پێویستە بایەخی ئایین وەك پەیامێكی ئاسمانیی جیابكرێتەوە لە سیاسەت و دنیاخوازییەك كە پێوەندی بە دەسەڵاتدارییەوەیە

لێبووردەیی
بە گشتی بارودۆخی هاوچەرخی مرۆڤایەتی بە هەردوو دیوی پێكەوەژیان و ناكۆكییەوە مەحكوم كراوە، ئەمە بۆ خۆی دۆخێكە ئاستێكی باڵاو بەرزی لێبووردەیی پێویستە، بە تایبەتی لەو كۆمەڵگانەدا كە فرە كەلتوورن، یان كە تژین لە جیاوازیی شێوازەكانی ژیان و بیركردنەوەدا، یان سیخناخن بە هەمەجۆرێتی لە بیروبڕواكاندا، لەو كۆمەڵگانەوە چەمكی لێبووردەیی دەبێتە چەقی بایەخەكان، بە پێچەوانەشەوە لە شوێنێكدا لێبووردەیی هیچ واتایەكی نابێت كە بیرو بڕواكان یەكڕەنگ و یەكچەشنانە بن.
لەم بارەیەوە ڕاینەر فۆرست لە كتێبێكیدا بە ناوی( لێبووردەیی لە ململانێدایە) جەخت لەسەر پێوەندیی ئۆرگانییانەی نێوان لێبووردن و ڕكابەریی دەكاتەوەو ئاماژی داوە بەوەی كە لێبووردەیی لە ڕكابەرییەوە هەڵدەقووڵێت و لە پزدانی ململانێی نێوان مرۆڤەكانەوە لە دایك دەبێت. بە شێوەیەك ئاماژە بە لێبووردەیی دەكات وەك ئەوەی هەڵوێست نواندنێك بێت بەرانبەر ڕاوبۆچوونەكانی ئەوانی دیكە، هەروەها لە بەرامبەر بڕواو بەرژەوەندییەكانی خەڵكانی تردا، یان وەك ئەوەی ڕەنگدانەوەی توانای مرۆڤ بێت لەسەر خۆگونجاندن لەگەڵ ڕەفتارو نەریتەكاندا یان لەگەڵ هەمە چەشنەیی ڕەفتارەكانی ئەوانی تردا، لەو كاتەدا پێویستێتی و بایەخی لێبووردەیی دەردەكەوێت كە گەیشتنە بە لێتێگەیشتن، ڕێككەوتنە لەبارەی دۆزەكانی كە جێی ناكۆكبوونن، ئەوەش بە مەبەستی دەرچوونە لە بەرژەوەندییە پێكناكۆكەكان، بێ ئەوەی پەنا وەبەر زبری یان توندوتیژیی و پاكتاوكردنی ئەوانی تر ببرێت. لە بەرامبەردا ناتوانرێت لێبووردەیی وەك بەهایەكی دابڕاو یان ڕەهای مۆڕاڵیانە ئەژماربكرێت، ناتوانرێت لە ساتە مێژووییەكاندا یان لە ساتەوەختانی باری وێستای واقیعیدا جودا بكرێتەوە، چونكە لێبووردەیی بە تەنیا ڕێبازێك نییە پارادۆكسانە بەسەر واقیعی وێستادا مرۆڤ بازی بەسەردا بدات، بەڵكو واتاكەی دەوەستێتە سەر كەلتوورە باوەكەی خودی سەردەمەكە، دەوەستێتە سەر پێوەندییە ڕاستەقینەكانی خودی ئەو كەلتوورەوە ، ئەگەر چەمكی لێبوردەییمان لە سیاقە مێژووییەكەی خۆیدا پچڕاندو وا خستمانەڕوو كە بوونێكی دابڕاوانەی لە مێژوودا بۆ خۆی هەبێت، لەم بارەدا لێبوردەیی هەموو بەهایەكی مرۆڤانەو كردارەكییانەی خۆی ون دەكات، دەشكرێت تەرجومەی ئەم واتایە لە ڕێی ئەم پرسیارە پرۆبلێماتییانەی خوارەوە بخرێتەڕوو:
چۆن لەگەڵ تەكفیرییەكاندا لێبووردە بین و یان چۆن هاوئاهەنگانە خۆمانیان لەگەڵدا بسازێنین لە كاتێكدا ئەو تەكفیرییانە هیچ مافێكی ژیان نادەن بەو كەسانەی بڕوایان بە ئایینەكەی ئەمان نەهێناوە؟ تا ئەو ئاستەی دەگەنە ئەو بڕیارەی تیرۆر لە دژی ئەوانی تری جیاواز بەكار بهێنن.
