ڕاوەستان و پاڵپشتیكردنی پێشمەرگە لە كاتێكدا كە كوردستان بووەتە پێگەی هێزە نیشتمانپەروەر و دیموكراتخوازە عیراقیيەكان و هێزەكانی ڕزگاریخوازی عەرەبیشی تێدا كۆبۆتەوەو هاوكات بزووتنەوەیەكی ئەكتیڤی دیبلۆماسی ئەوروپی و ئەمریكی و چەندین هێزی فەرمی وڵاتانی ديكەی عەرەبی تێدایە، لێرەوە هەرچی بە بێهەڵوێستی و بە بێدەنگی بمێنێتەوە، پێویستە ئاوڕێك بداتەوە لە هەڵەو چەوتی هەڵوێستە ستراتیژییەكانی و پێداچوونەوە بە تاكتیكەكانی خۆیدا بكاتەوە، ئینجا بۆی ڕوون دەبێتەوە كە چەندە پێویستە دژ بە دوژمنانی ئاشتی بۆ هاریكاریكردنی كوردستان بجووڵێت، تا ئەم جەنگە لە بەرژەوەندیی حەقخوازانی كوردستاندا ببڕێتەوە.


لەو كاتەوەی سوپای عیراق لە موسڵ كشایەوە، ڕاستەوخۆ هەڕەشە تیرۆریستییەكان ڕوویان لە كوردستان كردووە، ئەو هەڕەشە تیرۆریستییانە ئاراستەی پێگە ستراتیژییەكانی وەك بەنداوی موسڵ كران و تیرۆریستان لە تاوانكاری زیاتردا قاڵبوونەوە، بۆ پاكتاوكردنی پێكهاتە بچووكەكانی ئایینی و مەزهەبی ناوچەكە تواناكانی خۆیان چڕكردووەتەوە. لە سەرەتادا هێزە تیرۆریزمییەكان لە ناو موسڵدا تاوانی كوشتارگەری و لەناوبردنی بە كۆمەڵیان پیادەكردو بەوەندەشەوە نەوەستان، هاوكات هەستان بە تێكدان و تەقاندنەوەی مزگەوت و نزرگەو شوێنەوارە ژیاریی و كەلتوورییەكان و دواتر بۆ تەواوكردنی ڕووی وەحشەتگەریی خۆیان بەرەو ناوچە ئاوەدان و ئارامەكانی دیكە كشان، جینۆسایدیان لە بەرانبەر مەسیحییەكان و ئێزیدییەكان ئەنجام دا، زۆربەی ئەو پێكهاتانەش ناچار كران، پەنا وەبەر چیای شنگال ببەن و لەوێش بەبێ ئاو و خۆراك لەلایەن داعشییەكانەوە گەمارۆ دران. لەوەش كارەساتبارتر ئەوەیە، كاتێ هێزەكانی عیراق هەموو ئەو ناوچانەیان بۆ ئەم وەحشییانە جێهێشت، چیتر وەك هێزی دەوڵەت نەگەڕانەوەو تەنانەت لە سنووری ناوچەكانیش سەنگەریان دانەنا، تا دۆخەكە بۆ ئاوارەبووەكان چاك بكەن، بەڵكو هەموو دەرگاكانیان لەسەر گازەرای پشت بۆ تیرۆریستان كردەوە، لەو كاتەشدا سەركردایەتی مالیكی سیاسەتی گەمارۆی ئابووری خستبووە سەر هەرێمی كوردستان و ئاماژەی بە بەكارهێنانی گۆپاڵی سەربازی دەدا، هاوكات هەموو مەرگەساتی ئەو ناوچانەشی خستەسەرشانی پێشمەرگە تا بە تەنیا ڕووبەڕووی تیرۆریستان ببنەوە.
