمانەوە بووە. بە وردی ئەم ئایەتە پیرۆزە نەخوێندراوەتەوە (يريد الله ليبين لكم ويهديكم سنن الذين من قبلكم) – سورة النساء. بە كورتی جیاوازی لە نێوان نەگۆڕەكان و بگۆڕەكان نەكراوە كە ڕێگەی دین و ئیمانمانە. بۆ نموونە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نزیكەی 150 ساڵ دەبێت نەفرەت لە كۆیلایەتی عبودییەت دەكات، عوسمانیەكانیش لەساڵی 1867دا كۆیلایەتییان حەرام كرد، بگرە لە ئەخلاقی مرۆڤایەتی ئەمڕۆشدا جێگەی نەماوە و لەسەرجەم مافەكانی مرۆڤ و دەستووری هەموو دەوڵەتەكانی سەر زەمین حەرام كراوە، لەكاتێكدا قورئانی پیرۆز پێش هەموو شارستانیەتەكان نەخشەڕێگەی بنبڕكردنی كۆیلایەتی چەسپاندووە، مرۆڤی هان داوە بۆ (فك رقبة) واتا ئازادكردنی مرۆڤ. واتا دروشمی گەورەی قورئانی پیرۆز (فك رقبة) نەك (اسر رقبة) یا (ذبح رقبة)، كەچی بابەتی كۆیلایەتی لە كتێبەكانی فقهی هەموو لایەكان تا ئەمڕۆ ماوەتەوە، وەكو (سنة الله) حسابی بۆ كراوە و وەكو حوكمی خودا داعشیش بەرجەستەی دەكات و خەڵكێكی نەفامیش (الله اكبر)ی بۆ دەڵێت، بەخەیاڵی ئەوەی شرع الله زیندوو كراوەتەوە (سبحانك هذا بهتان عظيم). هەروەها وەكو لە قورئاندا نموونەی دی زۆرن بە وردی بخوێنەوە (ان الله يحب الذين يقاتلون في سبيله صفا كانهم بنيان مرصوص) دیارە جەنگی شانبەشان لەگەڵ چەكی كۆمەڵكوژی ئەم چەرخە ناگونجێت.
گرفتی ئەم هەموو فەرموودەیەی نسبەت بە پێغەمبەر دراوە
1. پێغەمبەر نەیهێشتووە فەرموودەی ئەو بنووسرێتەوە ( لاتكتبوا عنی).
2. بەمەرج خەلیفەكانی راشدین فەرموودەیان قبوڵ دەكرد، ئەبو هورەیرە دەڵێت: نەمدەوێرا لە زەمەنی حەزرەتی عومر روایەتی فەرموودە بكەم.
3. لەپاش 120 ساڵ و لە دوای بڵاوبونەوەی درۆی زۆر بەناوی فەرموودەی پێغەمبەر دەستیان كرد بە نووسینەوەی فەرموودە بە مەبەستی زانینی راستییەكان، ئەمە كارێكی یەكجار گەورە و مێژوویی بوو، زانستی فەرموودە پەیدا بوو، بەڵام زەمان زۆر شتی گۆڕی كە وەكو خۆی نەهاتەوە، زۆر لەو فەرموودانە درۆ بوون، یاخود جێگەی متمانە نەبوون، بەتایبەتی لەبابەتی (ترغیب و ترهیب) دەردەكەش لەگەڵ بانگخوازەكان و وتاری هەینی سەرچاوەكەی لەو بابەتەیە.
4. مێژووی فەرموودەكانی پێغەمبەر (د.خ) دیار نییە، بەدەگمەن نەبێت.
5. تەنیا قورئان وەحیە ؛ پێغەمبەر (د.خ) وەكو بەشەر ئیجتیهادی كردووە، بەڵام هەمیشە روون نەكراوەتەوە كە ئەم فەرموودەیەی پێغەمبەر (د.خ) رسالییە، یا بەشەرییە، یا تایبەتە بەخۆی، یا بە كاتێك، یا گشتییە.
6. زانایانی علمی فەرموودەكانی پێغەمبەر (د.خ) زۆر نموونەیان هێناوەتەوە (مختلف الحديث) كە پێچەوانەی یەكترن و ویستوویانە چارەسەریان بكەن، بەڵام بنبڕ نەكراوە.