ئایا بە زەڕووڕەت لێبووردەیی واتای ئەوە دەگەیەنێت لەگەڵ كەسانی نالێبووردە و توندڕەوانی كە لە بنەڕەتەوە لێبووردەیی ڕەت دەكەنەوە؛ لێبووردە بین، پابەند بوون بە ئازادیی ئەوانی دیكە و ماف پێدانیان بۆ ئەوەی گوزارشت لە خۆیان بكەن واتای ئەوە دەگەیەنێت كە ڕێگە بدرێت بە هەر نەفامێك بە ناوی ئایینەوە كچانی هەرزەكار هەتك بكات و دەستدرێژیی سێكسی لە منداڵان بكات و سووكایەتی بە ئافرەتان بكات و دژ بە مافە بنەڕەتی و سروشتییەكانی مرۆڤایەتی، خەڵكانێك بورووژێنێت، ئایا كاری ئایینی یان كاركردن لە بوارەكانی ئایینیدا، بەهانەیەكە تا بە ناوی خواوە كەسانێك خۆیان بكەنە چاودێرو سەرپەرشتیار بەسەر ویژدانی ئایینیی سەرجەم موسڵمانانەوە، ئایا ئەوە گونجاوە بۆ ڕێبازگەكانی مافی دەربڕینی ئازاد تا دەروازە ئاوەڵابكەن، بۆ هەر هەڵەشەیەك كە پێی وا بێت گەیشتۆتە كامڵبوونی ڕۆحیی و ڕاستەقینەیی مۆڕاڵیی و ماف بە خۆی بدات ببێتە سەرپەرشتیكار بەسەر ڕەفتارو بەسەر بەها ڕەوشتییەكانی كەسانی تری جیاواز لە خۆی و بە هەڕتەقەو بەدڕەوشتی و بەڕەڵایی تۆمەتباریان بكات، بانگەشە بۆ توندوتیژی خێزانیی و هاندان لە دژی بەهاكانی یەكسانخوازیی نێوان هەردوو ڕەگەزی مرۆڤ بكات، لە چ شتێكیدا دەچێتەوە قاڵبی دیموكراتییەت و ئازادیی بیروڕاوە، ئایا هاندان و وروژاندنی خەڵكی بۆ ئاژاوەو ئاشووب خستنەوە لە دژی تازەگەرێتی و بەگژداچوونەوەی بەها نیشتمانییەكان و تێكدانی ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی بە مافێكی شەرعی بۆ تاك ئەژمار دەكرێت، ئایا ئەو ماف بەخۆدانە بەهانەیەكە بۆ بەكارهێنانی سەكۆ گشتییەكانی ڕۆحیی و مەدەنیی تا كەلتووری ڕقلێبوونەوەو دژایەتیكردنی هەموو ڕێبازو بڕواكانی دیكە تەشەنە بسێنێت، ئایا ئازادیی دەربڕینی بیروڕا لەوەدایە ڕق لە كەسانێكی تر هەڵبگریت بەبیانووی ئەوەی لەسەر بڕوایەكی ئایینی دیكەن، یان سەر بە مەزهەبێكی جیاواز لەوەی خۆتن، یان بە شێوەیەكی جیا پێڕەوی سرووت و پەرستشەكانی خۆیان دەكەن، ئایا بۆت هەیە ئەوانی تر ناچار بكەیت ڕەفتارێكی دیاریكراویی ڕەوشتییانەیان بەسەردا بسەپێنیت تا بیانخەیتە سەر ئەو ڕێچكە ڕاستەی خۆت بڕوات پێی هەیە چ بە پێی ئەو مەزهەبە یان بڕوایەی خۆت یان ئەو ئایینەی خۆت یان ئەو ڕێبازگەو قوتابخانەیەی خۆت پێت ڕاست و ڕەوانە بۆ گەیشتنت بە داواكانی ئاسمان؟ چۆن و بە چ شێوازێكی بەڵگەنەویستانە ئەمە دەسەلمێنیت، كێ ڕێگەی داوە بەو پیاوە ئایینیە نەخوێندەوارانەی بەم شێوەیە كار دەكەن و دەست وەردەدەن لە ویژدان و بڕوا تایبەتیەكانی خەڵكی دی تا هەمووان سازبكەن بۆ وەرگرتنی بڕواو ڕاوبۆچوونێك كە بەرهەمی ناو مێشكی خۆیانە بە پێی تێگەیشتنی سنووردارانەی خۆیان لە ئایین؟ ئەم پرسیارانەو زۆرانی تر، پاڵنەرن بۆ سەرلەنوێ پێداچوونەوە بە سەرەتاكانی چەمكی مافەكانی مرۆڤ و چەمكی لێبووردەیی كە لە ناواخنیاندا ئەو ڕاستییە هاتووە بەوەی هەموو مرۆڤێك بە جیاوازیی بیرو بڕواو ڕەگەزو نەتەوەوە لە مافەكانیاندا چوونییەك و یەكسانن، ناكرێت پێچەوانەی ئەم ڕاستییە بسەلمێنرێت لە پیادەكردنی سیاسی و چالاكییەكانی بزاوتە ئیسلامییەكاندا، بە تایبەتیش ئەو بزاوتانەی سروشتی خیتابەكانیان تەكفیریانەیە.
