ئايا عێراق دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان گۆڕانكاریی بەخۆوە دەبینێت؟
كاظم حبيب
1- بەشداریكردنێكی لاواز كە لە 50%ی تێنەپەڕاند لەوانەی كە مافی دەنگدانیان هەبوو، ئەمەش لاوازترین رێژەی بەشداریكردنە لەوەتەی هەڵبژاردنەكانی دە ساڵەی رابردوودا، دیارە ئەوانەی نەچوونە دەنگدان دەیانەوێت پڕ بەدەم بڵێن كە تووشی شۆك و نائومێدی بوونە لە بەرامبەر رۆڵی ئەنجومەنی پارێزگاكان و پەرلەمان و دەسەڵاتی جێبەجێكردندا، هەروەها لە هەر سێ دەسەڵات، لەبەر جووینەوەی ئەو بەڵێنانەی كە بەر لە هەڵبژاردنەكان بە خەڵكەكەیان دابوو، بەڵام هەر چاوەڕوانن كەچی هیچیان نەكەوتنە واری جێبەجێكردنەوە، هەروەها ئەوانە قەناعەتیان بە ململانێی تایفی و وێرانكەر نییە لە ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و پەكخراوی پەرەپێدانی نیشتمانیدا، هاوكات قایل نین بە رەوشی گوزەرانیان لە عێراقدا، بۆیە هیچ هۆكارێك نابینن كە هاندەریان بێت بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكاندا.
2- ئەم هەڵبژاردنانە لە كاتێكدا بەڕێوەچوون كە ململانێی تایفی لەوپەڕی توندیدابوو لە نێوان حزبەكانی ئیسلامی سیاسی كە لەسەر بنەمای مەزهەب و دژ بە بۆچوونی حزبەكانی دیكەی شێوەی خۆیان لە مەزهەبەكانی دیكە دامەزراون، دیارە پێناسەی لاوەكی ئەم لایەنانە بەندە بە سیاسەتی حكومەت لەباتی پێناسەی نیشتمانیی عێراق، كاتێكیش تەپڵی شەڕی تایفی لێدەدرێت، زۆر كەس خەمی تاكەكەسیی خۆیان لەبیر دەكەن و روودەكەنە تایفییەت و داكۆكی لێ دەكەن زیاتریش بە مەبەستی گەیشتنە بۆ دەسەڵات، بۆیە دەنگدانەكە زیاتر بەرەو ئەو حزبانە بوو كە حوكمڕانن، دواتر دەنگدان بۆ حزبە سوننی و شیعییەكان بوو بە گوێرەی بیروبڕوای ئەو دەنگدەرەی كەسەر بەو حزبانەیە، بۆیە بەراستی ئەمە هاتەئاراوە كاتێ كە حزبە ئیسلامییە شیعییەكان یان سوننەكان دەنگی زۆریان هێنا، دەبینین كە لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2009ی ئەنجومەنی پارێزگاكان و ئەوی ئەم دواییە كە لە 20/4/2013 بەڕێوەچوو زۆر لاواز بوو.
3-ئەمە مانای وایە كە كۆمەڵگە تا ماوەیەكی دیكەش هەر بەلاواز دەمێنێتەوە لە رووی تێگەیشتنی لە چەمكی هاووڵاتیبوون و یەكسانی بەڵكو پێناسەی تایبەتی مەزهەبی و تایەفی پێ باشترە لەبەرامبەر بەورژەوەندیی تێكڕای خەڵك، دیارە ئەم چەمكەش زیان بەسەرتاپای كۆمەڵگە دەگەیەنێت بە هەموو توێژەكانییەوە، بۆیە هاووڵاتی هاتووە لەسەر بنەمای مەزهەبگەرایی دەنگ بە لایەنێك یان پاڵێوراوێك دەدات.
