سەرۆكی فەرەنسا لە بەردەم مارشی ئەی رەقیبدا
دکتۆر عادل باخه‌وان*
لە 12ی سێپتەمبەری 2014دا و بۆ یەكەمجار لە مێژووی كۆماری فەرەنسادا، سەرۆكێكی فەرەنسی سەردانی هەرێمی كوردستان دەكات و لەلایەن سەرۆكی هەرێم و بە مارشی «ئەی رەقیب» و «لا مارسەیەز» (مارشی كۆماری فەرەنسا) پێشوازی لێدەكرێت. پێموایە، ئەم سەردانەی فرانسوا هۆلاند یەكێكە لەو رووداوە گەورانەی كە دەكرێت زانستە سیاسییەكان بە وردی لە سەری رابوەستن و كار لەسەر هۆكار و دەرەنجامەكانی بكەن. بە گەرماوگەرم و بەشێوەیەكی خێرا دەگەڕێمەوە سەر پێنج رەگەزی سەرەكی، كە بەشداری زیندوو دەكەن لە دروستكردنی ئەم رووداوەدا و وا لە فرانسوا هۆڵاند دەكەن، كە وەك یەكەم سەرۆك كۆماری فەرەنسا، ئامادە بێت لە ژێر سێبەری ئاڵای كوردستاندا بوەستێت و گوێ لە مارشی «ئەی رەقیب هەر ماوە قەومی كورد زمان» بگرێت.
رەگەزی یەكەم: فەرەنسای ئاسایش. لە سەرەتای ساڵی 2014 دا، فرانسوا هۆلاند، لەبەردەم زیاتر لە هەزار و چوار سەد رۆژنامەنووسدا و بۆ یەكەمجار نهێنییەكی ترسناكی دەربڕی و وتی: بەپێی راپۆرتەكانی دەزگای هەواڵگری فەرەنسی، 700 هاووڵاتی فەرەنسی لە ریزەكانی رێكخراوی «داعش»دان! ئەم لێدوانەی سەرۆكی فەرەنسا، لە كاتی خۆیدا چەندین ناوەندی فەرەنسی تووشی شۆك كرد. 700 هاووڵاتی فەرەنسی، پەروەردەكراو لە سەر ئایدیۆلۆژیای داعش، كە لە ئەلفەوە تا یا، پێكهاتەیەكی بیناكراوە لەسەر نمایشكردنی زەبر و زەنگ بەشێوەی رادیكاڵ. لەم ئایدیۆلۆژیایەدا، كردەی سەربڕینی مرۆڤ لە بەردەم كامێراكاندا و كردەی ئاوخواردنەوە وەك یەك ئاسایی دەكرێنەوە! كردەی كوشتنی دەستەجەمعی و كردەی یاریكردنی دەستەجەمعی وەك یەك ئاسایی دەكرێنەوە! مرۆڤی داعشی، جا ئیتر فەرەنسی بێت، یان عێراقی، ئامادەیە بە دەم خەندەوە، منداڵ، ژن، پیاو، مەدەنی، چەكدار، موسڵمان، مەسیحی، رۆژهەڵاتی و رۆژئاوایی وەك یەك و لە مەیدانە گشتییەكاندا، یان لە بەردەم كامێراكاندا، یاخود لە كۆڵانەكانی فەیسبووكدا سەر ببڕێت. گەڕانەوەی پانزە لە سەدی ئەم حەوت سەد كەسە بۆ فەرەنسا، تەواوی كۆمەڵگەی فەرەنسی دەخاتە بەردەم ترسناكترین هەڕەشەوە. كاتێك موحەمەد مەرەحی فەرەنسی، كە یەكێك بوو لەو گەنجانەی لە نێو ئایدیۆلۆژیای داعشدا گۆشكرابوو، گەڕایەوە فەرەنسا، لە شاری تولوز و لەبەردەم قوتابخانەیەكی ساوایاندا و بە خوێنێكی ساردەوە، چەندین منداڵی فەرەنسی گوللەباران كرد و بەردەم قوتابخانەكەی پڕكرد لە خوێنی ئەو ساوایانەی كە تازە فێری ئەوە ببوون بە دایكیان بڵێن: رۆژباش دایە گیان! لێرەوە، ئەو 700 موحەمەد مەرەحەی نێو داعش و ترسی گەڕانەوەیان بۆ فەرەنسا، دەبێت بە یەكێك لە ئەولەوییەتەكانی سەرۆك كۆماری فەرەنسا و هەموو رێگەكان، بە رێگەی هەولێریشەوە، دەگرێتەبەر بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی فەرەنسی بپارێزێت لە زەبر و زەنگی رادیكاڵییان. دیپلۆماتێكی فەرەنسی، كە هاوڕێیەتی فرانسوا هۆلاندی دەكرد لە هەولێر، دەڵێت: ڕێگەنادەین كە دەوڵەتێكی تیرۆریست لە موسڵدا دروست ببێت، كە تەنها 5 كاتژمێر بە فڕۆكە لە پاریسەوە دوورە!
