پێویستە بایەخی ئایین وەك پەیامێكی ئاسمانیی جیابكرێتەوە لە سیاسەت و دنیاخوازییەك كە پێوەندی بە دەسەڵاتدارییەوەیە


چەمكی ئیسلامی سیاسی
یەك لە باری چەمكی (ئیسلامی سیاسیی)، چەمكێكی چڵوپۆپەدارەو چەندین تەوژم و بزووتنەوەی سیاسیی لەناودا جێ دەبێتەوە، ئەو ڕێكخراوانە لەو بڕوایەدان كە ئیسلام بە تەنێ ئایینێك یان بڕوابوونێك نییە، بەڵكو ئەم چەمكە لەوە زیاترەو وەك سیستمێكی سیاسی سەرتاپاگیر وایە بۆ فەرمانڕەوایەتی، ئەو كەسانەی لەم سیستمەدا هەڵسوڕاون ڕوانینی خۆیان بۆ حاكمێتی و سیاسەت لە شەریعەتی ئیسلامیەوە هەڵدەهێنجێنن، تەرجەمەی تیۆریی لای سوننە مەزهەبەكان بەپێی چەمكی (حاكمیەتی خوایی)یە و لەلای شیعەمەزهەبەكانیش بریتییە لە چەمكی(ویلایەتی فەقیه)..
مێژوونووسان بۆ داڕشتنەوەی چەمكی ئیسلامگەرای سیاسیی هاوچەرخ پشتبەستوون بە ڕۆژهەڵاتناسانی ئینگلیز، هۆكاری ئەمەیش دەگەڕێتەوە بۆ مەرامی ئایدیۆلۆژیانەو ئیمپریالیانە، لە ناوەندی چلەكانیشەوە ڕۆژهەڵاتناسێكی بە ڕەگەز هیندیستانی وەك ئەبولئەعلای مەودودی1903ـ 1979 موژدەی داوە بە برەودانی ئیسلامی سیاسیی، لەو بارەیەوە سەمیر ئەمین ئاماژەی پێداوەو پێیوایە ئامانجی مەودودی ئەوە بووە كە بڵێت موسوڵمانان ناتوانن لە دەوڵەتێكی نائیسلامیدا بگوزەرێن، لەو بڕوایەوە پێیوایە كە زەمینەسازییان بۆ دابەشكردنی وڵاتان خۆش دەكرد، بەو شێوەیە مەودودی بیرۆكەی حاكمیەتی خواوەندی دادەڕشتەوە، ئەو هاووڵاتیبوونەی ڕەت دەكردەوە كە یاساگەل بۆ خۆیان دابڕێژنەوە، جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە پێویستە لەسەر دەوڵەت یاسای شەریعەت جێبەجێ بكات و ملی بۆ كەچ بكات..
لە سۆنگەی ئەمەوە ئیسلامی سیاسی ڕێبازی دیموكراتییەت ڕەت دەكاتەوە، ڕێبازێك كە بڕوای بە یەكسانیی هاووڵاتیان و تاكەكانە لەوەی ئازادانە مافی چارەی خۆیان دیاری بكەن، ئەم مافی چارەنووس نووسینە بە ئازادانە بە بیدعەی نائیسلامی دەزانێت، لە بری ئەمەش ڕێبازی شوورا ڕەواج پێدەدات، كە بە مۆدێلێكی ئیسلامیانەی نموونەیی بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری فەرمانڕەوایەتی ڕەعیەت دایدەنێت، بەڵام ئەو ڕاوێژدان و پرسانە یان ئەو شوورایەی كە گرووپە ئیسلامیەكان بە موژدەهێنی وەسف دەكەن، لە بنەڕەتدا سیفەتێكی نۆستالۆژیانەی پاشكەوتووانەی هەیە، سۆزێكە بۆ گەڕانەوە بەرەو شێوازێكی سەرەتاییانەی ئاسایی كۆگەلانەی مرۆڤایەتی، گەڕانەوەیە بۆ ساتەوەختانێك كە هێشتا تەحەدیاتی كۆمەڵگە هاوچەرخ و ئاڵۆزەكان نەهاتبوونە ئاراوە،، بەو شێوەیە ئیدیۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی دژباوی هاوچەرخایەتی بوو، زۆربەی بزاوتە سیاسییە ئیسلامییەكان مۆدێلی نموونەیی خۆیان دەگەڕێننەوە بۆ سەلەفی ساڵح بەپێی تێگەیشتنی ئیبن تەیمیە واتا هاوكوفی زەمەنی خۆیان نابنەوە، لەم بارەیەوە سیوران پێی دەڵێت گەڕانەوە بۆ بنەچە، یان ئەسڵ ئەوەش ڕێبازی فكری بنەچەیی پاشكەوتووە، كەواتە ئوسوڵیەت یان بنەچەیی دژەباوی فكری تازەگەری و پەرەسەندنە، كە ئەمەی دوایەمینیان خۆرئاوای لە ڕەگەوە گۆڕی..
