ئایین و پێكهاتە ئاینییەكان لە دەستوری تازەی میسردا

ئایین و پێكهاتە ئاینییەكان لە دەستوری تازەی میسردا
دەستوری تازەی میسر كە هەفتەی رابردوو راپرسیی لەسەر كرا، پانتاییەكی گونجاوی بۆ كاروباری ئایینی تەرخان كردووەو بەكردەوە تا ئەندازەیەكی زۆر، لەهێنانە دیی بڕێكی گونجاوی پێكەوە سازان لەنێوان بیروباوەڕی ئاینیء بیروباوەڕە سكیولاریستییەكان سەركەوتوو بووە، بەچەشنێك كەدەشێ لەئایندەدا رێ بۆ پەیدابوونی دەوڵەتێكی مەدەنی لەمیسر خۆش بكات.

وەك هەموو ئەو وڵاتە موسڵمانانەی كە دەستورەكەیان سكیولاریست نییە، دەستورەكەی میسر ئیسلامی كردۆتە ئایینی فەرمیء شەریعەتی وەك سەرچاوەی سەرەكیی یاسادانان ناساندووە. ئەمەش لەناوەڕۆكدا زۆر لە ماددەی دووەمی دەستوری 2005ی عیراقەوە نزیكە، بەرەچاوكردنی ئەوەی كە لەعیراقدا خودی ئیسلام سەرچاوەی سەرەكیی یاسادانانە، لەكاتێكدا لەمیسر «پرنسیپەكانی شەریعەتی ئیسلام» بەسەرچاوەی سەرەكیی یاسادانان دانراون كە ئەمەش بەم واتایە دێت كەئەندازەی پابەندبوونەكە لەعیراق لەوەی میسر تۆكمەترە. بەڵام دەستوری میسر بەپێچەوانەی دەستوری عیراقەوە جەخت ناكاتە سەر هیچ ناسنامەیەكی ئایینی. لەعیراقدا دەستور لەبڕگەی دووەمی ماددەی دووەمدا جەخت دەكاتە سەر «ناسنامەی ئیسلامی». ئەمەش شتێكە لەدەستوری میسر نابینرێ. پێ دانەگرتن لەسەر «ناسنامەی ئیسلامی» لەمیسر پەراوێزێكی فراوانتر بۆ لێبووردەیی ئایینی فەراهەم دەكات و لە هەمان كاتدا ئاماژەیەكیشە بۆ قورسایی شارستانیء مێژوییء دیموگرافیی مەسیحییەكانی میسر.

بە بەراورد لەگەلأ عیراقء ئێران، میسر لەدەستورە تازەكەیدا مۆدێلێكی جیاواز دەربارەی رۆڵی دامەزراوە ئاینییەكان پێشكەش دەكات. لەئێران دامەزراوەی ئایینی بەپێی تیۆریی ویلایەتی فەقیهی ئایەتوڵڵا خومەینی، هێزی باڵادەستء یەكلاكەرەوە پێكدێنێء لەسەروی دەوڵەتەوەیە. لەعیراقدا پەیوەندیی نێوان دەوڵەتء دامەزراوەی ئایینی بەجۆرێك رێك خراوە كە شەرعییەتێكی یاسایی بەهەوڵی دامەزراوەی ئایینی بۆ خۆسەپاندن بەسەر دەوڵەتدا نابەخشێء دادگای باڵای فیدرالی لێ بترازێ كەدەستور شتێكی وای بەسەردا سەپاندووە كە دەبێ بەشێكی ئەندامەكانی شارەزا بن لەفیقهی ئیسلامی، دەزگاكانی تر دوورن لەكاریگەریی پیاوانی ئایین. لەمیسر ئەزهەر، وەك گەورەترین دامەزراوەی ئایینی، لەدەستوردا وەك «دەستەیەكی ئیسلامیی زانستیی سەربەخۆ»پێناسە كراوەو بە «مەرجەعی بنەڕەتیی» كاروباری ئایینی دانراوە، ئەركەكەشی تەنیا «بڵاوكردنەوەی زانستە ئاینییەكانە». ئەگەرچی شێخی ئەزهەر بەوەی كە دەستور دەسەڵاتی لەكارخستنی بەدەوڵەت نەداوە، پێگەیەكی بەهێزی بۆ دەستەبەر كراوە، بەڵام دەوڵەت ناچار نییە راوێژ بەخۆیء دامەزراوەكەی بكات. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ كە ئەزهەر بەپێچەوانەی دامەزراوەی شیعیی ئێرانەوە كاریگەرییەكی زۆری لەسەر سیاسەتی دەوڵەت نییەو تەنانەت، بە بەراورد لەگەلأ عیراقدا، كاریگەریی لەسەر دەسەڵاتی دادوەریش نابێ.

