زۆر ئەستەمە بە شێوەیەكی ساغڵەم و دروست لە رێگەی پەرەپێداندا هەنگاو بەرەو پێشەوە هەڵبێنین، بێ ئەوەی پلانێكی زانستی و ستراتیژیمان هەبێت، دیارە ئەمەش لە چوارچێوەیەكی سەرتاسەریدایە كە هەموو توخمەكانی پەرەپێدان بگرێتەوە، بۆیە هەر وڵاتێك بیەوێت بەم ئاڕاستەیەدا هەنگاو بنێت پێویستە لە روانگەی گشت پێكهاتەكانی پەرەپێدانی مرۆییەوە بڕوانێتە ئەم پرۆسەیە، لە كۆمەڵگەی عێراقیشدا كە سەیری دۆخەكە دەكرێت، بۆمان دەردەكەوێت كە بەشداریكردنی نیوەی كۆمەڵگە بە شێوەیەكی مەترسیدار پاشەكشەی كردووە بەهۆی هەڵوێستی نێگەتیڤانە بەرامبەر بە ئافرەت، ئەمەش لەبەر رۆشنایی دەسەڵاتی تاریكپەرستان ئەوانەی لە چوارچێوەی حزبە سیاسییە تایفییەكاندا كۆنترۆڵی رەوشەكەیان كردووە، كە بەشێوەیەك كلتووری نەریتی دواكەوتووییان لەپاڵ سیاسەتدا بەسەر كۆمەڵگادا چەسپاندووە، ئەمە حاڵەتێكەو لە سەرتاسەری عێراقدا باوە، تەنیا هەرێمی كوردستان نەبێت كە بە هەنگاوی پۆزەتیڤانە بەرەو بنیاتنان و پێشكەوتن هەنگاو دەنێت.
ستراتیژیەتی راستەقینە بەتەنیا نابێتە دروشم یاخود كۆپیی دۆخێكی دیاریكراوی سەر كاغەز بەبێ ئامڕازو هۆكاری جێبەجێكردن و وەدیهێنانی داخوازییەكان، بۆیە دەبینین ئەو ستراتیژیەتانەی حكومەتەكانی عێراق كە پێشتر دایناون رەنگە هەندێ لایەنی گرنگیان تێدابێت تایبەت بە دانیشتوان و ئافرەت، بەڵام هیچ ئەنجامێكی بەرچاویان لێ نەكەوتۆتەوە، مەترسیدارترین خاڵیش كە پێوەندی بە پەرەپێدانی مرۆییەوە هەبێت بە تایبەتیش دیارترین توێژی كۆمەڵگایە كە ئەویش ئافرەتە، بۆیە بەبۆنەی رۆژی جیهانیی ئافرەتەوە، بە پێویستی دەزانم ئاماژە بە ستراتیژییەتی پەرەپێدان و رۆڵی ئافرەت لەو پرۆسەیەدا بكەم.
پەرەپێدانی كۆمەڵگا چەندین بنەما و تەوەری هەمەجۆری ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری لەخۆدەگرێت، بەڵام لێرەدا جەخت لە چارەسەركردنی پەرەپێدان دەكەینەوە لە تەوەری ئافرەت و رۆڵی لەم پرۆسەیەدا، چونكە ئافرەت لەم دە ساڵەی دواییدا لایەنێكی زیاتر دوورەپەرێز و گەمارۆدراو بووە و زۆرتر كەوتۆتە بەر شاڵاوی دواكەوتوویی و قۆستنەوەو ستەم لێكردن. لەگەڵ كۆتایی ئەم دە ساڵەو دەست پێكردنی دە ساڵی تازەی مێژووی گۆڕانكاریی لە عێراقدا، تا ئێستا نیوەی دانیشتوان لە چوارچێوەی ئابوورییەكی كەساس و ئاست نزمدا ژیان دەگوزەرێنن، ئەو رێژەیەش كەوتۆتە نێوان بەرداشی تێكچوون و لەباربردنی ژینگەیەكی مرۆیی كە هەموو لایەنێكی جوگرافی و سروشت و بەها بەرزەكانی كۆمەڵگە دەگرێتەوە. بۆیە لە نێو ئەو ژینگە بێ ئومێدی و نامرۆییەدا، ئافرەت دەبێتە قوربانی پەتاو نەخۆشییە كۆمەڵایەتییەكان، بەڵام ئەوان كۆڵ نادەن و دەبنە بەشداریكارێكی دیاری ئابووریی كۆمەڵگە، چونكە بۆ چەندین سەعات رۆژانە كاردەكەن و بە ئارەقەو ماندوبوونی خۆیان پارێزگاری لە بناغەی خێزان دەكەن و قووتی رۆژانە بۆ ئەندامانی خێزان دەستەبەر دەكەن، بۆ نموونە ئاماژە بە ئافرەتانی لادێ دەكەین كە شان بە شانی پیاوان ماندون، بەڵام لە روانگەی ئابوورییەوە لە عێراقی ئێستادا بە هیچ شێوەیەك حیساب بۆ ئەو ئافرەتانە ناكەن و تەنیا ئافرەتانی شار بە بەرهەمهێن دەزانن، ئەوانە لەوە ئاگادار نین یان خۆیان لە ئاست توانای بەرهەمهێنان و رۆڵی ئافرەتانی لادێ گێل دەكەن و ئەو ئافرەتانە بە بێكار و دواكەوتوو لەقەڵەم دەدەن.