پوختەی مەبەست:
گەورەترین و نزیكترین هەڕەشەی چاوەڕوانكراو بۆ لەناوبردنی سەقامگیری و تەناهیی هەرێمی كوردستان لە حكومەتی فیدراڵی بەغداوە نایەت، تەنانەت لە سوپاو هێزە سەربازییەكانی وڵاتانی دراوسێیی هەرێمیشەوە نایەت، بەڵكو لە فیكری پەڕگیرانەو توندڕەوانەی تەكفیرییەكانەوە دێت، لەو گرووپ و كۆمەڵە ئیسلامیە پەڕگیرانەی ناو هەرێم و دەرەوەی دێت، كە لە پێڕەوكردنی ڕەفتاری سیاسی لە فیكری تەكفیركردنەوە سرووش وەردەگرن، ئێستاش بە هێمنانەو لێهاتووانەوە خۆیان سازو ئامادە دەكەن لە كنەدان تا دەرفەتێكی گونجاو بقۆزنەوە و كۆمەڵگاو دەسەڵات لەباربەرن، هەموو كەسێكیش بەرامبەر ئەم حەقیقەتە خۆی لە گێلی بدات یان ئێستا لە بەرامبەر ئەم ڕاستییەدا سەری خۆی بخاتە ژێر لمەوە، ناتوانێت سبەی فریای دەرهێنانەوەی سەری خۆی بكەوێت..
ئەم بەگژداهاتنەوەیەی تەكفیرییەكان لە ڕێی داڕشتنی پلانی ستراتیژیی ئەمنییەوە چار ناكرێت، بەڵكو ئەم كارە ڕووبەڕووبوونەوەیەكی گشتگیریی كەلتووری و كۆمەڵگەیی پێویستە، تا بخرێتە ناو ستراتیژیی گشتیی بەگژداچوونەوەوە، ئەزموونی وڵاتانی تر ئەوەیان سەلماندووە، ئەو وڵاتانەی كە سیستمی ئەمنیی ڕێكخراوو سەنترالیزمانەیان هەبووەو لە بەگژداچوونەوەی توندڕەوێتی ئایینی شكستیان هێنا. بە گشتی ئیسلامی سیاسی بە پێی بڕوای خۆی، حەقیقەت بە ڕەهایی تەنیا لە ئامێزی خۆیدا دەبینێتەوە، لەسەر هەر سێ ئاستی مەعریفی و بڕواداریی و ڕەوشتیی، حەقیقەت بە بێ گومان و بێ چەندوچوون و بێنەو بەردەو بێ ڕەخنەگرتن و بێ بەرابەر تەنیا و تەنیا حەقیقەت بە لایەوە ئەو شتەیە كە خۆی دركی پێ دەكات، هەر كێبڕكێ كردنێك لەگەڵیدا، یان هەر حەقیقەتێكی جیاواز لە خۆی، یان هەر قەناعەتێكی ئەلتەرناتیڤی پێ قبوڵ ناكرێت، لە ڕووی ماددی و مانەوییەوە ئەوانی تر ڕەتدەكاتەوە، ئەمەش لەكاتی ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ فكرەكانی بەرابەریدا تاكو تەنیا بژاردەیەتی، بەم شێوەیە ئەو چەشنە بیركردنەوە سیاسییە پەڕگیرە كە پشتبەستووە بە پیرۆزڕاگرتن و بۆماوەیی، هەرچی ڕەنگێك لەخۆ بگرێت، دەرئەنجام دژایەتی لێ دەردەچێت، دژایەتی لە بەرامبەر كرانەوەو لێبووردنی مرۆڤانەو پێشكەوتنەكانیدا..