لە ساڵی 1941 زایینی، مەودودی كۆمەڵی ئیسلامی دامەزراند، هاوشانی ئەم لە جیهانی عەرەبیدا سەید قوتبە كە بیرۆكەكانی مەودودی لە میسر و وڵاتانی تری عەرەبی بڵاوكردەوە، دوو باوكی شەرعیی بانگخوازی ئیسلامی سیاسین كە لە هەشتایەكان و نەوەدەكانی سەدەی بیستەمدا لە هەندێ وڵاتی وەك ئەفغانستان و میسر و فەڵەستین و جەزائیر و سۆماڵ فكرەكانیان نەشونمای پێدراو شوێنكەوتووانیان پەڕگیرانە هەڵدەسووڕان..
ئیسلام و كورد
ئیسلام ئایینی زۆربەی زۆری هاووڵاتیانی كوردە، مەبەستمان لەو هەموو سەمت و مەزهەبە ئیسلامیانەیە بە سوننی و ئیسلامیەكانی پێشەنگ و ناوكوفیانەوە واتا بە ئەهلی حەقەو ئیسماعیلیەو دوازدە عیلمەكانیشەوە، لەناو كوردا مەزهەبێكی نموونەیی باوی سەرتاپاگیر بوونی نییە تا بڵێین زمانحاڵی ڕۆحیانەی زۆرینەی ڕەها بێت، واتا بە تەنیا ئیدیۆلۆژیایەكی دیاریكراوی ئیسلامیانە نەبۆتە ساباتی هەموو خەڵكی موسڵمان لە كوردستان، كە هەمووان بێ جیاوازی كۆكردبێتەوەو گشتێنرابێت یان بە هەمووەكی كرابێت، تا یەكێتیەكی نەتەوەیی سیاسی و ئەدەبی ئیسلامیانەی بۆ وەدیبهێنێت، ئەوانەی بەو وەهمەوە خۆیان هەڵواسیوە گوایە كۆمەڵگەیەكی سیاسی ئیسلامی كوردی لە شێوەی ئیدیۆلۆژیایەكی سەرتاپاگیر بوونی هەیە، كەسانێكن دابڕاون لە سەردەمی واقیعی كوردی و تەحەدیاتەكانی ئێستایەوە..
پێویستە بایەخی ئایین وەك پەیامێكی ئاسمانیی جیابكرێتەوە لە سیاسەت و دنیاخوازییەك كە پێوەندی بە دەسەڵاتدارییەوەیە..
كورد یەكێكە لەو گەلانەی فرەیی ئایینی و هەمەچەشنێتی مەزهەبی تێدایە، ئەگەر كەسێك هەبێت خۆی بە ئیسلامیكردنی كوردو كۆمەڵگەی كوردستانی لە ڕووی سیاسییەوە خەریك بكات بە شێوەیەك هاوشانی بكاتەوە بە خیتابی نەتەوەیی لە ئیسلامدا لێی دەپرسین چ ئیسلامگەرایەكت مەبەستە لەناو ئەو فرە ئیسلامیەتەدا، ئیسلامی سوننی یان شیعی بێگومان چەشنێكت بۆ دیاریدەكات لەو ئیسلامەی كە بە موژدەهێنی دادەنێت بۆ كوردستان، بەڵام هەر چەشنێك بێت دەكەوێتە بەردەم ڕەتكردنەوەیەكی ڕاستەوخۆی زۆرینەوە كاتێ بخرێتە بواری پراكتیكەوە، لەناو ئەم گەلەدا بڕوای ئایینی تر ڕەگ و ڕەچەڵەك داكوتاوی وەك مەسیحی و یەزیدیش هەیە، هەر چەشنێك لە ئیسلام بكەیتە سابات بەسەر هەمووانەوە ئەوانی تر بە ئەهلی زیمە دابنرێن، كەواتە كەلێن دەكەوێتە ناو چەمكی كوردایەتی كاتێ ئیسلام بخەیتە سەر ئاستی نوێنەرایەتی سیاسی گەلێكی وەك كوردەوە..
