خەڵكی ئەم هەرێمە بەهۆی جیا جیا و بە مۆتیڤی جیا جیا و لەئاست و پلەی جیاجیادا، لە بارودۆخی ژیانی رۆژانەیان «تووڕەن» ناڕازین، هەندێكشیان نائومێدن.. درێژخایەنیی ئەو تووڕەییە و نەدیتنی تروسكایی لەوپەڕی تونێلەكەوە، جۆرە «قینێكی پەنهانی» لا خوڵقاندوون كە ئەویش بۆخۆی جارێكیتر دەبێتەوە بە فیدەرــ نانپێدەری، تووڕەیی و بێزاری و ناڕەزاییەكانی خەڵك. بە كارلێكی دایلەكتیكیانەی نێوان (قین وتووڕەیی ــ ئەو دوو هەستە لەكۆنترۆڵ دەرچووەی تاكەكانی بەشێكی فراوانی خەڵكی هەرێم) بازنەیەكی داخراوی مەترسیدار دروستبووە و رۆژانە تووڕەیی، قین و، قینیش تووڕەیی بەرهەم دێنێتەوە. لەرەوشێكی سایكۆ ـ سۆسیۆلۆژیی وەها كرژ و بێ متمانەییدا، بەشێك لە میدیای (ئەهلی) هاتووە و بەوپەڕی بڕوابەخۆبوونەوە، تا رادەی (نەرگسیەت) خۆی وەك دەمڕاس و چاوساغ و مینبەری ئازادی ئەو خەڵكە تووڕەیە خستۆتەڕوو، زۆرچالاكانە ئەم هەلەی قۆستۆتەوە. هەموو تواناكانی خۆی لە گەڕان بەدووی هەواڵ و نیمچەهەواڵدا و لەنووسین وهۆنینەوەی راپۆرت و شكایەتدا، لە داڕشتنی وتاری هێرشبەر و شەڕكەردا، تەنانەت لە هەڵبژاردنی گۆشە و زوومی كامێرا و هەوڵی شەرمنۆكانەی فۆتۆجۆرنالیزمیشی چڕكردۆتەوە و خستوونیە خزمەتی هەرچی زیاتر و خێراتر گێڕانی ئاشی هاڕین و وردوخاشكردنی (ئارامی و سازاندنی شەخسی و كۆمەڵایەتی) ئەوەش لەڕێی بەردەوام هوروژاندنی هەست و سۆز و قین وتووڕەیی و بێ متمانەیی خوێنەر و گوێگر و بینەریەوە، لەڕێی قەبەكردن وفووتێكردنی هەموو ئەو رووداو و پێشهات و بابەتانەی كە بەشێوەیەك لەشێوەكان دەشێ ببنە خۆراك و سووتەمەنی بۆ ئەو ئاشە و هەرچی زیاتر توندكردنی بازنە داخراوەكەی (قین / تووڕەیی ــ تووڕەیی / قین).
ئەو پەرۆشییەی (ئاپۆرای وەرگران) دەینوێنن بۆ پێشوازیكردن لە هەموو ئەو پەیامە هوروژێن و قەبەكراوانەی لە دەزگایەكی میدیاوە ئاراستەیان دەكرێ، دەبێتە هاندەرێكی راستەقینە بۆ بەردەوام بوون لەسەر ئەو خەتە. واتا میدیا خەڵك دەهوروژێنێ و غەریزەو هەڵچوونە عاتیفیەكانیان تێردەكا و لەبەرامبەریشدا خەڵك و جەماوەری ئەو میدیایە بەو پەرۆشی دەربڕین و پێشوازییە گەرمەیان لەو جۆرە پەیامانە، هەم بازاڕی میدیاكە گەرم و گەرمتردەكەن و هەم تۆوی (وەهمی فریادڕەسییش) لە زەین و تێگەیشتنی خاوەن و نووسەران و پەیامنێران و بەرپرسانی ئەو میدیایەدا دەچێنن!!