لێرەوەیە هیچ تاكێكی ڕووناكبیر كە بڕوای بە فرەیی و یەكسانیی هێنابێت، ناتوانێت نەبێتە ڕكابەرێكی سەرسەختانە دژ بە ئیسلامی سیاسی، نەك دژ بە ئیسلام وەك ئایین و بڕوای شەخسی، بەڵكو دژ بە ئیسلامی سیاسی، چونكە بێلایەنبوونی ڕۆشنگەرانە لە بەرامبەر ئیسلام هەمان بێلایەنبوونێكە بەرانبەر مەسیحییەت و زەردەشتی و یەهودییەت و هەموو ئایینەكانی دیكەی مرۆڤایەتیش، كە ڕۆشنگەرانە دەبیتە ڕكابەر دژ بە ئیسلامی سیاسی، واتا لەبەر ئەوەیە كە ئیسلامێكی مرۆڤانەی بەرنامەبۆداڕێژراوە لە لایەن كەسانی دیكەوە، واتا تۆ ڕكابەریت دژ بە ئامانجە خۆپەرستییەكانی مرۆڤ نەك پەیامە ئاسمانییەكەی ئیسلام، ئەمەش بە زەڕووڕەت ناتكاتە ڕكابەرێك دژ بە خودی ئیسلام، چونكە لەم حاڵەتانەدا ئیسلامی سیاسی خۆی دەكاتە نوێنەرایەتیی ئیسلامەتی و بە ناوی خواو پێغەمبەرەوە خۆیان دەكەنە زمانحاڵی ئاسمان و تەنیا ئیسلام بە ئایینی خوا دەزانن و هەموو مەزهەب و ئایینەكانی دیكەی مرۆڤایەتی بە كافر دەژمێرن.
ئیسلامی سیاسی خاوەنی ئایدیۆلۆژیایەكی مرۆیی دژەباوی مێژوو و فرەیی و دیموكراتییەت و یەكسانییە، بەڵام ئیسلام وەك پەیامێكی زیندوو بێبەرییە لەوانەی هەوڵ بۆ گەیشتنە دەسەڵاتێكی سیاسی دەدەن لەژێر ناوو عەبای ئیسلامەتیدا، كەواتە ڕۆشنگەرەكانی ڕكابەرانی ئیسلامیی سیاسیی، لە دژی ئیسلامییەك دەوەستێتەوە كە بە ناوی خواوەو خۆی دەكاتە بڕیاردەرو فەرماندارو هەڵسوڕێنەری بڕوای مرۆڤایەتی و چارەنووسی خەڵكی و بەرژەوەندییەكانیان، تەنانەت پێغەمبەری ئیسلام(د.خ) ئەم مافەی بەخۆی نەداوە، بەڵام ئیسلامەتی لای تەكفیرییەكان ئیسلامەتییەكی لووتبەرزانەو ستەمكارانەو خۆپەرستانەی بەربڵاوی چاوچنۆكانەیە كە ستەم و مەینەتداری بۆ خەڵكی بە دیاری دەهێنن، نەك ئیسلامەتییەكی بە بەزەییانەو سۆزدارانەی وا كە بە چاوی یەكسانەوە تەماشای هەموو بەندەكانی خوا دەكات، نەك ئیسلامەتییەك كە خاوێنی و ئازادیی ناخەكی و پاكیزەیی بەرهەم دێنێت، وەك پێغەمبەری خوا بڕوای پێی بووە، بەڵام كاتێ پیاوێكی ئایینی دەم لە سیاسەت وەربدات و سیاسەت پیادە بكات، دەرئەنجام لە هەردوو سەرەوە چ ئایین و چ سیاسەت دەكاتە دوو ڕوویی و زۆردارێتی، چونكە ئەوە كاری سیاسەت نییە خەڵكی بەزۆریی زۆردارەكی بنێریت بۆ بەهەشت، یان بە حەزی خۆت لە ئاگری دۆزەخیان بە دوور بگریت، ئەركی سیاسەت بریتییە لە ڕێكخستنی كاروباری دنیایی خەڵك، لە ڕێی هەڵەو هەوڵەكانی مرۆڤ خۆیەوە دەكرێت، چونكە خەڵك لەوان زیاتر لە كاروباری دنیایی زاناترە.