لە بەرانبەردا نە دادپەروەرییەو نە لۆژیك ئەوە دەخوازێت كورد لە ڕووی مێژووییەوە دابڕێنیت لە ئیسلامەتی، ئەمە فانتایایەكی مێژووییە كە كورد بە دەیان سەدە ژیان و مێژووی خۆیانیان لەگەڵ ئیسلام بردۆتە سەر، ئیتر ئەو مێژووە سروشتەكەی هەرچییەك بوو بێت، ناكرێت چواردە ساڵی تەمەنی گەلێك لە یادەوەری مێژوویدا وەدەرنێیت، لە بری ئەوە كورد پێویستی بە ئاگایی زیاترە لە بارەی ئیسلامەوە، لەو تێڕوانینەوە كە پیرۆزێتی ئایینی جیابكرێتەوە لە كۆمەڵێك مامەڵەو پێوەندی دنیایی.
ئاگامەندی شوناس و دۆزی ئینتیما
زۆربەی كۆمەڵە و پارتە ئیسلامیە سیاسیەكانی جیهان لە دەوری قەناعەتێكی ئایدیۆلۆژی هاوبەش مۆڵیان خواردووە، كە پێكەوە دوور دەكەونەوە لە ئینتیمای نەتەوەیی و بەرەو ئینتیمایەكی كۆسمۆپۆلێتی هەنگاو دەنێن لەو بڕوایەوە كە تەنیا حەقیقەتێكی سەرتاپاگیر و ڕەها لە ئیسلامدا بوونی هەیەو بەس. بەو شێوەیە گرووپە ئیسلامیەكان تایبەتمەندیی نەتەوەیی دەكەنە قوربانی و بە هەرتەقەی ئیدیۆلۆژیی خۆرئاوایی ناس دەكەن كە دژ بە ڕۆحی ئیسلامە، لەم ئاسۆیەوە پێویستە تێبگەین بۆچی هەندێك ئەندام پەرلەمانە ئیسلامیەكان ئامادە نابن وەك ڕێزگرتنێك بۆ سروودی نەتەوەیی كوردی هەستنە سەر پێ..
ئەمە پێوەندی بە ئاگامەندی مێژوویانەی تەوژمە سیاسییە ئیسلامیەكانەوە هەیە، كاتێ بیانەوێت خوێندنەوە بۆ مێژووی نەتەوەیی لۆكاڵی بكەن بە ڕوانینی خۆیانەوە دەیبەستنەوە بە سەرچاوەی ئیدیۆلۆژی نانەتەوەیی، هەموو مێژووی پێش ئیسلامەتی بە كوفر دەزانێت، بە شێوازی ئیسلامیانە هەموو شارستانیەتەكانی پێشوو ڕاڤە دەكاتەوە، بە ئاوەژووانە لە ڕابردووی گەلان دەڕوانن، ڕاستە زۆربەی گەلان نغرۆ بوو بوون لەناو بۆشایی ڕۆحی و تاریكایی فیسق و گەندەڵیدا، كاتێ ڕۆشنایی ئیسلام لەو زەمانەدا دەركەوت بەبێ ماندووبوون ئەو نەتەوانە بە خوازیاری خۆیان هاتنە بەر ئەو ڕۆشناییە، چونكە چاوەڕوانی ڕزگاركارێك بوون لە بتپەرستی دووریان بخاتەوە، ئەمە نموونەییترین ڕاڤەی میتافیزیكیانەی ئیسلامە لە مێژوودا كە لە شێوازێكی بڕوادارانەی غەیبانیەوە هەڵدەقوڵێت نەك لە شێوازی مێژووییەوە، بۆیە هیچ كام لە ئیسلامیەكان بە ڕوانینی مێژووییەوە لە میدییەكان و خۆرییەكان ناڕوانن، بەلای ئەوانەوە ئەو نەتەوانەن كە بتپەرست و دواكەوتووبوون..