رەگەزی دووهەم: فەرەنسای ئابووری. لە ئێستا و ئێرەدا قەیرانێكی ئابووری سەخت ئەوروپا بەگشتی و فەرەنسای بەتایبەتی گرتووەتەوە. رێژەی بێكاری لە فەرەنسادا بۆ یەكەم جار 10%ی تێپەڕاند، ژمارەی هەژاران هەشت ملیۆن و پێنج سەد هەزار كەسیان تێپەڕاندووە، ژمارەی ئەو كەسانەی كە لەسەر جادەكان دەخەون و بێ جێگەن، بۆ یەكەمجار ملیۆنێك و حەوت سەد هەزار كەسیان تێپەڕاند، دیسانەوە ئەم ساڵیش گەشەی ئابووری لە فەرەنسادا لە پلەی سفردایە. لە هەلومەرجێكی ئاوادایە كە فەرەنسای فرانسوا هۆلاند لە گەڕانێكی بەردەوامدایە بە دوای سەرزەمینی نوێی وەبەرهێناندا. كوردستانی عێراق كە چەندین ساڵە هەڵگری هەردوو بنەمای «ئاسایش/ سێكیورتێ» و «سەقامگیری/ستابیلیتێ»یە، یەكێكە لەو سەر زەمینە نوێیانەی كە فەرەنسا بە هەموو توانا ئابوورییەكانیەوە رووی تێكردووە. شەریكە گەورەكانی وەك لافارج، تۆتال، تەنانەت ئوشانیش بە قووڵایی كوردستاندا چوونەتە خوارەوە و سەدان ملیۆن دۆلاریان خستووەتە چەندین پڕۆژەی جیاوازەوە، تەنانەت هەردوو شەریكەی (رۆنۆ و پیجۆ)ش لە دروستكردنی پردی راستەوخۆدان لەگەڵ كوردستاندا. بەم شێوەیە، هەر هەڕەشەیەك بۆ سەر كوردستانی عێراق، راستەوخۆ دەبێت بە هەڕەشە بۆسەر تەواوی ئەو پڕۆژە ئابوورییە فەرەنسییانەی كە جێگیركراون، یان لەسەر رێگەی جێگیركردندان. ئەمەش وەك یەكێك لە هێڵە سوورەكانی سەرۆكایەتی فەرەنسا وێنادەكرێت. بێهوودە نییە كاتێك كە هەولێر دەكەوێتە بەردەم مەترسییەوە، فەرەنسا وەك یەكەم وڵاتی رۆژئاوایی، جبەخانەكانی بۆ پێشمەرگە دەكاتەوە.
رەگەزی سێیەم: فەرەنسای مۆدێل. جیاواز لە وڵاتانی دیكەی رۆژئاوا، فەرەنسا خۆی بە هەڵگری مۆدێلێكی تایبەت لە دەوڵەت و كۆمەڵگە تەماشا دەكات. دەوڵەتێكی بیناكراو لەسەر ئایدیای لاییكی (واتە جیاكردنەوەی دەوڵەت لە ئایین) و كۆمەڵگەیەكی سكۆلار (واتە بیناكردنی كۆمەڵگە لەسەر بەها مەدەنییەكان، نەك بەها ئایینییەكان). دیدی فەرمیی كۆماری فەرەنسا بۆ كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەو شێوەیە كە تا ئەم مۆدێلە لە دەوڵەت و كۆمەڵگە لە رۆژهەڵاتدا دروست نەبێت، چیرۆكی زەبروزەنگ كۆتایی پێنایەت. دیپلۆماتە فەرەنسییەكان گرەوێكی گەورەیان لەسەر كوردستانی عێراق كردووە و، پێیانوایە بە بەراورد لەگەڵ دەوڵەت و كۆمەڵگەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەوڵەت و كۆمەڵگە لە كوردستاندا تا ئاستێكی بەرز لاییك و سكۆلارن. ئەوان پێیانوایە پشتگیریكردن لەم مۆدێلە كوردییە، ئەركێكی ئەخلاقییەو فەرەنسا دەبێت بە ئەركی مێژوویی خۆی هەستێت و هاوڕێیەتی كوردستان، چ وەك دەوڵەت و چ وەك كۆمەڵگە بكات. من ئەم گوتارەم لەچەندین ناوەندی سیاسی و تەنانەت ئەكادیمیش بیستووە و بەردەوام دووبارەی دەكەنەوە. لێرەوە ئەم رەگەزە دەبێت بە یەكێك لە پێكهێنەرەكانی سەردانی هۆڵاند بۆ كوردستان.