سەرەڕای ئەوەی جەنگ پێویستی بە پڕچەككردن و گەیاندنی تەقەمەنی و هاریكاریی ئاسمانی و فڕۆكە هەیە، كەچی بە بێ ئەوانەش هێزەكانی پێشمەرگە هەر لە پێناوی ڕزگاركردنی خاكەكەیاندا قۆڵیان لێ هەڵماڵی، بەتایبەت بۆ گێڕانەوەی ئەو شوێنە ستراتیژییانەی كە لە كاژێڕەكانی سەرەتای جەنگەكەوە لە غەفڵەتدا كەوتبوونە بەردەست دوژمنانی ئازادی و ئاشتی، هەروەها ئەركی ڕزگاركردنی ئێزیدییەكانیش كەوتە ئەستۆی پێشمەرگە، چونكە ئێزیدییەكان لە پاش كەوتنی شنگال قوربانییە سەرەكییەكانی بەردەستی تیرۆریستان بوون، هەموو دنیا چاویان كەوت بە جینۆسایدكردنیان و زیندەبەچاڵكردنیان لە گۆڕی بەكۆمەڵدا، جگە لە تاوانەكانی ڕفاندنی ئافرەتان و دەستدرێژی و فرۆشتنیان وەك كۆیلە لە بازاڕەكانی كۆیلەفرۆشتندا، ئەم دڕندەییانەش لە مێژووی هاوچەرخدا بێ وێنە بوون.
پێشمەرگەی پشتبەستوو بەو ویستە پۆڵایین و ورە بەرزییەی پێی ناسراوە و بەو سەركردایەتیكردنە مكوڕ و بەئەزموونەی هەیانە، لە بەرەكانی پێشەوەی جەنگدا پێشڕەوییان كردو هێزەكانی داعشیان تێكشكاند، بەر لە هەموو ئەمانەش پێشمەرگە پارێزەرانی بەهای مرۆیی و شەرەف و هەڵگرانی مەشخەڵی قوربانیدانن لە پێناوی ڕێباز و ماف و حەقیقەتە مرۆییەكان، لەژێر ڕۆشنایی پەرەسەندنەكانی مەیدانیی جەنگدا چالاكیەكانی پێشمەرگە بەرەو باشتر چوونە پێشەوە، كاتێك كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەخێرایی هەندێك چەك و تەقەمەنی گەیاندە هێزەكانی پێشمەرگە، ئەوەش لە پاش ئەو شەپۆلی ناڕەزایی دەربڕینەوە هات، كە بۆ پشتگیریی هەرێمی كوردستان هەموو شارەكانی ئەوروپای گرتەوە.
دیمەنە واقیعییەكان و هەڵمەتەكانی هاریكاری بە هەموو جۆرە پێوەندییەكانیەوە سەرنجی جیهانی بۆ دۆزی مرۆییانەی كوردستان ڕاكێشا، بەتایبەت پاش دیتنی ئەو تاوانانەی دژ بە مرۆڤایەتی ئەنجام دران و مەترسییەكانی و ئازارە سەختەكانیشی بۆ سەر ئاسایشی ناوخۆیی و هەرێمایەتی و تەنانەت بۆ سەر ئاشتەوایی نێودەوڵەتیش دەركەوتن.
ئەوەی هەنگاوەكانی پشتگیریی نێودەوڵەتی خێراتركردەوە، دابەزینی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بوو بۆ ناو بەرەكانی شەڕ و لێپێچینەوەو سزادانی ئەوانەش بوو كە كار و چالاكییەكانیان فەرامۆش كردبوو، یان بە كونجی پەراوێزیان ئەسپاردبوو، هەروەها ئەكتیڤكردنەوەی تواناكان لە ڕێی پلانی تۆكمەوە بۆ ئەوەی سەركەوتنەكان بەروبووم چنینەوەو گێڕانەوەی هەموو ئەو ناوچانەیان لێ بكەوێتەوە كە تیرۆریستان خەڵكانی بێ تاوانیان تێدا جینۆساید دەكرد.