بەڵام ئیسلامی سیاسی عەرەبی ئیسلامێكە عروبەی خستۆتە ناو بونیادو لۆژیكیەوەو ئەم ئینتیما عروبایەتیەی كردۆتە دینگە بۆ باوەڕدارێتی، ئیسلامی سیاسی كوردی بە پێچەوانەی ئەوانەوە شوناس و ئینتیمای نەتەوەی خۆی پوكاندۆتەوە، لەم پوكانەوەیەدا هەلومەرجێكی نامۆی بۆ بڕوای خۆی چێكردووە، فارسەكان دركیان بەم هاوكێشەیە كردبوو لە دێر زەمانەوە لەبەر ئەوە گەڕانەوە بۆ تەشیع لەبەردەم دەروازەی بە فارسبوونی ئیسلامیدا..
تا ئێستاش ئیسلامی سیاسی لە قەیرانی نائاگامەندی شوناسدا دەژیێ، لە قەیرانێكدان باز بەسەر ئێستا دەنێن و چوونەتەوە ڕابردوو.
لە ڕووی مێژووییەوە كورد نەگەیشتوون بە دامەزراندنی جۆرە ئاگامەندییەكی زاتیی نەتەوەیی بە تێگەیشتنی ئیسلامەتی، تەنانەت هاوشێوەی نەتەوەكانی تری دەوروبەریان نەیانتوانیوە ئیسلام بكوردێنن، ئەگەرچی ئیسلامی شافیعی لە قۆناغی ئەیوبیەكاندا هەژموونی هەبووەو لەڕێی كوردەوە تەشەنەی سەندووە تا ئەو ڕادەیەی بووەتە تاقانە مەزهەبێك لەناو كوردو عەرەبی شامیدا، بەڵام ناتوانین بڵێین ئەو مەزهەبەش تایبەتمەندێتی كوردی پێوەیە چۆن مەزهەبی شیعی تایبەتمەندێتی فارسی هەڵگرتووە، فارسەكان توانییان لە زەمەنی سەفەوییەكاندا تایبەتمەندێتی نەتەوەیی خۆیان ڕەنگڕێژبكەنە سەر ئیسلام، ئیسلامی شیعی دوازدەیی ئیسلامێكی نەتەوەیی تایبەتمەندانەی فارسیانەیە..
لە ئیسلامدا دەكرێت جەخت بكرێتەوە لەسەر تایبەتمەندێتی و لۆكاڵێتی و لەناو سیاقی مێژوویی خۆیدا بە دنیایی بكرێت، لەبەر ئەوە دیاریكردنی مێژووییانەی ئیسلام بە خوێندنەوەیەكی كوردیانەوە لە پێداویستی واقیعیانەو مێژوویانەی وێستاوە سەرچاوە دەگرێت..
توندوتیژی و تیرۆر
لەناو هیچ ئاینیێكی لێبوردەدا تیرۆریزمیەت بوونی نییە، ئایینی كەمتر یان زیاتر تیرۆریست بوونی نییەو وەك چۆنیش ئایینی كەمتر یان زیاتر لێبوردەش بوونی نییە، بەڵكو ئەوانەی هەڵگری بڕوای ئایینەكەن لەڕێی سیاقە كۆمەڵایەتیەكان و بەرژەوەندییە مادییەكانەوە ڕۆڵی سەرەكی دەبینن بۆ دیاریكردنی سروشتی ئایینەكەو تێگەیشتن لێی..
هەرچۆن ئیسلام لە سەدەكانی ناوەڕاستدا نوێنەرایەتی كۆمەڵگەیەكی كراوەو لێبوردە بووە و لەو كاتانەدا مەسیحیەت سەركردایەتی كۆمەڵگەیەكی بەڕبەڕیانەی كردووە، وەك چۆن مەسیحیەكانی ئەوروپای خۆرئاوا خۆیان بێ بەری دەكەن لە خراپەكارییەكانی ئەو سەردەمانە، ئیسلامەتی هەندێك گروپی بە ناو ئیسلام، ئێستا دوور كەوتۆتەوە لەو سەردەمی زێڕینەی كە ڕۆڵی جوامێرانەی تێدا گێڕاوە واتا ئیسلامەتی سەردەمی ئەبی عەلا موعەڕی و ئیمامی شافعیی و ئیبنولڕوشد.
