دكتۆر قاسم حوسێن ساڵح وتارێكی شرۆڤەكارییانەی لە ژێر ناوونیشانی((لە بەرچی میسرییەكان سەركەوتوو بوون لەو شتەی عیراقیەكان پێیان نەهێنرایە دی ــ شرۆڤەیەكی سایكۆپۆلەتیكی ــ)) لە ماڵپەڕی(الحوار المتمدن)لە ڕێكەوتی13/7/2013 بڵاوكردەوە، ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لەو وتارەدا خاڵە هاوشێوەكانی هەڵوێستی میللی و جەماوەری هەردوو گەلی میسری و عیراقی بەرامبەر دەسەڵاتی سیاسی تاوتوێ كردووە بەو پێیەی هۆكارگەلێكی لەمپەڕ ئاسا لەبەردەم پرۆسەی گۆڕانكاری دیموكراتیيانە و ئاشتیخوازانەی ناو عیراق هەیە، پێش ئەوەی بكەوینە ناو بابەتی چارەسەركردنی ئەوەی كە لەناونیشانی وتارەكەدایە سەبارەت بە رەوشی سیاسی عێراق و ئەوەشی لەسەر كۆمەڵگە پێویستە بۆ گۆڕینی باری وێستای وڵاتەكە، مەبەستمە سەرنجی هەمووان بەلای چوار هۆكاری سەرەكیدا رابكێشم، كە تابلۆ هەشت پارچەییەكەی وتارەكەی دكتۆر قاسم حوسێن ساڵح تەواو دەكات كە ئەمانەن:
1- تا ئێستا میسر پشتی بە كەرتی گەشتوگوزاری بەستووە بەتایبەتی بە گەشتیارانی وڵاتانی رۆژئاوا كە ساڵانە لە 5.6% رێژەی داهاتی سەرجەم بەرهەمی نیشتمانی ئەو وڵاتە پێك دێنن كە ساڵانە دەگاتە 13 ملیار دۆلار.
داهاتی گەشتوگوزار بریتيیە لە 22%ی داهاتی بودجەی گشتی ساڵانەی میسر،داهاتی رۆژانەی گەشتیارانی بیانی كە ژمارەیان لە سەرەوەی 12 ملیۆن گەشتیارە، ساڵانە بریتيیە لە رۆژانە 35 ملیۆن دۆلاری ئەمەریكی ، ئەم كەرتە بەلایەنی كەمەوە 2 ملیۆن كرێكارو كاربەدەست و خزمەتگوزاری میسری راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ لەسەری دەژێن،كەواتە قەبارەی بێكاريی ئاشكرا كە زۆربەی كۆمەڵگاكان پێوەی دەناڵێنن لەمیسردا گەشتوگوزار ئەو قەبارەی بێكارییە كەم و بچووك دەكاتەوە. بەڵام لەگەڵ گەیشتنی ئیخوان موسلمین و محەمەد مورسی بە گرتنەدەستی دەسەڵات ژمارەی گەشتیاران بەرێژەیەكی زۆر كەمی كرد، ئەمەش بووە هۆكاری زیانێكی دارایی خەیاڵییانەو لەماوەی سێ مانگدا زیاتر لە 400 ملیۆن دۆلار زیان بەر ئەو وڵاتە كەوت.
قەبارەی بێكاری و شوێنەوارەكانیشی زیاتر بوو، بەو بۆنەیەوە سیولەی نەختینەیی كەم بووەوە لە بەرامبەر ئەم حاڵەتەی میسردا لە وڵاتێكی وەكو عێراقدا كە پێشتر پشتبەستوو نەبووە بەگەشتوگوزاریی لە پێكهێنانی داهاتی نەتەوایەتیدا بەڵام دواتر دەرگاكانی گەشتیاریی ئاینی هەموویان كرانەوە بەرووی گەشتكارانی مەرقەدو نزرگای پیاوچاكانەوە، لەزۆربەی شارەكانی عێراقدا، ئەمەش پاڵپشتێك بوو بۆ بەرزبوونەوەی سیولە یان ڕۆنیی نەختی لەبازاڕەكانی عێراقدا هەروەها دەرفەتی كاری بۆ كەرتی خزمەتگوزاریی زیاتر رەخساند بەتایبەت لەوەرزەكانی زیارەتكردنی نزرگا پیرۆزەكان بەلای شیعەوە.
