دیوه نه‌بینراوه‌كه‌ی كاولكاری جه‌نگ
د.چواس حەسەن
یادوه‌ریه‌كانم به ده‌نگی فرۆكه و گرمه‌ی ناپاڵم ده‌ست پێده‌كه‌ن، ئه‌وكاته‌ی له‌ساڵی 74 بۆردومانی شاره‌كه‌م كرا. هه‌میشه له‌گۆڕه‌پانی جه‌نگ بووین، له‌و گۆڕه‌پانه ده‌چوینه قوتابخانه و یاریمان ده‌كرد.
زۆر منداڵ بووم كه سه‌رچه‌فی سه‌ر لاشه‌ی قوربانیه‌كانی بۆردومانی فرۆكه‌م هه‌ڵداوه‌ته‌وه بزانم كه‌سوكارمی تێدانیه!!
زۆر منداڵ بووم كه بینیم باوكێك به‌ده‌ستی خۆی لاشه‌ی تاقه كوڕه كوژراوه‌كه‌ی به‌تۆپباران له مزگه‌وتدا ده‌شوشت و شوكری خواشی ده‌كرد.
زۆر منداڵ بووم كه تاقیكردنه‌وه فێری كردم ئه‌گه‌ر له‌كاتی تۆپ باراندا گوێت له‌ده‌نگی هه‌ڵدانی تۆپه‌كه بوو، یان گوێت له وورشه‌وورشی گولـله‌كه‌ی بوو ئه‌وا بزانه به‌رت ناكه‌وێت، چونكه ئه‌و تۆپه‌ی به‌رده‌كه‌وێت فریاناكه‌ویت گوێت له‌ده‌نگی بێت.
زۆر منداڵ بووم كه شه‌و تا به‌یانی له‌ژێر بروسكه و گرمه‌ی هه‌ڵدانی تۆپه‌وه له گردی حوسنی، له‌سه‌ربان ده‌خه‌وتین و گوێشمان پێ نه‌ده‌دا، وامان لێ هاتبوو خه‌وێكی قوڵ و شیرینمان ده‌كرد.
زۆرمنداڵ بووم كه ئه‌ندازه‌ی كونه ته‌یاره له‌باوك و باپیرانمانه‌وه فێربووین.
كه‌باسی جه‌نگ ده‌كه‌ین، خانووی كاول و شاری چۆڵكراو و ئاگر و دوكه‌ڵ و داروپه‌ردوی به‌سه‌ر یه‌كتریدا ڕووخاومان دێته به‌رچاو.
جه‌نگ ئافاتێكه ته‌نها پایه‌ی باڵه‌خانه‌كان ده‌هێڵێته‌وه، ئه‌وانیش وه‌ك مۆرانه لێی دابن.
ئاسه‌واری ژیان و ئاوه‌دانی ده‌سڕێته‌وه.
هه‌میشه مه‌ترسیه‌كانی جه‌نگ له دیوه بینراوه ماددیه‌كه‌یدا ده‌بینین...تا ئه‌وه‌ی كاتێك باسی ئاسه‌واره‌كانی جه‌نگ ده‌كه‌ین، ته‌نها و ته‌نها ده‌ڵێین شه‌ڕ ماڵ وێرانیه، كاولكه‌ره، ته‌ڕو ووشك به‌یه‌كه‌وه ده‌سوتێنێت.....هتد
ده‌كرێت ئاسه‌واره ماددیه‌كانی جه‌نگ زوو بسڕدرێنه‌وه، باڵه‌خانه‌كان نۆژه‌ن بكرێنه‌وه، شوێنه‌واری فیشه‌كه‌كان له‌سه‌ر دیوار و ده‌رگا و په‌نجه‌ره‌كان پینه بكرێن، شه‌قامه‌كان پاك بكرێنه‌وه و له‌ته بلۆك و تانك و ئۆتۆمبێلی تێكشكاو و لاشه‌ی سه‌گ و پشیله تۆپیوه‌كان فڕێ بدرێنه ده‌ره‌وه‌ی شار، ته‌نانه‌ت شوێن گولـله‌ی جه‌سته‌كانیش ساڕێژ ببن، مه‌گه‌ر ته‌نها دووتوێی كتێبه میژوویه‌كان بیرمان بخه‌نه‌وه كه شه‌ڕێك ئا لێره‌دا به‌رپاببوو، ڕویداوه.
به‌ڵام جه‌نگ ڕوویه‌كی دیكه‌ی كاولكاری هه‌یه، كاولكاریه‌كی هه‌تا هه‌تایی، ساڕێژ نه‌بوو. كاولكاریه‌ك له‌وانه‌یه قه‌تاو قه‌ت شوێنه‌واره‌كه‌ی نه‌سڕدرێته‌وه، كاریگه‌ره‌یه‌كانی تا هه‌تایه به‌رده‌وام بێت و ژیانی ملیۆنان ملیۆن كه‌سی دیكه بۆ ده‌یان و بگره سه‌دان ساڵ بگۆڕێت.