هاوشێوەی ئەمە بڕوادارێكی لێبووردە بە حوكمی ئینتیمای بۆ ئایینەكەی بوونی نییە، هاووڵاتی ئەوروپی بە حوكمی ئایینی مەسیحی لێبوردە نییە، بەڵكو بە حوكمی ئەو ژینگە كۆمەڵایەتی و كەلتوورییەی هانی داوە بۆ قبوڵكردنی ئەوانی تر، شێوازی بژێوی و گوزەرانی هاندەرێتی بۆ ئەوەی بە بیركردنەوەی سیاسی داخراو هەڵسوكەوت نەكات، ئەم ژینگەیە هەڵگرێتی تا لێبوردەییانە ڕەفتار بكات لەگەڵ بەرانبەرەكانیدا، بێ پێشەكی و بێ بەهانە دۆزینەوە بۆ باركردنی ڕق و كینەدۆزی، كەواتە هەموو ئایینەكان فاكتەرێكن بۆ لێبوردەیی بەبێ ئاوارتە، هەر ئاینیێك پاڵێوراوە بۆ ئەوەی ببێتە ئایینێكی لێبووردە یان بە پێچەوانەوە ببێتە ئایینێكی تیرۆریستی و تەكفیرییەت، ئەگەر بكەوێتە ناو سیاقاتی پەتپەتێن و ململانێ لەسەر دەسەڵات و نفووزەوە، كەواتە ڕەگی تیرۆریستی لەناو زاتی ئایینەكەدا نییە، بەڵكو ئەو هەلومەرجە واقیعیانەی لە ژینگەدان شێوازێكی توندو زبرێتی بە سیمای ئایینەكە دەبەخشن كاتێ مرۆڤ بە توندی ئەوانی تر ڕەت بكاتەوەو داخوازییەكانی دنیاوی بچەسپێنێت، دین بكاتە چەتر بۆ توندڕەوییەكەی..
ئیسلامی سیاسی لە میتۆدە تەكفیرییەكەیەوە كاتێك پەنا دەباتە بەر ڕەتكردنەوەی گشتگیر بۆ ژیان و بیركردنەوە لە تێڕوانینی خۆیەوە بەوەی ڕەهاگەرییانە حەقیقەت تەنیا لای خۆیەتی دەكەوێتە دژایەتی كردنی ڕێژەگەرییانەی حەقیقەت، بەو شێوەیە جیاوازی پێ قبوڵ ناكرێت تەنیا هەموو شتەكان لە یەك ڕوانیندا كۆدەكاتەوەو ناتوانێت ئەوە قبوڵ بكات كە دوو شتی جیاواز بەسەر یەك زەمینەوە بوونی هەیە، كەواتە بەسەریدا دەچەسپێت كە ئەو شتانەی لەم جیاوازن بیانسووتێنێت و لەناویان بەرێت. لێرەوە خاڵێكی هاوبەش بۆ ئایین و تیرۆر دروست دەكرێت، لەم ڕوانینەوە گرووپە ئیسلامیە سیاسییەكان دەسەڵاتی سیاسی وڵاتەكانیان بە كافر لە قەڵەم دەدەن و هەوڵی جڵەوگیریی و كۆنترۆڵكردنی شتەكان دەدەن بۆ ئەم هەوڵەشیان دەیانەوێت كۆمەڵگەو دەوڵەت بە ئایینی بكەن، لە پێناوی بە ئایینی كردنی هەموو شتەكاندا پەنا بۆ تیرۆریستی دەبەن.
