(ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری)

لە پڕێكدا دركم بە شتێك كرد، لەناو ئاپۆرای ئاڵاكاندا كە پێكهاتبوون لە ئاڵاكانی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و گۆڕان، یەك ئاڵای عێراقیشم لە هیچ شوێنێك بەرچاو نەدەكەوت، هەموو ئەو هەرایەش لە ڕواڵەتدا بۆ هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكانی عێراق بوو كە لەسەرتاسەری وڵاتەكەدا بەڕێوە دەچێت، كاتێك دواتر ئەم پرسەم لای دۆستێكم باسكرد، لە وەڵامدا وتی «ئایا چاوەڕێی ئەوە دەكەیت كە ئاڵای عێراقی بە دەستی جەماوەری كوردەوەو لەسەر شەقامەكاندا ببینیت؟».

بەخت یاوەرم بوو كە هەفتەیەك پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی عێراق لە باشووری كوردستان بم، هەر لە سۆرانەوە تا سلێمانی و هەولێر، تا ڕاددەیەك خەڵكیم دەبینی بە جۆش و خرۆشێكی لە ڕادەبەدەرەوە ڕژابوونە سەر شەقامەكان.
بەهانەكەش ئەنجامدانی هەڵبژاردنە چاوەڕوانكراوەكان بوو. لە سلێمانیش بە تایبەتی، بینیم كە ئۆتۆمبێلەكان بە جادەكاندا سەردەكەوتن و دەهاتنە خوارەوە، ئەوانیش لە كەرنەڤاڵی ڕەنگ و ئاڵاكاندا هاتوچۆیان ڕاگرتبوو. منداڵانیش خۆیان لە جامی ئۆتۆمبێلەكانەوە دەهێنایە دەرەوەو ئاڵایان دەشەكاندەوە، یان بە بان ئۆتۆمبێلەكانەوە دادەنیشتن و ئاڵایان ڕادەوەشاندو هەراو دەنگیان دەهات. كەسانی دیكە لە هەموو شوێنێكەوە خەریكی هەڵدانی یاریی ئاگرین بوون. لەسەر شۆستەكانیش هەڵپەركێی كوردەواری سازكرابوو، لەسەر جادەكان و لە شوێنی ڕاگرتنی ئۆتۆمۆبێلەكان، شۆفێرەكان بە دەم ئاوازی مۆسیقاوە سەمایان بە ئۆتۆمبێلەكانیان دەكرد. لە كاتێكدا كە لە قەراغی ڕێگاكان دانیشتبووم و لەو خەڵكە بە جۆش و خرۆشەم دەڕوانی، ئەوا خۆم بینیەوە كە لەگەڵ بزنێكی بچووكەلەدا گەمەم دەكرد (من نەمزانی ئەو بزنە لە كوێ هات- چونكە سلێمانی شارێكی گەورەیەو گوندێك نییە) ڕەوشەكە هەڵگری هەموو خەسڵەتەكانی واقیعێكی سوریالی بوو.
ئینجا لە پڕێكدا دركم بە شتێك كرد، ئەگەرچی تەنیا یەك ئاڵای پارتی كرێكانی كوردستان(پەكەكە)م بینی لەناو ئاپۆرای ئاڵاكاندا كە لە سلێمانیدا هەبوو، كە پێكهاتبوون لە ئاڵاكانی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و گۆڕان، بەڵام هیچ ئاڵایەكی عێراقی لە هیچ شوێنێك بەرچاو نەدەكەوت، هەموو ئەو هەرایەش لە ڕواڵەتدا بۆ هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكانی عێراقە كە لەسەرتاسەری وڵاتەكەدا بەڕێوە دەچێت، كاتێك دواتر ئەم پرسەم لای دۆستێكم باسكرد، لە وەڵامدا وتی «ئایا چاوەڕێی ئەوە دەكەیت كە ئاڵای عێراقی بە دەستی جەماوەری كوردەوەو لەسەر شەقامەكاندا ببینیت؟».
من زۆرم بیر لەمە كردەوە، بەو دەرئەنجامەش گەیشتم كە پێشبینیم نەدەكرد ئاڵای عێراقی لە كەرنەڤاڵە سیاسیەكان و لەسەر شەقامەكانی كوردستاندا ببینم. دوای مێژووییەكی پڕ لەسەركوتكاری، دەستگیركردن، ئەشكەنجەدان، بۆردومانی كیمیاوی و هەڵمەتی ئەنفال، ئەوا زۆر بە سادەیی دەیڵێم كە چیتر عێراق لە دڵی كورددا جێی تێدا نەماوە. وەك ئەو دوو هاوسەرەی لەبەر خاتری منداڵەكانیان پێكەوە مابێتنەوە، ئەوا باشووری كوردستان لەبەر هۆكاری كردارەكی نەك عاتیفی لە عێراقدا ماونەتەوە. لەو ساڵەدا كە لە كوردستاندا ژیام (2003-2004)، كوردێكم نەبینی دەوڵەتی كوردی نەبووبێتە خەون و ئاواتی، هەمووان ئومێدەوار بوون ببنە خاوەنی دەوڵەتی كوردی خۆیان.