ئەم شەڕانەش ئەگەر سەركردایەتییەكی حەكیمانەی لە پشتەوە نەبن، هێندە بە ئاسانی بەڕێوە نەدەچوون كە بەردەوام لەسەر هێڵن بۆ بە دواداچوونی جەنگەكە تا بەسەركەوتنی كۆتایی دەگات، چونكە جەنگ تەنیا لە بەرەی شەڕدا یەكلانا كرێتەوە، بەڵكو فەزاو مەیدانەكانی دیبلۆماسییەت ڕۆڵی كارا دەگێڕن بۆ سەركەوتن لە بەرەكاندا، لەم ڕووەوە سەردانی شاندەباڵا نێودەوڵەتییەكان و بڕیارە نێودەوڵەتییەكان هەر لە بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش كە گەمارۆی داعش و هێزە تیرۆریستییەكان و كاركردن بۆ نەهێشتنیانی لێ كەوتەوە، تا بڕیارەكانی یەكێتیی ئەوروپاش سەبارەت بە ڕێگەدان بۆ چەكداركردنی كوردستان و پێشمەرگە، بەو پێیەی سەركردایەتیی شەڕی داعش و هاوپەیمانانی دەكەن، تەنانەت سەردانی وەزیرانی دەرەوەی وڵاتان و شاندە سەربازییەكانی وڵاتان بۆ تاوتوێی داواكارییە خێراو بەپەلەكان، وا ئێستا یەك لە دوای یەكتر وەڵام دەدرێنەوەو بە بەردەوامی پەرەی زیاتر لە كارەكاندا بە دەست دەهێنرێت.
ئەم هەڵوێستە نێودەوڵەتییانە بەرهەمی ئەو بزاڤە دیبلۆماسییانە بوو كە سەركردایەتیی كوردستان لەڕێی بەڕێوەبردنی پێوەندییەكانی دەرەوەیانداو لە ڕێی دیالۆگی جددییانەی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییانەوە هاتوونەتەدی.
ڕەنگە وەڵامدانەوەی نێودەوڵەتی هانی لایەنە هەرێمایەتییەكانی ناوچەكەشی دابێت بۆ هەڵوێستوەرگرتن لەمبارەیەوە، بەتایبەتی ئەو هەڵوێستە فەرمییانەی حكومەتەكانی وڵاتانی عەرەبی لە ژێر سایەی ئەو هاوپەیمانیەتییە مێژووییەی نێوان كوردو عەرەب و لەژێر ڕۆشنایی یەكبوونی بەرژەوەندییەكان و ڕەهەندە ئەمنی و هەرێمایەتییەكان كە پێویستی بە یەكگرتوویی و هاوهەڵوێستی زیاترە لە پێناوی وشككردنەوەی سەرچاوەكانی تیرۆر لە ناوچەكەو دنیادا.
بیرۆكەی جلیتبازی و قارەمانێتی خستنەپاڵ پێشمەرگە لەلایەن وڵاتانی عەرەبییەوە خاڵێكی وەرچەرخانی بنەڕەتییە بۆ بەرژەوەندیی داهاتووی پێوەندییەكانی نێوان هەردوو گەل و نەتەوە، هەروەها لە نێوان سەركردایەتیی بزاڤی ڕزگاریخوازیی نەتەوەیی و نیشتمانی لە كوردستان و لە وڵاتانی ناوچەكەشدا بە هەمەچەشنەیی دۆخ و سرووشتی سیاسییانەو چۆنیەتی مامەڵەكردنیان لەگەڵ عیراق و لەگەڵ كوردستانیش بەشێوازێكی لێكتر جودا.
كاتێك بابەتەكە دێتەسەر سەربەخۆیی پێوەندییەكان لەگەڵ كوردستان ئەوە لە خواستێك، یان مەیلێكی ڕووتەنییەوە نایەت، بەڵكو هەڵچنراوی چەندین حەقیقەتە وەك چۆن هەر لەم گۆڤارەوە پێشتر لە جۆری بنەماكانی پێوەندیی قونسوڵییەكان قسەم كردووە، كە هاریكار بوون بۆ ڕەوایەتیدان بەو پێوەندییە تەندروستانە لەگەڵ كوردستاندا، بەتایبەتیش لە بوارەكانی كۆمەڵایەتی و تەندروستیدا، ئەمڕۆش دەروازەكان زیاتر ئاوەڵان بۆ كردنەوەی لاپەڕەیەكی تازەترـ تا پەلە بكرێت لە وەدیهاتنی سەركەوتنێكی یەكجارەكی لەبەرانبەر داعش كە بووەتە هۆكاری هەڕەشە بۆ هەموو دەوڵەتانی ناوچەكە.