2- میسر سامانی نەوتی گەورەی نییە تا ڕێگای پێبدات قەرەبووی ئەو زیانانەی بۆ بكاتەوە كە بەهۆی كەمبوونەوەی گەشتیارییەوە پێی دەكەوێت، یا قەرەبووی دابەزینی قەبارەی هاوكارییە دەرەكییەكانی ساڵانەی بۆ بكاتەوە كە وایكردووە لەرووی بەرهەمهێنان و وەڵامدانەوەی پێویستیەكانی خەڵكی و لە ڕووی بەگەڕخستنەوە زیانی پێ بكەوێت، بەڵام عێراق دەوڵەتێكی دەرهێنەرو گەشەپێدەری نەوتەو ساڵ لەدوای ساڵ هەناردەكردنی نەوت زیاتر دەبێت.
3- حكومەتی میسری لەماوەی ساڵی پێشوودا نەیتوانی بەرزبوونەوەی نرخی شتومەك كۆنترۆڵ بكات كە هۆكارێك بوو بۆ ماندووكردنی هاووڵاتیانی هەژارو چەوساوەی ناو میسر، كە رێژەیەكی بەرز لەدانیشتووانی میسر پێك دێنن، لەلایەكی ترەوە هێزی كڕین لەلای ئەو خێزانانەی میسری گەڕاوەتە پاشەوە، ئەمەش حاڵەتی بێزاری دەربڕینی لەناوەندی ماس میدیاكانەوە بەرزكردەوە ، بەڵام لەعێراقدا بەرزبوونەوەی نرخی شتومەك بەهۆی ئەرێنيی كاریگەریی پسولەی خۆراكەوە زۆر بەخراپی كاری نەكردە سەر هاووڵاتی هاوكات باشتربوونی رێژەیی ئاستی مووچەو كرێی كارمەندان و مووچەخۆرانی ناو دەزگاكانی دەوڵەت و كەرتی ئابووری نەیهێشتووە بەو شێوەیەی وڵاتی میسر چینە هەژارەكان بتەقنەوە.
4-سوپای میسری لەدوای گۆڕینی سیستەمە سیاسییەكەی حوسنی موبارەك هەر وەكو خۆی مایەوە، ئەویش زمانحاڵ و جێبەجێكاری ئیرادەی گەلە لەلابردنی محەمەد مورسی كە لەو سوێندخواردنەی بۆ بەرژەوەنديی هەموو گەل دابووی لایدابوو، چونكە خۆی بەستەوە بەجێبەجێكردنی بڕیارەكانی رێبەری گشتی ئیخوان موسلمین بەڵام هەڵوەشاندنەوەی هێزە چەكدارەكانی عێراق پاش رووخانی بەعس بەدەستی هێزی بیانییەوە تەسلیمكردنی سەركردایەتی ئەو هێزانەی سوپا بەحزبە ئیسلامییە سیاسییە شیعەكان وای لەو سوپایەی عێراق كرد هەموو بونیاتەكەی بگۆڕدرێت و زۆرینەی پلە باڵاكانی ناو سوپاش سەر بە تایەفەی شیعە بوون .
ئەمەش لە سەركردایەتیكردنی سەربازیی و رۆشنبیركردنی پۆلە سەربازییەكان و شۆردنەوەی مێشكی ئەندامانی سوپا بەو سیاسەتەی رژێمی ئێستای حوكم بڕوای پێیەتی، لەوانەش بە نموونە تێكەڵكردنی هێزەكانی سوپاو پۆلیس بە سرووتەكانی ئاینی لەناو سەربازگەكاندا.
