پ. د. ئازاد نەقشبەندی

نەتەوەكەمان ئەمڕۆ بە قۆناغێكی ناسك و هەستیاردا تێدەپەڕێت، چونكە لەلایەك بارودۆخەكان لە هەموو كاتێك زیاتر لەبارن بۆ ئەوەی بە ئاواتەكانی بگات و لەلایەكی دیكە دوژمنانی نەتەوەكەمان، كە وەك ئێمە و بەڵكو زیاتریش بارودۆخەكە دەخوێننەوە و لە نزیكبوونەوەی گەیشتنی نەتەوەكەمان بە ئاواتەكانی دەگەن، هەوڵەكانیان چڕ كردووەتەوە بۆ تێكدانی بارودۆخەكە و گۆڕینی بە ئاراستەیەكدا كە لە بەرژەوەندیی ئێمە نەبێت. قۆناغەكە ناسك و هەستیارە، چونكە گەر ئەم هەلەمان لە دەست دەرچێت و نەتوانین سوود لە بارودۆخەكە وەرگرین، دەكەوینە بەر لەعنەتی مێژوو و پەشیمانی دەردمان ناخوات. بۆ ئەوەی سەركەوتووانە ئەم قۆناغە ناسك و هەستیارە بەڕێكەین، بە پێویستی دەزانین كە:
1 – گوێڕایەڵی دانایەك و فەیلەسوفێكی وەك «ئەفلاتۆن» بین لە كاتی هەڵبژاردنی سەركردە سیاسیەكانمان، كە لە كۆمەڵگای ئێمە و هاوچەشنەكانیدا رۆڵی كاریگەر دەبینن. لەم بارەیەوە «ئەفلاتۆن» دەپرسێت: «سەیرە كاتێك نەخۆش دەكەوین بە دوای پزیشكێكی پسپۆری لێهاتوودا دەگەڕێین كە چارەسەرمان بكات نەك جوانترین یان قسە زانترین پزیشك، ئەی كاتێك هەموو كۆمەڵگا و دەوڵەت نەخۆش دەكەوێت ئایا پێویست نییە بەدوای شیاوترین و داناترین كەسدا بگەڕێین؟ پێویستە، بۆ بەرژەوەندیی هەمووان، ئامرازێك بدۆزینەوە بۆ ئەوەی رێگەنەدەین كەسانی فێڵباز و نەشیاو بگەنە پۆستە گشتییەكان و باشترین كەس هەڵبژێرین بۆ ئەوەی دەسەڵات بگرنە دەست». ئێمەیش دەڵێین: «پێویستە نەك تەنیا كەسی شیاو بۆ شوێنی شیاو دیاری بكرێت و هەڵبژێردرێت، بەڵكو پێویستە لە هەمان كاتدا شیاویش بێت بۆ كاتی شیاو».
2 - رێگە نەدەین چەواشەكاران چەواشەمان بكەن. لەم روانگەیەوە پێویستە گوێڕایەڵی دانایەك و فەیلەسوفێكی وەك «سوقرات» بین كە دەڵێت: «پێویستە بە(گومان) بین. فەلسەفە كاتێك دەست پێدەكات كە مرۆڤ فێری (گومان) دەبێت. ئەو پێمان دەڵێت: «سیاسەتی راست و دروست، بوونی نییە گەر عەقلی مرۆڤ پشكنینی بۆ نەكات». بەواتایەكی دیكە «سوقرات» داوامان لێدەكات و پێمان دەڵێت: «كاتێك هەواڵێك دەبیستیت یان دەخوێنیتەوە یان زانیارییەكت پێدەگات پێش ئەوەی بڕوای پێبكەیت رێگە بە عەقڵت بدە كە پشكنینی بۆ بكات بۆ ئەوەی راست و دروستی بسەلمێنێت».
3 – پەیڕەوكردنی هەڵوێست و شێوازی خەباتی «گاریبالدی». بۆ ئەوانەی كە «گاریبالدی» ناناسن دەڵێن: «جوزیبی گاریبالدی Giuseppe Garibaldi»، ناسراو بە «قارەمانی دوو جیهان» Hero of Two Worlds، شۆڕشگێڕێكی ئیتاڵی بووە لە نێوان ساڵەكانی (1807 – 1882) ژیاوە و خەونی بە ئیتاڵیایەكی (سەربەخۆ و یەكگرتوو) دەبینی، كە ئەو كات لە نێوان چەندین دەوڵەت و بەسەر چەندین هەرێمدا دابەشكرابوو.
«جوزیبی گاریبالدی»
«گاریبالدی» و لایەنگیرانی بە خاوەن «كراسە سوورەكان Red Shirts» ناسراو بوون. ئەو بێ كۆڵنەدان خەباتی دەكرد بۆ بەدیهێنانی خەونەكەی، كە وەك ئاماژەمان بۆ كرد، بریتی بوو لە، (ئیتاڵیایەكی سەربەخۆ و یەكگرتوو). لای ئەو پرسە نیشتمانی و نەتەوەییەكان بە پلەی یەكەم دەهات، بۆیە هەموو ژیانی خۆی بۆ تەرخان كردبوو بە شێوەیەك كە ئامادە بوو تەنانەت واز لە بیروبڕوا (كۆمارییەكان)ی بهێنێت لە پێناو گەیشتن بە خەونەكانی كە خەونی هەموو ئیتاڵیەكان بوو. بۆ ئەم مەبەستەیش وازی لە بیروبڕوا (كۆمارییەكان)ی هێنا و هاریكاریی (فیكتور ئیمانۆیل دووەم Victor Emmanuel II)، پادشای (سردینیا)، و (كامیلو كافور Camillo Cavour)ی سەرۆك وەزیرانی كرد كاتێك بۆی دەركەوت لەسەردەستی ئەواندا و بە رێگای رژێمی پادشایەتی دەتوانرێت ئیتاڵیایەكی (سەربەخۆ و یەكگرتوو) دابمەزرێت.