بەڵام یەكێ لەگەورەترین كەموكوڕییەكانی دەستوری میسر ئەوەیە كە تەنیا دان بەسێ ئایینەكانی ئیسلامء مەسیحیێتیء جوولەكایەتیدا دەنێء بەم پێیە بوونی بەهاییەكان، كە كەمینەیەكی ئاینیی بچووكی كۆمەڵگای میسرن، ناسەلمێنێ.
دەستورە تازەكە، بە بەراورد لەگەلأ دەستوری 2012دا، لەگەلأ مافء بەرژەوەندیی قیبتییەكاندا هاوئاهەنگترە. بەپێی ماددەی سێیەم قیبتییەكان دەتوانن باری كەسێتیء كاروباری ئایینیی خۆیان بەپێی شەریعەتی خۆیان رێكخەن. ئەگەرچی قیبتییەكان لەهەموو سەردەمێكدا باری كەسێتیء كاروباری ئاینیی خۆیان بەپێی شەریعەتەكەیان رێكخستووەو دەوڵەتیش دژی ئەمە نەبووە، بەڵام داننانی دەوڵەت بەم مافەدا خۆی لەخۆیدا بۆ قیبتییەكان بایەخێكی تایبەتی هەیە.
دیارە دەستورەكە زۆر بەتەنگ ئەوەوە بووە كەپەیوەندیی نێوان موسڵمانء قیبتییەكان كە لەسەردەمی حوكمڕانیی ئیخواندا درزێكی گەورەی تێكەوتبوو، چاك بكاتەوە. ئەم ئامانجە لەماددەی 50دا بەڕونی رەنگی داوەتەوە كەتێیدا مێژووی میسر بە زنجیرەیەكی نەپساوەی فیرعەونیء قیبتیء ئیسلامی دانراوەو بەم جۆرە سەیری میراتە شارستانییەكەی میسر كراوە كە»سامانێكی نەتەوەییء مرۆڤانەیە»و لەم سەروبەندەدا جەخت كراوەتە سەر «فرەیی كەلتووری». دەقێكی وا گوزارشت لەبڕێكی زۆر لێبووردەیی دەكات و كەشێكی دەروونیی لەبار بۆ نزیكبوونەوەی پێكهاتەكان دێنێتە پێش.

دەستورەكە كێشەیەكی گەورە لەكۆلأ میسرییەكان دەكاتەوە، كەكێشەی دروست كردنء چاككردنەوەی كەنیسەكانە، كە كێشەیەكە لەسەردەمی محەمەد عەلی پاشاوە، قیبتییەكان بەدەمیەوە دەناڵێنن. لێرە بەدواوە یاسا مافی دروست كردنء چاككردنەوەی كەنیسەكان رێكدەخات و ئەمەش باشتر چەمكی هاووڵاتیبونء یەكسانی سەقامگیر دەكات. هەروەها لە دوو ماددەدا شتێكی نزیك لەكۆتا ژمارەی قیبتییەكان لەئەنجومەنە هەڵبژێردراوەكان رێكدەخات و لێرە بەدواوە قیبتییەكان لەئەنجومەنە لۆكالەكانی راپەڕاندندا، هەروەها لەئەنجومەنی نوێنەراندا بەشێوەیەكی «گونجاو»نوێنەریان دەبێ. لەو سۆنگەیەشەوە كە مەسەلەی كۆتا لەمیسر داهێنانێكی تازەیە، دەستورەكە ئاماژەیەكی روونی بۆ نەكردووە، بەڵام ناوەڕۆكی دەقەكان زۆرتر گوزارشت لەچەمكی كۆتا دەكەن. بەڵام ئەو ماددەیەی كەئاماژە بۆ كۆتای ئەنجومەنی نوێنەران دەكات، مانایەكی وا هەڵدەگرێ كە رەنگە كۆتاكە كاتی بێ چونكە دەقەكە جەخت دەكاتە سەر «یەكەم ئەنجومەنی نوێنەرانی پاش پەسندكردنی ئەم دەستورە». بەهەر حالأ، كۆتای قیبتییەكان لەمیسر زۆرتر لە موجامەلە دەچێ چونكە هیچ كات قبتییەكان داوای كۆتایان نەكردووەو هیچ كاتیش نەیانویستوە خۆیان لەمیسرییەكانی تر جیا بكەنەوە. بەڵام سەرەڕای هەموو شتێك، دەستوری 2014 لەدەستوری 2012 بەپێشكەوتووتر دادەندرێ.
Top