5- بەدواداچوونی باری سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری و چالاكی هێزەكانی تیرۆرو گەندەڵی لە عێراقدا جەخت دەكەنەوە لەسەر زیادبوونی ژمارەی كوژراوو كەم ئەندامبوونی هاووڵاتیان لەعێراق بەهۆی چالاكییە خۆكوژییەكان و تەقینەوەو پاكتاوكردنی جەستەیی خەڵكانی سڤیل، ئەمانە هەمووی گەواهیدەرن لەسەر ئەوەی بارودۆخی ئەمنی ناوەندو باشووری عێراق و بەكەركوكیشەوە لەدەست دەرچوون، هیچ بەرنامەو پرۆژەیەك ناتوانێت بەربەستێك بۆ كردەوە تیرۆریستیەكان دابنێت لەبەر ئەوەی ناسنامەو پاشكۆیەتی و ئاڕاستەكارەكانیان زۆرو زەبەندن، هەروەها جەختیش دەكرێتەوە لەسەر ئەوەی گەندەڵی لە بە هەدەردانی پارەدا لە فراوانترین قەبارەیدایە. بەردەوامبوونی دابین نەكردنی وزەی كارەباو خزمەتگوزارییە بتەڕەتیەكانی تر كە پێوەندی راستەوخۆیان بە گوزەرانی توێژەكانی عێراقەوە هەیە، سەڕەرای هەبوونی بزاڤێكی جەماوەری لە پارێزگاكانی خۆرئاوای بەغدا، كەچی جەماوەری ناوچەكانی ناوەندو باشوورو بەغدا دوورن لەدەربڕینی ناڕەزایی لەسەر ئەو بوارە ناهەموارەی تێیدا دەژین، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی جەمسەرگیریی و ریزبەندی تایەفەگەری.
ئەم وەسفكردنەی باروگوزەرانی عێراق كۆمەڵێك پرسیار دێنێتە پێشەوە، چۆن و بە چی ڕێگایەك واقیعی ئێستا دەگۆڕدرێت؟ چۆن هۆشیاریی ساختەكاریی تایەفەگەری بگۆڕدرێت بۆ دەستگرتن بە ناسنامەی هاووڵاتی بوونی ئازادو یەكسان لە عێراقدا؟ چۆن گەلی عێراق هانبدرێن لەسەر وەرگرتنی بەرپرسیارێتی راستەوخۆ بۆ رووبەڕوو بوونەوەی ئەم واقیعە پەرتەوازەی ئێستاو وەرچەرخانی بەرەو دیموكراتیەت.
یەكێك لەو دیاردە سلبیانەی كە زۆربەی نووسەرانی عێراق ئاماژەی بۆ دەكەن پێوەندیدارە بە پەروەردەی ناوماڵ و هۆشیاركردنەوەی رۆژانەی خەڵكی لەناو قوتابخانەو شوێنە ئایینی و مەزهەبیەكان و ئەو رەفتارە خراپانەی دەسەڵاتدارە تایەفەگەرەكان بە درێژایی چەندین سەردەم كەڵەكەبووە( جگە لە قۆناغی عەبدولكەریم قاسم) بەشداربوون لە قووڵكردنەوەی جیاوازی تایەفەگەری و ئەمەش لە كۆنەستی مرۆڤی عیراقیدا وەك نەریتێكی لێ هاتووەو جار بە جار بێ ویستی ئازادانەو دوور لە ویژدان و هۆشمەندی دەوروژێت.
ئەم دیاردە نەرێنییەش كاریگەريی خراپی هەبووە بۆ لاوازبوونی ڕۆڵی ڕۆشنبیریی دیموكراتخوازیی لە عیراق و لەناو ژیانی گشتیشدا، ئەوەش ئاكامێكی لۆژیكانەیە بۆ هەوڵەكانی دەسەڵات لە پوكانەوەی ڕۆڵی ڕۆشنبیران لە پێناوی بە جێگەیاندنی پەیامی بانگەشەكارانی تایەفەگەردا.