مانەوەو خۆبەدوورگرتنی حكومەتەكانی دەوڵەتانی ناوچەكە لەو دیمەنە نەرێنییانەی داعش و بێدەنگبوونیان لە ئاست وەحشەتگەرییەكاندا پێویستە بشكێنرێت و لەبری بێدەنگبوون باشترە دەنگی هاریكاریی ڕاستەقینەیان بەرزبێتەوە، لە هەموو بوارە موخابەراتی و ئاسایشی و سەربازییەكانیانەوە هەروەها لەو بوارانەشدا كە توانای كوردستان زیاتر بكەن لە پێناوی دەرهێنانی داعش و هاوسۆزانیان كە بوونەتە چەند دومەڵێك و پێویستە پێشمەرگە ئەم جەنگە بە كەمترین قوربانی بباتەوە، ئەم هەڵوێستە هاریكارییە لە دەروازەكانی وەڵامدانەوەی هەڵوێستی جوامێرانەی گەلانی ناوچەكەوە هەڵقوڵاوە، بەتایبەت هێزە ڕزگاریخوازەكانیان كە پاڵپشتن بۆ دۆزی كورد.
وێڕای ئەمەش ملیۆنەها كەس لە عیراقییەكان و لەوانەش لە عەرەبە دەركراو و دەرپەڕێنراوەكانی عیراق ئێستا پەناهەندەن لە كوردستاندا، واتە كوردستان دەیانپارێزێت و هەلی ژیان و ئەمان و ئاسایش و بژێوی باشیی بۆ دابین كردوون، ئێستا گەلی كورد نان و خوانی خۆی دەكات بە دووكەرتەوە لەگەڵ ملیۆنان پەناهەندە بەشی دەكات كە ڕوویان لە شارو شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستان كردووە، سەرەڕای ئەو گەمارۆ ئابوورییەش كە لەلایەن حكومەتی مالیكیەوە خراوەتە سەری و مووچەو بودجەی پڕۆژەكانی لە كوردستان بڕیوە، پێویستە لەسەر كەسانی جوامێرو ئەوانەی بەچاوی كراوە دیمەنی ئاوارەو دەركراوانی عەرەب دەبینن كە ئێستا هانایان بۆ كوردستان بردووە، پێویستە پشتگیری لە قوربانییەكان بكەن و هاوبەشی بكەن لە بەجێگەیاندنی ئەركی بەرگریكردن لە ڕووناكی دژ بە تاریكی، واتە پشتگیری لە پێشمەرگە بكەن بە شێوەیەكی ڕوون و دیار و ڕاستەوخۆ دژ بە تاوانكاری و تاوانباران، بەمەش دەتوانن ڕێگەبگرن لە بڵاوبوونەوەی ئەو پەتایەی وێرانكاری و ئەو بوومەلەرزەیەی بۆ لەناوبردنی هەموو شتێك ژێرپێمان دەلەرزێنن.
بانگەوازی هاریكاریی پێشمەرگە بانگەوازێكە بۆ هاریكاری ئەو ڕێبازانەی ئاشتەوایی وەدیدێنێت، نەك بە تەنیا لەگەڵ كوردستان و عیراقییەكاندا، بەڵكو بۆ هەموو گەلانی ناوچەكە، بانگەوازێكە بۆ یەكخستنی توانای گەلان و حكومەتەكان تا پەتا و شەڕی تیرۆریستان لەناو دەوڵەتەكانیان بنەبڕ بێت، ئەو تیرۆریستانە كە ئێستا ژمارەیان زیاتر دەبێت، لەبەر هێزیان، یان لەبەر توانای قەناعەت پێهێنانیان نییە، بەڵكو لەبەر نەرێنی و كەموكورتی و فرەدەستی بەرانبەرەكانیانە كە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستان یەكدەست و یەك هێز نین.