ویژدانی ئایینی و ئازادیی بڕوا
بازنەیەكی سەربەخۆی تایبەتمەند بە چواردەوری تاكدا هەیە كە پێویستە دەسەڵاتی سیاسی و ئایینی لێی بەدوور بخرێتەوە، وەك ستیوارت مل ئاماژەی پێ داوە ئەو بازنەیە بریتییە لە ژیان و ڕەفتاری تاك كە بە تەنیا ویستی ئازادانەی شەخسیی خۆی دەگرێتەوە لە چوارچێوەی ئازادی تایبەتمەندانەی تاكدا، ئەو بازنەیە پێی دەوترێت مەملەكەتی ئاگامەندێتی ناخەكیانە، كە بە ئازادی ویژدانی كەسەكییەوە دەوڵەمەندە بە هەموو واتاكانی ئازادی فیكر و هەست و ئازادی ڕەهای دەربڕین و سۆز لە بەرانبەر هەموو بابەتە زانستی و تیۆرییە مۆراڵیەكان و ئایینیەكاندا ئامادەگی هەیە/ دووەم ئەم ئازادی نەخشەڕێژكردنی پلانە بۆ ژیان هەر تاكێك خۆی لێی بەرپرسیارە چۆن بینەخشێنێت و چۆن كاری بۆ بكات، لەم ئازادیی تاكایەتیەوە ئازادی هەڵبژاردنی تاك بۆ ئینتماكردنی كۆمەڵ دروست دەبێت بەپێی هەلومەرجی هەمان ئازادی، ئیتر ئازادی یەكبوونی ئەو تاكەو هاریكارێتی لە پێناوی ئامانجێكی دیاریكراو لا دروست دەبێت بێ ئەوەی ئازاردانی خەڵكانی تری بەدواوە بێت، هەر كۆمەڵگەیەك تێیدا ڕێز لەم ئازادییانە نەگرێت نابێتە كۆمەڵگەیەكی ئازاد، ئیتر فەرمانڕەوایەتیەكەی هەرچییەك بێت، ئازادی تاق و تەنیا بەو ناوە بریتییە لەوەی خێر و بێری خۆمان بە ڕێگەی تایبەتی خۆمان بچێنین مادەم هەوڵێك نابێت بۆ بێبەشكردنی كەسانی تر لە خێربێر و نابێتە كۆسپیش لەبەردەم توانایان بۆ هەوڵەكانیان لە گەیشتنیان بە خێر و بێر..
كاری دەزگای ئایینی لەسەر تاك كارێكی زۆر لاوەكیی ناڕاستەوخۆیە پێوەندیدارە بە ئارەزووی ئەو كەسە بۆ بەردەوامی پێدانی لە بڕواداریدا، بەڵام دەستێوەردانی دەزگای ئایینی لەسەر ویژدانی ناخەكی تاك و سروشتی بڕوا تایبەتمەندەكانی كارێكی نابەجێیە كە بەناوی خواوەندایەتی و ئایینی ڕاستەقینەییەوە ئەنجام بدرێت، ئەگەر ئەم دەستێوەردانە ئامادەییشی هەبێت، ئەوا تاك بەرەو ناو ئاژاوەی بڕواداریی پەلكێش دەكات، لەو بارەیەوە كۆمەڵێك كەس هەن كە بە خراپی ئایین دەقۆزنەوە بۆ مەرامی شەخسی ئەو زیانەشی كە پێی دەگەیەنن كاریگەری خراپی بۆ سەر خودی ئایینیش دەبێت، هەروەها بۆ سەر كۆمەڵگەش، بە گشتی ئەگەر تواناو كاتی بۆ بڕەخسێت پۆست و پایەی باڵا تەرخان بكات بۆ پەخشكردنەوەی بیرۆكەكانی، ڕەفتاری ئەو كەسە ئاشتەوایی و پێكەوەژیانی كۆمەڵایەتی دەخاتە مەترسییەوەو لە چوارچێوەی ئازادی دێتەدەرەوە، واتا لە ئازادی بیركردنەوەو گوزارشت كردن بە واتا ڕاستەقینەكەی دوور دەكەوێتەوە بۆ چوارچێوەی ئاژاوەگێڕی تەكفیر كردن و پەڕگیربوون..
هەر دەزگایەكی مەدەنی ئەركی سەرشانێتی كە لە ڕووی ئەو فیكرانەدا بوەستێتەوە، چونكە ئەم بیرۆكانە ویژدانی تاك و كەرامەتی و مافی لە ڕاگەیاندنی بژاردەكانی دەگرێتەوەو دەرئەنجام ژیانی شەخسی تاكەكەو ژیانی كۆمەڵیش دەگرێتەوە ئەگەر ئەمە بە یاسایی نەكرێت، پێویستە ناڕەزایەتی گشتی لێ بكەوێتەوە، ئەمەش كەمترین بڕوایە تا بە كەمترین زیان لێی دەربچین. هەر لایەنێك پاراستنی كۆمەڵگەو دەسەڵاتی مەدەنی و سیستمی دیموكراتی لا مەبەست بێت، كۆمەڵگە قەرزارباری دەبێت.