لەمیانەی گەمەیەكی سەیر و سەمەرەدا، میدیا و تاكی وەرگر لەڕێی ژەنینی تەلەكانی عاتیفەوە، یاری بە ئەقڵی یەكدی دەكەن و لە ژێر باری هەژموونی سیحری لەخۆرازیبووندا بەزمەكە لە گەمەیەكەوە دەگۆڕێ و دەبێتە (راستییەكی لینگەوقووچ و فاكتێكی ساختە) (حقیقة مقلوبة و واقع مزیف) واتا وەرگر دەكەوێتە ژێر هەژموونی ئەو هەستەوە كە گوایا، بەهۆی ئەو میدیایەوە «تەواوی راستتیەكانی بەدەس هێناوە و پەردەی لەرووی واقیعی ژیان و دەوروبەرەكەی لاداوە» ئەو هەستەیش مرۆڤ دەكاتە دیلی سیحری لەخۆرازیبوونێ كە (هۆشیارییەكی ساختە ـ وعی مزیف) بەدوای خۆیدا دێنێ! بە دیوەكەی تریشدا ئەوەندە نابا ئەو میدیاكارانەو دەزگاكانیشیان، بەگشتی خۆیان لێدەگۆڕێ و وادەزانن ئەوان (نێردراوی ئیلاهیین) و شیاوی هەڵەو تێكەوتن و رەخنەلێگرتن نین! وەهمێكیان لا دروست دەبێ، گوایا ئەوان فریادڕەسی میللەت و حەقیقەتن و لەو پێناوەشدا دەستدانە هەر كەرەسەو گرتنەبەری هەر رێگە و شێوازێك بۆ ئەوان و بۆ هێنانەدیی « ئامانجە باڵا و پیرۆزەكانیان!» رەوای حەقە و هیچ پاساو و سڵكردنەوەیەكی ناوێ! (الغایة تبرر الوسیلة) چونكە بەتێگەیشتنی خۆیان، هەموو راستییەكان لای ئەوانەو هەرچی لەدەرەوەی ئەوانەوە وتراوە و دەوترێ و كراوە و دەكرێ جێی گومانە و نابێ متمانەی پێبكرێ!
لە ژینگەیەكی لەوجۆرەدا لەبەرئەوەی پارێزبەندی (حەصانە) و مەناعەی ئیتیكی رۆژنامەوانیی زۆر لاوازدەبێ «ئەگەر نەڵێم هەر نامێنێ» و میدیا دەبێتە باشترین و لەبارترین ژینگە و گۆڕەپانی ململانێ بۆ یەكلاكردنەوەی ئەو بەرژەوەندییە ناكۆك و دژانەی لە ناوچەكەو وڵاتەكە و كۆمەڵگەكەدا لە شكڵ و قاڵبی جیاوازدا خۆیان دەنوێنن و لەململانێدان بۆ سڕینەوە یان هەرهیچ نەبێ كاڵكردنەوە و رسواكردنی یەكتری... بۆیە هەرلایەك بەگوێرەی بەرژەوەندییەكانی خۆی بەپێی قورسایی خۆی و بەدەمامك و بەرگی هەمەجۆرەوە، لەژێر پەردەی جیاجیادا دەستی هاوكاریی ماددی و مەعنەوی بۆ ئەو جۆرە دەزگایانە درێژدەكەن. هەندێك بە پارە و هەندێك بە پێدانی زانیاری و سەرەمقەستی زانیاری! تا لەو ڕێیەوە بتوانن خۆیان لەسەنگەرێكی زۆر گرنگی گۆڕەپانی ململانێی بەرژەوەندییە سیاسی، فیكری، دارایی و هەواڵگرییەكاندا قایم بكەن، كە میدیایە!
ئەمە بارودۆخی میدیای سەربەخۆی كوردی بێ و ئەوەش دەرەنجامە ترسناكەكانی بەسیاسی بوونی، بگرە راستر وایە بڵێین بە پاشكۆ بوونی بۆ سیاسەت و سیاسییەكان بێ و تەنیا و تەنیا بۆ ئامانجی سیاسی و بە ئامراز و كەرەسەی سیاسی و بە ناوەڕۆك و شكڵی سیاسیەوە ئیش بكات، هەرگیزا و هەرگیز لە ئاستی ئەو بەرپسیارێتییە مەزنەدا نییەو نابێ كە بتوانێ لەبریی دروستكردنی بوونەوەرە سیاسییە ئایدۆلۆژیستەكان، بوونەوەرە پڕ لە زانیاری و پڕ لە ئیحساس و ژیان دۆستە بەرهەمهێنەكان دروست بكات!
میدیاكاری لێهاتووی پیشەگەر، ئەكادیمیست، لەو راستیە تێدەگات كە سستمی دیموكراسی بەبێ میدیایەكی ئازاد و بەرپرس، خەون و خەیاڵێكی نەزۆكە و هەرگیز نایەتە دی. هەر لەو روانگەیەشەوەیە كە سیاسەتمەدار و دەوڵەتمەدارانی دڵسۆز و دیموكراتیش لەو راستییە حاڵین كە بەبێ چەسپاندن و سەلماندنی بنەماكانی دیموكراسی، ناكرێ باس لە بوونی میدیایەكی ئازاد و بەرپرس بكرێ..