رەگەزی چوارەم: فەرەنسای مێژوویی. لە مێژووی نزیكی فەرەنسادا، بەتایبەتی لە ساڵی 1981ـەوە، كاتێك كە فرانسوا میتێران دەگاتە دەسەڵات، شوناسی كورد وەك قوربانییەكی بەڕەڵاكراوی نێو كۆڵانەكانی مۆدێرنیتێ، چەپی دەسەڵات بە لای خۆیدا رادەكێشێت و پاریس دەبێت بە یەكێك لە سەنتەرە گرنگەكان بۆ ئەو «شۆڕشگێڕە» كوردانەی كە لە هیچ جێگەیەكی دنیای مۆدێرندا پەناگەیەكیان نەدەدۆزییەوە. لە پاریسدا ئەنیستیوتی كورد دادەمەزرێت، نوێنەرایەتی حزبە كوردییەكان دەكرێنەوە، دانیال میتێران، ژنی سەرۆك كۆمار خۆی وەك دایكی كوردان دەخاتەسەر شانۆ سیاسییەكان، تەنانەت فەرەنسای سیاسی دێت و ئەنجومەنی ئاسایش ناچار دەكات بە بڕیاری پاراستنی كوردەكان لە دڕندەیی سوپای سەدام حوسەینی نەوەدەكان. لە ساتەوەختی جەنگی ناوخۆدا، دیسانەوە پاریس دەبێتەوە بە یەكێك لە سەنتەرە گرنگەكانی كۆكردنەوەی ئەو «برایانەی» كە جەنگی «خودكوژی»یان دەكرد. لەنێو ئەم مێژووەدا، یادەوەری كۆلێكتیڤی فەرەنسی شوناسێكی بۆ كورد دروست كردووە كە دەتوانین ناوی بنێین شوناسی «قوربانی»، كوردبوون وەك قوربانی. هەر پەلاماردانێكی ئەم قوربانییە، یادەوەری كۆلێكتیڤی فەرەنسی رادەچڵەكێنێت و دەیخاتە بەردەم كۆمەڵێك بڕیاری ئەخلاقییەوە، وەك ئەوەی كە فەرەنسا لە پاراستنی ئەم قوربانییە بەرپرس بێت!
رەگەزی پێنجەم و كۆتایی: فەرەنسای مەسیحی. راستە لە فەرەنسادا دەوڵەت لاییكە و كۆمەڵگەش سكۆلار (بەو شێوەیەی كە پێشتر باسمكرد)، بەڵام ئەوەش راستە كە بە درێژایی مێژوو، فەرەنسا خۆی بە كچە گەورەكەی كەنیسە زانیوە و هەمیشە ماڵی یەكەمی مەسیحییە چەوسێنراوەكانی جیهان بووە، بەتایبەتی مەسیحییەكانی رۆژهەڵات. كاتێك كە رێكخراوی داعش، مەسیحییەكانی ژێر دەسەڵاتی خیلافەت دەخاتە بەردەم سێ بژاردەوە: یان موسڵمان بوون، یان جزیەدان، یان باركردن، كاتێك كە زیاتر لە دوو سەد هەزار مەسیحی ناچار بە راگوێزان دەكرێن و رێگەی كوردستان دەگرنەبەر، ئیدی كۆی جەستەی جمهوورییەت دیسانەوە رادەچڵەكێت. پاراستنی مەسیحییەكانی رۆژهەڵات یەكێكە لەو بابەتانەی كە هیچ فەرمانڕەوایەكی فەرەنسی، لە لویسی چواردەوە تا فرانسوا هۆلاند، ئامادە نییە و ناتوانێت دانوستانیان لەسەر بكات. لە هەلومەرجێكی ئاوادایە كە بەهێزكردنی هێزی پێشمەرگە، بەهێزكردنی پێگەی كوردستان، پاراستنی كوردستان یەكسان دەبێت بە پاراستنی مەسیحییەكانی عێراق بەگشتی.
ئەمە كۆی ئەو پێنج رەگەزیە كە دەستنیشانی چوارچێوەی گشتی ستراكتۆری ئامادەیی فرانسوا هۆڵاند لە كوردستان دەكەن. بێگومان لە ژێر هەر یەكێك لەم رەگەزانەدا، چەندین ژێرە رەگەزی دیكە هەن، كە دەكرێت لە كات و شوێنی دیكەدا لە سەریان رابوەستین و قسەیان لەسەر بكەین.
