پێكهێنانی زمانێك بۆ دیالۆگ لە نێوان ڕۆشنبیرو سیاسەتمەدار
نەوزاد جەمال*
گلەییەکی دووبارە کۆن
رۆشنبیرەکان، بەتایبەت ئەوانەی لەخۆیان رادەبینن، دەسەڵات بیروڕاکانیان بەهەند وەرگیرێ و گوێیان لێبگرێ. هەمیشە گلەیی دەکەن کە سیاسییەکان پرس و راوێژیان پێناکەن و حساب بۆ قسەکانیان ناکەن!
وەکیتریش بەرپرس و سیاسیەکان، کەم تا زۆر گلەیی و رەخنەیان لە رۆشنبیرو نووسەرەکانە کە لە سەنگەری دژایەتیەوە یا خۆهەڵواسینەوە بەدامێن بەرپرسەکانەوە رەفتار دەکەن. زۆرێ لەبەرپرسەکان لەناخدا ناهومێدن لەرۆڵی رووناكبیرو ئەکادیمی و خوێندەوارەکانی کوردستان. بەهەمان هەناسەیش، رووناكبیرەکان بێهیوان لەوان.
دیارە ئەم پێوەندییە ناکۆک و ناجوورە، هێندەی کەڵەکەبووی سەردەمێکە کە چەوسانەوەی هزرو قەڵەم هیچ بەهاو نرخێکی بۆ نووسەران نەهێشتبۆوە، ئەنجامی شەڕی ناوخۆو دابەشبوونی جوگرافیای سیاسی ڕۆشنبیرییەکانە بەسەر دوولایەنی شەڕدا، وابەستەبوونی ژیان و گوزەرانی نووسەران و رۆشنبیرە بەو دوولایەنەوە. جگە لەوەی سیاسییەکان قەڵەمەکانیان وەک ئامڕازێکی دیکەی شەڕ بەکارهێناو هەندێ نووسەرو رۆشنبیر جەنگی بە وەکالەتیان ئەنجامدا.
لەو سۆنگە چاوەڕوانیەوە سیاسییەکان قسەی خۆیان لەبارەی رۆشنبیرەکانەوە هەیە، بەتایبەت ئەوانەی لەدەرەوەی بازنەی حزبە سیاسییەکانن و بەرهەڵستکارو رەخنەگرن. ئیدی لەنێو سیاسییەکاندا بە جۆرێ باوە کە نووسەرگەلێ دانی خێر بەکارەکانیاندا نانێن، ستایش یا بە لانی کەمەوە باسی باشەکانیانیش ناکەن. گوایا یادەوەری نووسەرەکان لەسەر خراپەو لایەنە نەگێتیڤەکانیان وەستاوەو بەوجۆرە کەسێتیەکی پاڵەوان ئاسا بۆخۆیان دروستدەکەن. ئەم گلەیی و گازندانە لەچاوەڕوانی و لێکحاڵی نەبوونەوە سەرچاوەی گرتووە کە دووانەیەکی ناسازیان لەژیانی کۆمەڵگەدا دروستکردووە.
رۆشنبیر و دەسەڵات دووانەیەکی نەگونجاو
لەمێژەوە وتراوە <قەڵەم و شمشێر> لەململانێی بەردەوامدان و دانوویان پێکەوە ناکوڵێ. هەمیشە شمشێر دەخوازێ ملی قەڵەمەکان ببڕێ، قەڵەمەکانیش دەیانەوێ شمشێر بەدەستەکان بسڕنەوە! قەڵەم لای هەندێك رۆڵی شمشێرە لەجەنگان بەڕووی دەسەڵاتە ستەمکارەکاندا. وەلێ دەرباریش میکانیزمی خۆی بۆ قەڵاچۆکردنی بزۆزی و چالاکی رۆشنبیران هەیە لە: بێدەنگکردن، کڕین، فریودان و نزیکخستنەوە لە ئامێزی دەربار. بەدیوێکی تردا، کاربەدەستان و ڕۆشنبیران نواڕینێکی تاکڕەهەندیانەیان بۆیەکتر هەیە: دەسەڵات هەست و ئاگای بۆتە گوێیەکی گەورە کە تەنیا رەخنە زبرەکان دەبیستێ. رۆشنبیریش تەنیا بەوجۆرە دەنووسێت لەسەر دەسەڵات کە ئەوەی خێرا بەرگوێی دەکەوێ، نەک ئەوەی <خۆ-کردانە> گوێی لێدەگرێت.