لەو نێوەندەشدا ئەهلی فیكر و رۆشنگەران زۆر باش لەو راستییە تێدەگەن كە دیموكراسی و میدیای ئازاد تەواوكەری یەكترن و بێ یەكتر هەڵناكەن و بێ یەكتر بوونیان نییە! ئەگەر یەكێكیان جەستە بێ ئەویدیان ئۆكسجینە! ئەگەر یەكێكیان هەنگاو بێ ئەویدیان پەیژەیە! ئەگەر یەكێكیان ماسی بێ ئەویدیان ئاوە!
میدیاكاری كورد دەبێ ئەو راستیە بزانێ كە هەر وشەیەك، هەر وێنەیەك، هەر دەربڕینێكی ئەو و هاوكارەكانی، یان دەبێتە بەردێك لە چینە دیوارێكی تەلاری دیموكراسیدا، یان دەبێتە پێلەقە و پیكێ بۆ رووخاندنی چینێك لەو دیوارە!.
چەمكی ئازادی لە فەرهەنگی میدیاكاردا دەبێ زۆر فراوانتر و فرە رەهەندتر بێ لە چەمكی ئازادی بەلای كەسێكی ئاساییەوە. ئازادیی میدیاكار ئازادییەكی رەهاو شەخسی و ئارەزووخوازانە نییە، بەڵكو ئازادییەكی پڕ لە بەرپرسیارێتیی ئەخلاقی و كۆمەڵایەتی و ئینسانیە! ئازادییەكە ئەوەندەی دەبێتە مایەی بارگرانی و نیگەرانی و خەم و ئازار و شەونخوونی، یەك لەسەدی ئەوە نابێتە مایەی خۆ نواندن و خۆ بەرەوپێشەوە بردن و خۆ بەتاڵكردنەوە و یەكلاكردنەوەی كێشە شەخسی و ئایدیاییەكانی خۆی لەگەڵ ئەم و ئەو و ئەم لایەن و ئەو لایەن. بۆیە دەبێ زۆر بەهێمنی مامەڵە لەگەڵ رووداوو پێشهاتەكان بكا و هیچ پرس و كێشە و دیاردەیەكی سیاسی، كۆمەڵایەتی، ئابووری. وەك پرسێكی شەخسی وەرنەگرێ، تا بتوانێ سەربەخۆیانە و بێ لایەنانە و بە ئەقڵیەتێكی دیموكراسیانەوە روماڵی بكات و مامەڵەی لەتەكدا بكا.
كاتێ ئەو راستیە مێژووییەمان سەلماند كە بەدیموكراسیكردنی كۆمەڵ، پرۆسەیەكی سەخت و ئاڵۆزی مێژوویی بەردەوامە و سستمی دیموكراتیش، گیراوەیەكی ئامادەكراوی ناو دەرمانخانەكان نییە، بیكڕین و بە دوو قوم بیخۆینەوە و ئیتر بۆ تا هەتا سەرفراز بین! ئەوسا دەبێت میدیاكاری لێهاتوو بزانێ رۆڵی ئەو و هەرچی ئەو دەیكا و دەینووسێ و دەیڵێ، لەو پرۆسەیەدا چییە و دەبێ چۆن جێیان بۆ بكاتەوە. ئەمە بەو مانایەی كە رۆژنامەنووس هەرگیز نابێ وا تێبگات بەدیموكراسیكردنی كۆمەڵ و سستمی وڵات، بەتەنیا و تەنیا ئەركی ئەوە و هیچ كەس و لایەن و هێزێكی كۆمەڵایەتیی تر رۆڵ و جێگەو پێگە و كاریگەریی لەم پرۆسێسەدا نییە! نابێ ئەو وەهمەی لا دروست ببێ كە تەنیا هەر ئەوە پارێزەری بەرژەوەندییەكانی میللەت و وڵات و هیچ هێزێكی تر بۆی نییە قسەیەكی جیاواز لەقسەیدا بكا و ئەگەر كردیشی دەسبەجێ دەبێ تەكفیر و تەخوینی بكرێ!.
میدیاكاری ئازاد و بەرپرس تێدەگا ئەم كارە، كۆمەك و هاریكاریی هەمووانی گەرەكە و ناشێ هیچ هێزێكی كۆمەڵایەتیی راستەقینەی لێ دەربكرێتە دەر و سەنگەری لەبەرامبەر لێ بدرێ! نابێ كەسیش ئەو مافە رەهایە بەخۆی بدات كە گوایە هەموو راستی و خێر و باشی و جوانیەكان لای ئەون و هەر ئەویش پارێزەریانە و ئەوانیتر ناڕاست و شەڕانی و ناشرین و دزێو و دوژمنن!