هەروەكو لە رژێمە ستەمكار و دەرەبەگەكاندا سەرنج لەوە دەدەین كە بەهای راستەقینەی ئافرەت گوێی پێ نادرێ، ئاواش لە كۆمەڵگەی عێراقیدا بەشداریی راستەقینەی ئافرەت لەبەرچاو ناگیرێت، تەنانەت دان بە بەرهەمی كاركردنیاندا نانرێت و ئاستی ماندوبوونیان لەبەرچاو ناگیرێت. بۆیە ئەو تێڕوانینە هەڵەیە دەبێتە هۆی ئیفلیج بوونی گشت هەوڵ و تەقەڵڵاكان بە ئاراستەی وەدیهێنانی پەرەپێدانێكی دروست كە كۆمەڵگە بەرەو پێش بەرێت و بەرنامەیەكی تۆكمە بۆ بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابووری دەست نیشان بكات، شتێكی ئاساییە كە هەندێك ستراتیژیی پەرەپێدان توانای ئافرەت پشتگوێ بخات و سنوورێك بۆ رۆڵیان دابنێت كە دواتر كاریگەریی نەرێنیی دەبێت بۆ سەر پێشكەوتن و پەرەسەندنی كۆمەڵگە، لە كاتێكدا پێویستە گۆڕانكاری لە هەڵوێستی كۆمەڵگەدا بێتەكایەوە لە ئاست ئافرەت و بە مامەڵەكردنێكی مرۆیی و بە ویجدانێكی زیندووەوە لە روانگەی بەشداری كردنی ئابووریانەی ئافرەت گرنگی بە پرۆسەی پەرەپێدان بدرێت. بۆ ئەم مەبەستە پێویستە ستراتیژیەكانی پەرەپێدان جەخت بكەنەوە لەسەر دۆزینەوەی ژینگەیەك كە تێیدا ئافرەت شان بە شانی پیاو سەركەوتنی ماددیی بەرچاو بێنێتە كایەوە، ئەمەش بەوە دەكرێت كە بەرنامەی پەرەپێدان بۆ بەشداری كردنی ئافرەت لە بەڕێوەبردنی داهاتی خێزان و چاككردنی بەرهەم و پلەی هەڵسەنگاندن دابین بكرێت، ئەمە وێڕای داننان بە مافە كۆمەڵایەتییەكانی ئافرەت و سەرپشك كردنیان لە كاركردن لەو جومگانەی پەرە بە پرۆسەی ئابووری دەدەن.
سەركەوتنی ئەو پرۆسەیەش بەو شێوەیە دێتەدی كە وا دەخوازێت خوێندنەوەیەكی تەواو بۆ ئاماری بەشداریكردنی ئافرەت لە بازاڕی كاردا بكرێت و پلانی تۆكمە بۆ بەرزڕاگرتنی كەسایەتیی ئافرەت دابڕێژرێت و لەڕووی تەندروستی و پەروەردەییەوە بایەخی پێ بدرێت، بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە ئەوەیە كە نابێت پلانەكانی ستراتیژیی وڵات پشت بە هەندێ ژمارەی خەمڵێنراو ببەستێت وەك ئەوەی لە دەستووردا ئاماژەی بۆكراوە لە بواری رێژەی نوێنەرایەتیی سیاسیی ئافرەتان لە دەزگا فەرمییەكاندا، بەڵكو دەبێت بەدوای (كوالیت)ی ئەو رۆڵەدا بگەڕێین كە ئافرەت بەرەو پێشەوە دەبات و هێزی كار پتەوتر دەكات.