لێرەوە ڕۆڵی ڕاستەقینەی هێزە دیموكراتخوازو نیشتمانیەكان و ئەو هێزانەشە كە پەیام هەڵگری كەلتووری دیموكراتی و پلۆرالیزمین ئەوەیە پێكەوە زمانێكی هاوبەش بدۆزنەوە لە نێوان هەموو چین و توێژەكاندا بۆ هۆشیاركردنەوەی ئەوانی دیكەو ئاگاداركردنەوەیان لە مەترسیەكانی واقیعی سیاسی ئێستاو ئاڕاستەكردنی بەرەو كەنارێكی ئارامی دوور لە كوشت و بڕ، شەڕێكی فیكری و سیاسی ئاشتیخوازانەی كاریگەری پێویستە كە ئەو هێزە دیموكراتخوازانە بەڕێوەی بەرن دژ بە فیكری توندڕۆی ئاینی و تایەفەگەریی بێزراو هەروەها دژ بە پرۆسەكانی بە پەراوێزخستن و بەكارهێنانی ڕەمزە مەزهەبیەكان لە كاری دژە مرۆییدا، چەنگی فیكری هەروا سانا نابێت تێكۆشانی دەوێت بۆ بونیادنانی ئابوورییەكی نیشتمانی لە دەرهێنەری نەوتەوە بۆ پیشەسازی وەرچەرخاوی بەشدار لە گۆڕینی بونیادی كشتوكاڵيیەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی فرە چین كە هۆشیار بێت بەرانبەر واقیع و ئەو بەرپرسیارێتیەی لە ئەستۆ گرتبێت كە تاكی عیراقی بە هەند وەربگرێت و لەگەڵ بەرژەوەنديی كۆمەڵگەكەیدا هاوكوف بێتەوە..
ڕووخاندنی ڕژێمی سەدام لە لایەن هێزەكانی بێگانەوەو بونیادنانی سیستمێكی سیاسی پشتبەستوو بە پشككاریی ئەتنی و تایەفەگەری،ئەم دەرئەنجامانەی لێ كەوتۆتەوە:
*متمانەی تاك و ئەندامانی گەلی لەسەر گۆڕانكاری نەهێشتووەو تەمەڵی و تەوەزەلی خستۆتە ناویانەوە.
** ناسنامەی هاوبەشی نێوان گەلی لاوازكرد، بە تایبەتی ناسنامەی هاووڵاتیبوونی عیراقی، ڕۆحی شۆڤینيیەتی و تایەفەگەری ڕاستڕەوانەو پەڕگیرانەی تۆخ كردۆتەوە.
كاتێك لەسەر ناسنامەی هاووڵاتی عیراقی دەدوێین ئەمە ناكاتە ئەوەی مافی مرۆڤ لە ئینتیمابوونی بۆ نەتەوەو ئایین و مەزهەبگەرایی نەهێڵرێت، چونكە ئەوە بارێكی كەسێتییەو پێوەندیدارە بە مرۆڤ خۆیەوە بەو مەرجەی نەكەوێتە بن باری ناسنامەیەكی دوور لە ناسنامەی هاوبەشی عیراقیەوە، بە نموونە گەلی كورد ناسنامەی نەتەوەیی و زمان و كەلتوورو ئاگامەندی تایبەت بە خۆی هەیە بەڵام بەشدارە لەگەڵ هەموو نەوەكانی تری عیراقیدا لەو ناسنامە هاوبەشەی كە ئەو عیراقیەكی كوردە..
ئومێد بۆ گۆڕانكاری بەرەو ڕووی دیموكراتیەت بەستراوەتەوە بە كاركردن بۆ وەدیهاتنی، ئەمەش بە تەنیا لە ڕێی هێزە دیموكراتخوازەكانەوە بەدی نایەت بەڵكو پێویستە ڕوو بكەینە گۆڕانكارییەكی ئاشتییانەی دیموكراتخوازی بە هەموو هێزە لیبرالی و مەدەنی و عیلمانی و ئاڕاستە هەمەچەشنە فكرییەكانی ناو عیراقەوە.