میدیاكاری ئازاد و بەرپرس لەوە تێدەگات كە پاراستنی ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی لەهەموو بەها سیاسی و فیكرییەكانی تر بەبایەختر و لەپێشتر و پیرۆزترە و هێڵی سووری هەموو سستمە دیموكراسییەكانی دنیایە. رۆژنامەنووس هەرگیزاو هەرگیز نابێ رێ بەخۆی بدات، یان تەنانەت بیریش لەوە بكاتەوە، كە ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی بكاتە قوربانیی بەدەسهێنانی هەندێ دەسكەوتی سیاسی و دارایی هەرچەندێكیش زۆر و فرە بن. نابێ سەقامگیریی پێكەوە ژیانی ئاشتیانە و ژیرانەی پێكهاتە كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگە بكرێتە قوربانی بۆ گەیشتن بە مەرام و ئامانجێكی حزبی یان هێنانەدیی دروشمێكی سیاسی یان بەزۆر سەلماندنی راستی و دروستیی تیۆری و ئایدیۆلۆژیای دەستە بژێرێكی رۆشنبیریی دیاریكراو.
میدیا ئەوكاتە دەتوانێ ببێتە فاكتەرو یاریزانێكی بەتواناو لێهاتوو، كە لەناو گۆڕەپانی یارییەكەدا هەڵسوڕێ نەك لەدەرەوەی. یاساو رێساكانی گەمەی دیموكراسی پەیڕەوبكا و پێیانەوە پابەند بێ نەك بەناوی ئازادییەوە ئەو بنەمایانە پێشێلبكا و سەرباری ئەوە پابەند نەبوونیشی پێیانەوە بە ئازایەتی و چاونەترسی و پاڵەوانێتی بۆخۆی ئەژمار و تۆمار بكا!
ئەگەر بڕیارە میدیا دەسەڵاتی چوارەم بێ، ئەوا دەبێ دان بە بوونی سێ دەسەڵاتەكەی تریشدا بنێ و پێكەوە، ژیرانە رێ و شوێنی عەمەلی و واقیعیانە بدۆزنەوە بۆ پێكەوە هەڵكردن و پێكەوە بەرەو پێشبردنی كاروانی دیموكراسی. میدیا نابێ رێ بەخۆی بدات سنووری دەسەڵاتی هیچ كام لەو سێ دەسەڵاتەی تر ببەزێنێ بۆ ئەوەی بەهانە نەداتە دەستیان ئەوانیش سنووری ئەم ببەزێنن. هەڵبەتە ئەمەش كارێكی هەروا ئاسان و سانا نییە. بەڵكو زۆر سەخت و گرانە و تواناو هێز و خۆڕاگرییەكی زۆری گەرەكە بەتایبەتیش لە لایەن میدیاكاران و دەزگاكانی میدیاوە. لەبەر ئەوەی لە دەرەنجامی ئەم سەوداو مامەڵەیەدا تاكە دەسەڵاتێك لەو چوارە كە هیچی نییە بیدۆڕێنێ و دەستی لێهەڵگرێ، میدیایە. هەرسێ دەسەڵاتەكەی تریش هەر لە سەرەتاوە باش لەوە تێدەگەن كە لە درێژەی ئەم گەمەیەدا و لە دەرەنجامدا بازنە و مەودای دەسەڵاتەكانیان سنووردارتر دەبێ و تەنیا بازنە و مەودای دەسەڵاتەكانی میدیایە كە بەناچاری و رۆژ بەرۆژ فراوانتر دەبێ! بۆیە پێویستە خۆڕاگریی و پابەندبوونی میدیا و میدیاكاران بە یاساو رێساو بنەماكانی گەمەی دیموكراسی و پێكەوە هەڵكردنیان لە پاڵ سێ دەسەڵاتە هاوگەمەكەیدا، زۆر جێی بایەخ بێ و هەمیشە لەبەرچاو بێ و خۆی نەدا بەدەم چەشەی پۆپۆلیستی و بازاڕگەرمی و خۆ نواندنی بێ سەمەرەوە.
جوزێف پۆلیتزەری گەورە رۆژنامەنووسی ئەمریكایی، لە ساڵی 1904 دا نووسیوێتی و دەڵێ: (رۆژنامەوانییەك كە بەتەوس و بەدگومانبێ لە فەزیڵەتەكانی مرۆڤایەتی و بەكرێگیراو و فەوزەوی و ئاژاوەگێڕ بێ، بێ شك میللەتێكی هیچ و پوچی وەك خۆی بەرهەمدێنێ. بۆ لەمەو دواش، دەستەڵاتی داڕشتنەوەی ئایندەی كۆماری ئەمریكا، وا لەدەس رۆژنامەنووسانی نەوەكانی دواڕۆژدا!).