كورد كە لە عێراقدا دەمێننەوە، لەبەر ئەوەیانە دەستووری ساڵی 2005 بەڵێنی پێدانی خۆڕبەڕێوبەری(ئۆتۆنۆمی)و بە نامەركەزیكردنیانی پێدا. لەگەڵ ئەم دەستكەوتانەدا، مەترسی جیابوونەوە لە كەشێكی ئاوا نادۆستانەدا، زیاترن لەو نائومێدیانەی كە لە مانەوەیان وەك بەشێك لە عێراق سەرچاوە دەگرن.
ڕەنگە كوردە ناعێراقیەكان خۆشحاڵ نەبن بەم تێڕوانینەی كوردی عێراق، بەڵام كاتێك كەمێك خۆیان دەخەنە جێی ئەوان، ئەوا پێویستە لەم تێڕوانینەیان بە باشی تێبگەن. ئەگەر دەیانەوێت وەك كورد بە بەشێك لە وڵاتەكە بمێننەوە و ڕۆژێك بێت و خۆیان لەگەڵ عێراقدا ببیننەوە، ئەوا پێویستە متمانە لە نێو كوردا بنیات بنێن و دان بە خۆیاندا بگرن.
هەروەها سوننە و توركمان و مەسیحیەكان و لیبراڵەكان و عەلمانیەكان بە تایبەتی، پێویستیان بەوەیە كورد لە عێراقدا بمێننەوە، ئەمە ئەگەر بیانەوێت دەرفەتی ڕاگرتنی هاوسەنگییان هەبێت لەگەڵ پارتە ئاینیە شیعەكانی باشووردا و ئۆتۆنۆمی خۆیان لە بەغدا بپارێزن. بە بێ كورد، دوای هەر هەڵبژاردنێك لیستی دەوڵەتی یاسای سەر بە نوری ئەل مالیكی بە حیسابی خۆی دەتوانێت لەگەڵ چەند پارتێكی ئاینی شیعەی كەمدا حكومەتی زۆرینە پێكبهێنێت. لە كۆتاییدا، عەرەبە سوننەكان بە تایبەتی، وردە وردە لەو ڕاستیە تێدەگەن كە ئەو فیدراڵیەتە بە نامەركەزیكراوەی ئەوان سەرسەختانە بەرهەڵستیان دەكرد، لە كاتی داڕشتنی دەستووردا، تەنیا بۆ كورد نەبوو. بە نامەركەزیكردن، ئەگەر بە ڕاستی ڕێزی لێبگیرێت، ئەوا دەبێتە مایەی پاراستنی خەڵكی ئەنبار و نەینەوا و دیالە و سەڵاحەددین و تەنانەت بەسرەش لەبەرامبەر هێزە نادۆست و دوورەكانی بەغدادا.
ئەوەی جێی داخەو ئەوەی جێی سەرسوڕمان نییە، سەرۆك وەزیران لە دە ساڵی ئەم دواییە بەردەوام دەستوری لاوازكردووەو كاری كردووە بۆ چڕكردنەوەی دەسەڵاتی زیاتر لە نووسینگەكەی خۆیدا. بەم كارەش، ئەوەندەی دیكە عێراق لەبەریەك هەڵدەوەشێنێتەوە، لەبری ئەوەی پێكەوە گرێی بدات. بەشێكی زۆری ئەنبار لە ئێستادا لە كەفوكوڵدایە، ناكۆكیە ئاڵۆزبووەكانی نێوان كوردیش، هانیان دەدات بۆ ئەوەی دووبارە بیر لەو بڕیارەیان بكەنەوە كە سەركێشی بە دەوڵەتی خۆیانەوە نەكەن. ئەگەر بڕیار بووبێت كە عێراقی نوێ متمانە لەگەڵ كورددا بنیات بنێتەوە و مەترسی سوننەكان بڕەوێنێتەوە، ئەوا وا پێدەچێت و زیاتر و زیاتر لەم تاقیكردنەوەیەدا شكستی هێنابێت.
كاتێك لە كۆتاییدا دەنگەكانی ئەمساڵ هەژمار دەكرێن و پارتەكانیش دەست بە كاركردن بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ دەكەن، پێدەچێت ئایندەی عێراق نادیار بێت. ڕەنگە ئەمە دوایین دەرفەت بێت بۆ سەركردە سیاسییەكان لە حكومەتی داهاتووی بەغدادا بۆ ئەوەی بە ڕاستی ڕێز لە دەستوور و ئەحكامەكانی دەستوور بگرن كە پەیوەستن بە نامەركەزیكردن و دابەشكردنی دەسەڵاتەوە.