7. هەموو فەرموودەكان (ظنين) واتا متمانەی تەواو لە راستی هەرە زۆری فەرموودەكان نییە، هەندێكیان پێچەوانەی قورئانی پیرۆزن، كە بە تەئكید راستە، وەكو دەڵێن پێغەمبەر فەرموویەتی: من هاتووم سەرتان ببڕم، كەچی قورئانی پیرۆز فەرموویەتی: (وما ارسلناك الا رحمة للعالمين) واتا نامەی تۆ یا محەمەد بۆ گشت عالەم تەنیا رەحمەتە.
زۆربەی هەرە زۆری فەرموودەكان روایەتی تاكە كەسێكە، گرفتی متمانە پێكردنی هەر ماوەتەوە و بە تەواوەتی چارەسەر نەكراوە، هەر بۆیە زانایانی وەكو ئەبو حەنیفە تەنیا بە فەرموودەی بەناوبانگ رازی بووە كە بە زۆر لاوە روایەت كرابێت، ئەوانەش بە دەست دەژمێردرێن، ئیمامی مالیكیش فەرموودەی وەرنەگرتووە لەگەڵ كاری خەڵقی مەدینە نەگونجێت.
سێیەم: چەند چەمكێكی قورئانی زۆر گرنگ هەن، كە لە مەبەست و مانای خۆی دوور كراوەتەوە و تەحریفی چەمكی جیهاد و چەمكی حاكمییەت، ئەو تەحریفەش كراوەتە بنەمای شەرعیەتی (كراهية الاخر) و رەفزی ژیان لەگەڵیاندا.
1. جیهاد زەحمەتكێشی و ئامادەباشییە بۆ بەرگری، نەوەك بۆ هەڵكوتانە سەر دینێكی دی (لا اكراه في الدين)، زەحمەتكێشان بۆ پاككردنەوەی دەروون (جهاد النفس) كە لەهەموو جیهادێك پایەبەرزترە، كەچی جیهاد كراوە بە جەنگ و كوشتن و بڕین. لە قورئانی پیرۆز شەڕ لەگەڵ ئەوانەی دەكرێ شەڕمان لەگەڵ دەكەن (وقاتلوا الذين يقاتلونكم) وەكو شێخ محمدی غەزالی دەڵێت: ئەوانە ئایەتەكان پچڕ پچڕ دەكەن و لەسیاقی خۆیان دەریدەهێنن بۆ مەبەستی تایبەتی خۆیان.
2. بە هەڵە شرۆڤەكردنی ئایەتی (ان الحكم الا لله) موسڵمانانی دواخست لە كاروانی شارستانییەت و پێشكەوتنی دنیا، بە گوێرەی ئەم شرۆڤە هەڵەیە حاكمییەت هەر بۆ خودایە، هەر كەسێ رازی بێت بە یاسای بەشەر كافرە، دەبێ (شرع الله) بەرجەستە بێت، هەروەكو داعش دەیسووڕێنێ و گروپەكانی سەید قوتب و مودودی لە ئیسلامی سیاسی، سەلەفییە توندڕەوەكان بە توندوتیژیی و دەمارگیریی بانگەشەی بۆ دەكەن.
ئێمە لە پڕۆژە نوێسازییەكەمان (تجديد الموقف الاسلامي في الفقه والفكر والسياسة) كە كۆڕبەندەكەمان. كۆڕبەندی هزری ئیسلامی – سەرپەرشتی دەكات، بە تێر و تەسەلی ئەم شرۆڤە هەڵەیەمان پووچەڵ كردەوە، بە بەڵگەی ئەوەی نە لەگەڵ سیاقی ئایەتەكان دەگونجێت، نە سیرەی پێغەمبەر و خەلافەت و مەسئولییەتی مرۆڤایەتی لەسەر ئەم زەوییە، بێگومان مەبەست لە وشەی حوكم لێرە قەزا و قەدەرە. پشتبەستن بە شرۆڤەی سەید قوتب پێشتریش خەوارجەكان كارەساتێكی پڕ وەحشییەتی پەیدا كردووە، بە گوێرەی شرۆڤەی ئەوانە ئەم خەڵقە كە (لا الله الا الله) دەڵێن لە جاهلییەتدان – كافرن – مورتەدن، مورتەدیش دەبێ بكوژرێت.
نەخێر نە ئەوانە كافرن و نە مورتەدیش دەكوژرێ. (والله خير حافظا وهو ارحم الراحمين).