بۆیە هەردوولا چاوەڕوانی زێدەیان لەیەکتری هەیە. ئیدی نەبوونی زمانێکی هاوبەش، تێنەگەیشتن و نەبوونی متمانە لە بەرامبەر یەکتریدا دروست کردووە. بێگومان دۆزینەوەی زمانی هاوبەشی تێگەیشتن فۆرمولێک- هاوکێشەیەکی نەگۆڕی ماتماتیکی نییە، بەڵکو پێویستە کەناڵێکی پێوەندی هەبێ کە زمانی هەردوولا لێک نزیکبخاتەوەو بتوانێت پەیامی ئەو دوو دنیایە پێک بگەیەنێت، بەڵام پاش ئەوەی کۆمەڵێک پرسیاری سەرەکی روون بکرێتەوە:
- مەرجە هەرچی رووناکبیرو نووسەر وتی، ببێتە سیاسەتی دەسەڵات یا لایەنێک؟
- چەندە ئەو چاوەڕوانیەی نووسەرو رووناكبیران کە سەرکردەو سیاسی و بەرپرسەکان پیشوازییان لێ بکەن، گونجاوە؟
- ئایا کارو ئەرکی ئەوان، ئامادەبوونە لەسەرمێزو ئۆفیسی بەرپرسەکان؟
- ئایا نووسەرو رووناكبیران دەبێ بە ویست و حەزی سیاسەتمەدارەکان بجووڵێنەوە؟
- ئایا ئەگەر رەخنە لەسیاسەتمەدارەکان گیرا، ئیتر نووسەرەکان بخرێنە خانەی خیانەت و نەیارەوە؟
- ئایا دەکرێ سیاسییەکان بەچاوی کەمەوە مامەڵە لەگەڵ رووناكبیرەکان بکەن لەبەرئەوەی وەک خۆیان بیرناکەنەوە؟
رۆشنبیر کێیەو رۆڵی چییە؟
رۆشنبیر> هەڵوێستکی هزرییەو لەبری جەماوەر پرسیار دەوروژینێ، <ئیدوارد سەعید>. ئەو پێی وایە رۆشنبیر هەیتێ لەدەرەوەی کۆمەڵگەو هەیتێ لەناو کۆمەڵگەدابێ بەومانایەی کە بیر لەگرفتەکانی بکاتەوە، بێئەوەی تاکێتی و سەربەخۆیی لەبیر بکات و نەکەوێتەژێر هەژموونی بیروباوەڕی کۆمەڵگەوە. لەدەرەوەبوونی، هەمیشە کارئاسانی رەخنەو هەڵوێست نواندنی بۆ دەکات. بە پێویستی نازانم چوارچێوە بۆ رۆشنبیر بکێشین و رۆڵی لەڕێی کۆمەڵێک پێناسەوە دەستنیشان بکەین. دەکرێ بەرەخنەو گلەیی و گومان و نیگەرانیەکانی، هزرو تێگەیشتنی خەڵکی و بەرپرسەکان ببزوێنێت. پرسیار لەو گرفت و کێشانەی سیاسەت و کۆمەڵگە بەدەستییەوە گیرۆدەیە بەرهەم بهێنێت.
ئه‌و مرۆڤه بیركه‌ره‌وه‌و خه‌مخۆره‌یه كه ده‌روه‌ستی پرسیارو كێشه‌و گرفته‌كانی كۆمه‌ڵگه‌كه‌یه‌تی له بواری رۆشنبیری و چالاكی هه‌مه‌جۆردا. ده‌كرێ زۆرێكمان كه‌م تا زۆر رۆشنبیرو ئاگاییمان سه‌باره‌ت به ره‌وشی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان هەبێ, به‌ڵام هه‌موومان ناتوانین رۆڵی رۆشنبیرێکی كاراو چالاك بگێڕین. رۆشنبیری چالاك تەنیا له ڕێی وشیاركردنه‌وه‌و بڵاوكردنه‌وه‌ی هزری نوێ كارناكات بۆ گۆڕانكاریی كۆمه‌ڵایه‌تی, به‌ڵكو چالاكی مه‌یدانی و پێشه‌نگایەتی ده‌بینێ له‌ته‌ك چینه‌كانی تردا. ئه‌و كه‌سێكی به‌سووده نه‌ك تەنیا له‌ڕێی نووسین و بیركردنه‌وه له‌باشترین, به‌ڵكو هاوشان و هاوكاره له‌گه‌ل چینه‌كان و توێژی لاوان و قوتایبان له‌مه‌ر پرۆسه‌ی پێشكه‌وتن و په‌ره‌سه‌ندنی كەلتووری و كۆمه‌ڵایه‌تی به‌بیركردنه‌وه‌و به‌كرده‌وه.