شوێنه‌وارێك به‌چاو نابینرێت، به‌ڵام هه‌ستی پێ ده‌كرێت و له‌بیر ناچێته‌وه. ئه‌ویش شوێنه‌واری جه‌نگه له‌سه‌ر ده‌روونی مرۆڤه‌كان، به‌تاك و به‌كۆمه‌ڵ.
جه‌نگ پێش هه‌مووان، سه‌دان و بگره ملیۆنان لاو ده‌كاته سووته‌مه‌نی خۆی، ملیۆنان عاشق و خۆشه‌ویست به‌یه‌كجاری له‌یه‌كتری داده‌بڕێت و له‌یه‌كتریان ده‌كات. بۆ ده‌یان ساڵ دوای خۆی شه‌وان مرۆڤه‌كان به تامه‌زرۆیی جارێك بینین، ووته‌یه‌ك، ده‌ست له‌ملانێیه‌ك ده‌تلێنێته‌وه. به‌شێوه‌یه‌ك ڕه‌فتار و گوفتاری مرۆڤه‌كان ده‌گۆڕێت و تێڕوانینێكی وه‌ها ڕه‌شیان له‌سه‌ر ژیان و مرۆڤ و كۆمه‌ڵگا بۆ دروست ده‌كات، كه نه‌وه له‌دوای نه‌وه، به‌بێ ئه‌وه‌ی هه‌ست به‌خۆیان بكه‌ن، به‌میرات بۆ یه‌كتری جێ ده‌هێڵن.
جه‌نگ سه‌دان و ملیۆنان مرۆڤ بێ به‌ش ده‌كات له‌چێژتنی تامی باوكایه‌تی و دایكایه‌تی، ملیۆنان بێ به‌ش ده‌كات له گه‌رمی دیداری ئێوارانی باوكه‌كان، ئازارێك به‌گه‌روی منداڵه بێ باوكه‌كاندا ده‌كات، كه نه‌ته‌مه‌ن و نه عه‌قڵ و نه‌كامڵ بوون و ته‌نانه‌ت پیربوون و مردنیش كۆتایی پێ ناهێنێت و دیسان به‌میرات بۆ نه‌وه‌كانی دوای خۆی ده‌مێنێته‌وه.
هه‌ربۆیه‌شه شاره‌كان، ده‌وڵه‌ته‌كان دروست ده‌بن و له‌ناویش ده‌چن، كه‌چی هه‌واڵی شه‌ڕه‌كانی به‌ره‌به‌یانه‌كانی مێژوو هه‌ر وه‌ك خۆیان ده‌مێننه‌وه....ئه‌وه ڕووخانی دیواری قه‌ڵاكان نیه كه مرۆڤه‌كان له‌بیریان ناچێته‌وه، ئه‌وه ده‌نگی شكانی ده‌رگای شاره‌كان نیه، ئه‌وه گه‌رمی سووتانی بازاڕه‌كان نیه، ئه‌وه تۆزی ڕووخانی ماڵه‌كان نیه وا ده‌كات كه مێژوو جه‌نگه‌كانی مرۆڤی بیرنه‌چێته‌وه، به‌ڵكو ئه‌وه ئاهـ و ناڵه و زام و برینی ده‌روونی مرۆڤه‌كانه، كه هه‌رچه‌ند نابینرێن و نابیسرێن، كه‌چی گوێی مێژوویان پڕ و كه‌ڕ كردوه و به‌مردنی خاوه‌نه‌كانیشیان كپ نابن.
جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م و دووه‌م ئاسه‌وارێكی ماددی ئه‌وتۆیان له‌ئه‌وروپادا نه‌ماوه تا له‌ڕێگه‌یانه‌وه هه‌ست به‌وه‌حشیگه‌ریان بكه‌یت. به‌ڵام هێشتا ئه‌و دوو جه‌نگه له‌ویژدانی ئه‌وروپیه‌كاندا وه‌ك ئه‌وه‌ی دوێنێ ڕویدابێت زیندوون. ئه‌وه دوێنێ بوو به‌گوێره‌ی شه‌ڕی ته‌ڕواده، كه له‌وانه‌یه شاره‌كه ئاسه‌واریشی نه‌مابێت، كه‌چی چیرۆكی به‌یه‌ك نه‌گه‌یشتنی ئه‌خیل و خۆشه‌ویسته‌كه‌ی كه‌به‌رجه‌سته‌ی زام و ئازاری له‌یه‌كدابڕان و به‌یه‌ك نه‌گه‌یشتنی هه‌زاران هه‌زار كچ و كوڕی ته‌رواده‌ی كردوه هێشتا له‌دووری هه‌زاران ساڵه‌وه وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌په‌ناماندا بێت خۆی ده‌كات به‌ویژدانماندا و ئازارمان ده‌دات.
به‌ڵێ ئه‌وه‌یه ڕووه نه‌بینراوه ناماددیه‌كه‌ی شه‌ڕ كه هه‌رچه‌ند نابینرێت و نابیسرێت، به‌ڵام قه‌تاو قه‌ت ناسڕدرێته‌وه و ساڕێژیش نابێت.
بۆیه له‌جه‌نگ ده‌ترسم