لێرەوە وەبەرهێنانی ئیرادەو ویستی پێشمەرگەو توانای مانەوەیان دەرفەتێكە بۆ وەرسووڕانی ئاڕاستەكانی جەنگەكە و گێڕانەوەی ئاڕاستەی بای پەتاو توندوتیژی لە پێناوی سەقامگیری و تەناهی ناوچەكەو جیهانیشدا.
مەبەستم لەم وەبەرهێنانەیە كە لە كوردستانەوە هێزەكانی نێودەوڵەتی كۆدەبنەوەو دەبنە پاڵپشتی پێشمەرگەو هەموو تواناكان دەخرێنە زۆنێكەوە بە ئامانجی شكاندنی دڕكی داعش و پێكەوە بە هاوهەڵوێستی ستراتیژییانە هەنگاوی بۆ دەنێن. پێوەندییەكانی نێوان كوردو عەرەب بناغەیەكی پتەوی هەیەو پێكەوە هاوپەیمانی مێژووییان هەیە، ئەگەر بە نەفەسی ئەو هاوپەیمانێتییەوە بجووڵێنەوە هەموو هێڕش و پەلامارەكانی تیرۆریستان وەبەر تاشەبەردی چیاكان دەكەون و دەشكێنرێن.
ڕاوەستان و پاڵپشتیكردنی پێشمەرگە لە كاتێكدا كە كوردستان بووەتە پێگەی هێزە نیشتمانپەروەر و دیموكراتخوازە عیراقییەكان و هێزەكانی ڕزگاریخوازی عەرەبیشی تێدا كۆبۆتەوەو هاوكات بزووتنەوەیەكی ئەكتیڤی دیبلۆماسی ئەوروپی و ئەمەریكی و چەندین هێزی فەرمی وڵاتانی تری عەرەبی تێدایە، لێرەوە هەرچی بە بێ هەڵوێستی وبە بێدەنگی بمێنێتەوە پێویستە ئاوڕێك بداتەوە لە هەڵەو چەوتی هەڵوێستە ستراتیژییەكانی و پێداچوونەوە بە تاكتیكەكانی خۆیدا بكاتەوە، ئینجا بۆی ڕوون دەبێتەوە كە چەندە پێویستە دژ بە دوژمنانی ئاشتی بۆ هاریكاریكردنی كوردستان بجووڵێت، تا ئەم جەنگە لە بەرژەوەندی حەقخوازانی كوردستاندا ببرێتەوە.
جەخت دەكەمەوە لە سەركەوتنی كوردستان و هێزەكانی پێشمەرگە و هاوپەیمانەكانی لەم جەنگەی دژ بە تیرۆردا، هەروەها سەركەوتنیان بەسەر سیاسەتی تایەفەگەریی نەخۆشدا كە ناوچەكەی تەنیوەتەوەو ڕێگەی خۆش كردووە تا ئەم داڕمانانە ببینین كە لە عیراقدا بە دەستی داعش كەوتوونەتەوە، یەكەمین سەركەوتن بۆ بەرەی حەقخوازی بریتیە لە شكاندنی ئەو گەمارۆ نەگریسەی لەسەر كوردستانە، ئەوەش بە بڕیارێكی ئازایانەی لایەنی پێوەندیداری عیراقییەوە دەبێت، كە بتوانن بڕیارەكانی گەمارۆخستنە سەر كوردستان بسڕنەوەو حەقی كوردستان لە بودجەكە بە خێرایی بدەنەوەو ڕۆڵێكی كارا بگێڕن بۆ چەكداركردنی پێشمەرگەو كەلوپەل و كەرەسەی سەركەوتنیان بە دەست بگەیەنن.

* توێژەری ئەكادیمی زانستە سیاسیەكان و سەرۆكی زانكۆی ئیبن روشد لە دانیمارك