گرفتەکانی رووناكبیرانی ئێمە
بەشێك لە گرفتەکانی رۆشنبیرانی ئێمە هەر ئەوە نییە بێلایەن و بەهەڵوێست و راستگۆن لەرەخنەکاری و قسەکردن لەسەر گرفتەکان، یان پاڵیانداوە بە پەساری دەزگاکانی دەسەڵاتی سیاسی و حزبیەوە، بەڵکو نەتوانین لە دروستکردنی پرسیارو ئاڕاستەکردنی تێگەیشتنی کاربەدەستانە لەکارو هاوکات پوخت کردنەوەی ئاگامەندی هاووڵاتیانە. دیارە پراکتیزەکردنی رەخنە لەفۆرمی توڕەیی، گلەیی، بێهیوایی و یەکسانکردنەوەی دۆخە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووریەکان بە رێژەی سفر، بۆخۆی خۆدوورخستنەوەو کەنارگیربوونە لەوەی کەدەبێ چۆن و بەچی رەوشەکە چاکبکرێ. گرفتێکی تر ئەوەیە لە پێگەو شوێنی بەرپرسیاریەتیەوە نادوێت. واتە کە رەخنەدەگرێ خەریکی هەڵتەکاندنی ئەوەی کە هەیە بێگوێدانە ئەنجامەکانی. چونکی خۆی بە بەرپرسیار نازانێت لەوەی کە هەیە. راستە ئەو بەرپرسی راستەوخۆ نییە لەو کێشانەی هەن، بەڵام بەئەرکیی رەوشتی هەڵدەستن لەو حاڵەتەدا. <مەسعود محەمەد> وتەنی.
بۆیە دەبێ رۆشنبیر رۆڵی چاوساغ و رێنماییكه‌ر و ئاڕاسته‌كه‌ر بگێڕێت و خۆشی وه‌ك هێزێكی كۆمه‌ڵایه‌تی دابنێت, به‌ڵام به تەنیا ناتوانێت ئه‌ركی گۆڕانی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌ستبه‌ربكات. گۆڕانێكی ریشه‌یی و سه‌رتاسه‌ریی، پێویستی به‌گشت هێزه‌كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانی نێو چین و توێژه جیاجیاكانی كۆمه‌ڵگایە. گۆڕانی بنەڕەتی، بێ هه‌ماهه‌نگی و هاوكاری چینه به‌رز و نزمه‌كانی كۆمه‌ڵگه ناکرێت. به‌تایبه‌ت کە له‌كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا رۆشنبیر نه‌بۆته چینێكی ته‌واو سه‌ربه‌خۆ له‌كۆی پێكهاته‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی‌دا, به‌ڵكو توێژاڵێكی تەنکی چینی خوێنده‌وارە. هه‌ربۆیه توێژێكی ده‌سته‌بژێرو كه‌مینه‌یه.
له‌كاتێكدا خه‌ون و خواستی گۆڕانی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا هه‌میشه خه‌ون و خواستێكی ڕۆشنبیریانه‌و ده‌سته‌بژێرانە بووە، نەک ره‌وشێكی گشتی و خواستێكی كۆمه‌ڵایه‌تی. بۆیه رۆشنبیران به تەنیا نه‌یانتوانیوه گۆڕانی كۆمه‌ڵایه‌تی بكه‌ن. مێژووی «سه‌دساڵه»ی رۆشنبیریی كورد شاهیده كه رۆشنبیرو رووناكبیری گه‌وره سەرکەوتوو نەبوون لەپرۆسه‌ی گۆڕانی كۆمه‌ڵایه‌تی و به ئه‌نجام گه‌یا‌ندنی پرۆژەی ڕۆشنبیریی, له‌كاتێكدا خاوه‌نی بیری پێشكه‌وتنخوازانەو گۆڕانکاریخوازیش بوون. لەبەرئەوەی هێزه كۆمه‌ڵایه‌تی و چینه‌كانی تری كۆمه‌ڵگه به دووربوون له خواست و زه‌ڕوره‌تی پێشکەوتنی کەلتوری وه‌ك بەشێك لە گەشەی شارستانی و كەلتوری. دەسەڵاتیش رێگرو کۆسپگێڕ بووە. گەورەترین و گرنگترین کار ئێستا رۆشنبیرو رووناكبیری ئێمە بیکات: پرسیار بەرهەمهێنانە لەو بابەتانەی کە لای زۆربەمان پرسیار هەڵنەگرن، بەڕوویاندا کەڕوڵاڵین. بەڵام ئەمەش پێویستی بە زمانێکە کە بتوانێت دیالۆگ دروست بکات و پرسەکان بکاتە رووداو و خەمی گشتی، نەک وەك نووزەی بریندارێك یا ناڵەی ویژدانێك بتەقێتەوە.
***
* مامۆستای فەلسەفەی سیاسی و كۆمەڵایەتی-زانكۆی سەڵاحەدین-هەولێر