نامانەوێ زیاتر لەسەر «گاریبالدی» بدوێین، بەڵام ئەوەندە دەڵێین كە: «خەباتی «گاریبالدی» و هەڵوێستە نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرییەكانی جێگای رێزلێنان بوو نەك تەنیا لەلایەن ئیتاڵییەكان، بەڵكو لەلایەن شۆڕشگێڕان و نیشتمانپەروەرانی گەلانی جیهان بە شێوەیەك ئەمڕۆ پەیكەری رێزلێنانی لە چەندین شاری ئیتاڵی و شارانی وڵاتانی دیكەی ئەم جیهانە، (رۆما، نیویۆرك، واشنتون دی. سی.، تاجونروج، مونتفیدۆ و بۆینس ئایرس)، بۆ دروست كراوە.
گوێڕایەڵیی دانایان و پەیڕەوكردنی هەڵوێست و شێوازی خەباتی «گاریبالدی» وا پێویست دەكات كە:
- بەرژەوەندییە تایبەتی و حزبییەكان بەلاوەبنێین لە پێناو بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتمانییەكاندا.
- كاتێك بەرژەوەندییە تایبەتی و حزبییەكان دژی بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان دەبن، پێویستە ناسنامەی پارتەكان بدڕێنین و ناسنامەی كوردایەتی بە یەخەمانەوە بكەین.
- پەیڕەوی پرەنسیپی «جێبەجێ كە دواتر تاوتۆكە» نەكەین. هیچ شتێك جێبەجێ نەكەین پێش ئەوەی عەقڵمان پشكنینی بۆ نەكات. دوای پشكنینی عەقڵ بڕیاری جێبەجێكردنی بدەین گەر لە بەرژەوەندیی نەتەوە و نیشتمان بوو.
- رێگە نەدەین دەقە یاسایی و دەستورییەكان رێگە لە بەرژەوەندییە نەتەوایەتییەكانمان بگرێـت. نابێت بەندێكی یاسایی یان دەستووری رێگە لە بەرژەوەندییەكانی نەتەوەیەك بگرێت. دەربارەی ئەم بابەتە، (د. حبیب تومی) لە وتارێكیدا كە رۆژی 4/5/2013 لە رۆژنامەی (الاخبار) بڵاوی كردووەتەوە لە زاری «جەنرال دیگۆل»ـەوە دەڵێت: «قوربانی بە فەرەنسا نادەم لەبەر دەقێك لە دەستووری فەرەنسادا. دەستوور دانراوە بۆ ئەوەی لە خزمەتی نیشتمان و گەلدا بێت نەك بە پێچەوانەوە، گەر هەندێك لە بەندە یاسایی و دەستورییەكان لە قۆناغێكدا دژی بەرژەوەندییەكانی گەل و نیشتمان بێت دەكرێت بگۆڕێن». بیرمەندێكی ئەمریكیش دەڵێت: «مەزنیی دەستووری ئەمریكی دەگەڕێتەوە بۆ بوونی ئامرازی ئەنجامدانی گۆڕانكاری تیایدا».
- هیچ كاتێك رێگە نەدێت هیچ كەس و لایەن و پارتێك لە جیاتی تۆ بڕیاری چارەنووسسازی لە چارەنووسی خۆت و نەتەوەكەت بدات.
دوور نییە وتارەكەم هەندێ كەسی زویر كردبێت، بۆیە حەزدەكەم ئاشتیان بكەمەوە و نوكتەیەكیان بۆ بگێڕمەوە، كە دۆستێكی ئازیزم دەربارەی «گاریبالدی» ساڵانێك لەمەوبەر بۆی گێڕامەوە وتی: «جاران بابەتی یەكگرتنەوەی ئیتاڵیا و رۆڵی «گاریبالدی» تیایدا لە بابەتی مێژوودا لە قۆناغی ناوەندیدا دەخوێنرا. لە تاقیكرنەوەیەكدا مامۆستای مێژوو داوای لە قوتابیان كردبوو كە پێناسەی «گاریبالدی» بكەن. قوتابییەكیش، كە دیارە وەك پێویست و بە شێوەیەكی باش خۆی بۆ تاقیكردنەوەكە ئامادە نەكردبوو، وەڵامی ئەم پرسیارەی نەدەزانی بۆیە داوای لە قوتابییەكەی تەنیشتی كرد كە پێناسەی «گاریبالدی» بۆ بكات. ئەویش، بۆ گاڵتە پێكردن وەڵامی دایەوە و وتی: «لە بیرتە كە چووین بۆ سینما فلیمی (گۆریلا)مان دی؟، ئەم، واتە «گاریبالدی» لە (گۆریلا) گەورەترە».
ئێمەیش دەڵێین: «وریا بن، گەر لەم كاتە ناسك و هەستیارانەدا گوێڕایەڵی دانایان نەبین و پەیڕەوی شێوازی خەبات و هەڵوێستی «گاریبالدی» نەكەین (گۆریلا) و بگرە لە (گۆریلا) گەورەتریشمان بۆ دێت».