بەدرێژایی ئەو دە ساڵە شكستهێناوەدا كە عێراق لە هەموو كایەكانی ژیانی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و كلتوورییەوە دووچاری بووە، دەبینین ئافرەتی عێراقی نەك هەر لەناو خاكی نیشتمان، بەڵكو لە تاراوگەو هەندەرانیشدا، كەوتۆتە ژێر سەختترین دۆخی ستەم و چەوسانەوەو ماندووبوون، بەشێوەیەك پشتگوێ خراوە یان رۆڵی كاری لە ئابووریدا پەراوێزخراوە، دیارە كلتووری نێرسالاری لە سەرووی ئەو فاكتەرانەوەیە كە هەندێ جار لە بەرگی ئایینییشدا هەڵوێستێكی لەم جۆرەی بەبەردا دەكرێت، كە لە راستیدا ئایین لەو شێوە رەفتارو هەڵسوكەوتانەدا بێ بەرییە و ئەمە تەنیا كلتوورێكی نەخۆشەو دوورە لە هەموو رەوشت و مۆركێكی مرۆیی.
بەڵام چۆن دەتوانین ستراتیژیەتێكی گونجاو بێنینەكایەوە كە هەڵوێستێكی ئەرێنی لەخۆبگرێت بەرامبەر بە ئافرەت و رۆڵی ئەو رەگەزە گرنگە لە ژیانی گشتی و پلانی پەرەپێداندا؟
لێرەدا دەكرێت بە چەندین هەنگاو داواكارییەكان بخەینە ڕوو:
یەكەم: پێویستە پلانەكان تازە بكرێنەوەو میكانیزمەكانی كاركردن چاك بكرێن، ئەویش بە دۆزینەوەی دەرفەتی گونجاو بۆ هێزی مرۆیی ئافرەت لەگەڵ دابینكردنی ژینگەیەكی گشتیی گونجاو بۆ وەبەرهێنان.
دووەم: پێویستە میكانیزمەكانی بەڕێوەبردنی وەبەرهێنان و كاركردن لە هەماهەنگی كردنی چالاكییەكان پەرەیان پێ بدرێت، ئەویش بەوە دەكرێت كە ئیش بۆ ئافرەتان بدۆزرێتەوەو هەموو شێوازێكی ماددی و مەعنەویان پێشكەش بكرێت.
سێیەم: پێویستە پەرە بە كەرتی تایبەت بدرێت و دەسەڵاتەكانی فراوان بكرێت، ئەویش بە مۆڵەت پێدان یان بە داكۆكی كردن لە مافی كاركردن و هاندانیان بۆ كاراكردنی چالاكییەكانی ئابووریان دێتەدی.
چوارەم: خوێندنەوەیەكی وردیی ئاماری كاركردنی ئافرەت لە بوارەكاندا لەگەڵ هەڵسەنگاندنی بەرهەمەكانیان، ئەو داتاو ئامارانەش پشت بە سەرچاوەی متمانەپێكراو دەبەستن كە دواتر ئاراستەی داڕشتنەوەی سیاسەت و ستراتیژیەكانی پەرەپپێدان بە ئاستێكی تەندروست مسۆگەر دەكرێت.
پێنجەم: پێویستە گرنگی بە دانوستان و دیالۆگ بدرێت لە بواری سیاسەتی هاوبەشی نێوان دەرفەتەكانی كاركردن و یاساكانی تایبەت بە دەرخستنی رۆڵی ئافرەت لە بەرهەمهێنان و بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابووریی وڵات وەك رەگەزێكی گرنگی كومەڵگا.
شەشەم: پێویستە ئەو ستراتیژییەتەی پەرەپێدان كە دادەڕێژرێت ئاوڕ لە ئافرەتی عێراقی بداتەوە، ئەویش بە پێشكەشكردنی پشتیوانییەكی لەرادەبەدەر لە رێگەی پێكهێنانی لیژنەیەكی نیشتمانیی پسپۆڕ كە نوێنەرانی وەزارەت و زانكۆ و مەڵبەندەكانی توێژینەوەی زانستی و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و دەزگا پەیوەندیدارەكان هاوشێوەی ئەزموونی هەرێمی كوردستان لەخۆ بگرێت.
حەوتەم: پێویستە بە جددی كار بكرێت بۆ پشتیوانی كردن لە مەڵبەندەكانی توێژینەوەی زانستی و دەزگاكانی زانكۆ و ئەكادیمییەكان بەگشتی بەمەبەستی تەواوكردنی بابەتەكانی لێكۆڵینەوە لەو پرسەو وەرگرتنی بڕوانامەی بەرزی وەك ماستەر و دكتۆرا كە چارەسەری ئەم كێشەیە بكات و رۆڵی ئافرەت لە ستراتیژییەتی پەرەپێدان بە شێوەیەكی روون و بەرز بخاتەڕوو.
* توێژەری ئەكادیمی زانستە سیاسیەكان