4- هێزەكانی رەوتی دیموكراتی و دیموكراتیخوازانی دیكە وێڕای ئەو هەموو هەوڵە بەنرخانەی لە نێو توێژەكانی گەلدا خستویانەتەگەڕ، بەڵام نەیانتوانی رەفتاری تایەفەگەریانەی دەنگدەران بگۆڕن، هەرچەندە 11 تا 12 نوێنەریان لە ئەنجومەنی پارێزگاكاندا مسۆگەركرد كە ئەمەش توانای زیاتریان پێ دەبەخشێت بۆ داكۆكیكردن لە بەرژەوەندییەكانی خەڵكەكە، لەهەمان كاتدا هەر ئەوانیش ناتوانن سیاسەتی زۆرینەی ئایینی و تایفی لەو ئەنجومەنانەدا بگۆڕن، ئەمە بێجگە لەوەی كە لاوازیی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكاندا كاریگەریی هەبوو بۆ سەر كەمیی دەنگی دەنگدەران لە بەرژەوەندیی هێزەكانی رەوتی دیموكراتی.
5- قەوارەگەلێكی سیاسی كە لە ساڵی 2010دا بەشدارییان لە هەڵبژاردنە گشتییەكاندا كردبوو بەیەك لیست بەناوی لیستی ئەلعێراقیە ئەمجارەیان لەبەر ناكۆكی و ناتەباییان بەسەر چەند لیستێكدا دابەشبوون، كە ئەمەش زیانی بەرچاوی هەبوو لە ناوچەكانی ناوەڕاست و باشوور و بە تایبەتیش لە بەغدا.
6- بۆیە پێویستە بەردەوام لەبیرمان بێت كە میدیای فەرمیی حكومی و كەناڵی تەلەڤزیۆنی عێراق رۆڵێكی بەرچاویان هەبوو لە پشتیوانی كردنی لیستەكەی سەرۆك وەزیران و سەرۆكی حزبی دەعوەی فەرمانڕەوا، لە كاتێكدا كە ڕێگە بە قەوارەكانی دیكە نەدرا پشكێكیان هەبێت لە بەگەڕخستنی میدیاو بڵاوكردنەوەی بەرنامەو ئامانجەكانیان لەسەر شاشەی تەلەڤزیۆنەكاندا، كە ئەمەیان پێشێلكردنی ئاشكرای دەسستوور بوو.
7- هەڵبژاردنە گشتی و ناوخۆییەكان وێڕای ئەوەی كە سیمایەكی دیموكراتین لە هەر وڵاتێكدا، بەڵام ئەو سیمایە ساغ و دروست نابێت ئەگەر لە كەشوهەواو ژیانێكی دیموكراسیدا ئەنجام نەدرێت، كاتێكیش دەزگاكانی دەوڵەت رۆڵی نەرێنی تێدا ببینن بۆ بەرژەوەندیی لیستێك یان كەسێكی دیاریكراو چالاكی بنوێنێت، یا بە كڕینی دەنگی نەداران و هەڵپەرستان یان بەكرێگیراوان.
8- ئەم هەڵبژاردنانە خاڵی نەبوون لە زێدەڕۆیی، چونكە چاودێران و دەستەكانی سەرپەرشتیاری هەڵبژاردنەكان لەوانەش رێكخراوی تەمموز بۆ پەرەپێدانی كۆمەڵایەتی، ئەمانە دەریانخستووە كە لیستی تایفییە سیاسییەكان ئەوانەی حوكمڕانن لە عێراق بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان زێدەڕۆییان بەرامبەر یاسا كردووە.
كورسییەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكان بە پێی یاسا بەم شێوەیە بەسەر پارێزگاكاندا كە هەڵبژاردنیان تێدا كرا، دابەشكراون، بەغدا 58، بەسرە 35، بابل 31، زی قار 31، دیالە 29، سەڵاحەدین 29، نەجەف 29، قادسیە 28، كەربەلا 27، موسەننا 26، میسان 27، واست 27، واتا كۆی دوازدە پارێزگا بریتی بوو لە 377 كورسی، ژمارەی پاڵێوراوان بۆ ئەم كورسییانە 8138 پاڵێوراو بوون كە نوێنەرایەتیی 50 قەوارەی سیاسییان دەكرد، ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبوو لەم پارێزگایانە 12610330 دەنگدەر بوون، دیارە رێژەی دەنگدانیش لە پارێزگایەك بۆ ئەوی دیكە جیاواز بوو، كە بە گشتی 50% بوو، واتا زیاتر لە شەش ملیۆن دەنگدەر، زۆربەی دەنگەكانیش بۆ بەرژەوەندیی حزبە ئیسلامییە سیاسییەكان بوو لە شیعەو سوننە، لیستی شیعەكان بەشێكی زۆری دەنگی بەشداربووانیان بەدەست هێنا، بە تایبەتیش كە لە پارێزگاكانی ئەنبار و نەینەوا و كەركوك بە فەرمانی سەرۆك وەزیران هەڵبژاردنیان تێدا دواخرا، هەروەها هەڵبژاردنەكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆكیش لە كاتێكی دیكەو بە پێی یاسای هەرێمی كوردستان ئەنجام دەدرێن، لیستی ئەلعێراقیەش بە پلەی دووەم دێت، بەڵام لیستەكانی رەوتی دیموكراتخواز تەنیا 11-12 كورسیان بەدەست هێنا، هەرچەندە دەوڵەتی یاسا كە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق زۆرینەی كورسییەكانی لەنێو لیست و حزب و قەوارەكانی تایفی شیعی بەدەستهێناوە، بەڵام زۆر كورسی لەدەست دا بۆ بەرژەوەندیی لیستە شیعییەكانی دیكە و لیستەكانی رەوتی دیموكراتی.
ئەم ئەو واقیعەیە كە نیوەی دەنگدەران روویان نەكردە سەر سندووقەكان دیارە وەك ناڕەزاییەك بەرامبەر رەوشی نالەبارو تراژیدیای عێراق و تێڕوانینیان لە هەمبەر ئەو میتۆدو سیاسەتە چەوتەی تایفەگەرییە كە زۆربەی دەنگدەران لە پێناویدا روویان لە سەندووقەكانی دەنگدان كرد، مافی هەموو هاووڵاتییەكە لە ناوەوەو لە دەرەوەی عێراق كە پرسیار بكات لەسەر ئەو سەیر و سەمەرەیەی كە بەسەر ئەو میللەتەدا هاتووە لە میانی ساڵانی 2003-2013دا بۆ ئەوەی بزانێت ئایا هیچ شەوێك بە خۆشی و بە سەلامەتی سەریان خستۆتە سەر سەرین و بێ ترس و دڵەڕاوكێ لێی خەوتوون، بێجگە لە كوشتن و تۆقاندن و زام و ئازارو ئەشكەنجە و نیگەرانی و كارەسات، ئایا ئەمە ئەو عێراقەیە كە بە ماڵ و بە گیان قوربانی لە پێناوی داوەو ئەمڕۆش دەبینێت كە تەنیا كەسانێك هاتوون و سامان و خێروخۆشیی ئەم وڵاتەیان زەوت و قۆرخ كردووەو زۆربەی توێژەكانی ئەم میللەتە داماوەش ژیانی كولەمەرگی بەسەر دەبات.
لە كاتێكدا كە عێراق لە ساڵی 2014 دا پێشوازی لە هەڵبژاردنی تازەی گشتی دەكات كەچی وڵات لەنێو دەریایەك گرفت و كێشەی ئاڵۆزدایە و ململانێ و خۆپیشاندان و پەناگیری چەند مانگێكە بەردەوامە، بە شێوەیەك كار گەیشتە پێكدادانی خوێناوی لەنێوان هێزی سەربازی و حكومی و لەنێوان ژمارەیەك چەكدار لە حەویجەو سلێمان بێگ و چەند ناوچەیەكی دیكەی رۆژئاوای عێراق كە بەدەیان كوژراوو برینداری لێكەوتووە، بۆیە لێرەدا پێویستە ئاماژە بە چەند خاڵێك بدەین، یەكەمیان نابێت سوپای عێراق لە ململانێ ناوخۆییەكان بگلێندرێت، چونكە شوێنی سوپا سنوورو سەربازگەی تایبەتە، پاشان نابێ رێگە بە حزب و شێخ و سەرۆك عەشیرەتەكان بدرێت سوپا یان هێزی مێلیشیا پێك بهێنن چونكە ئەمە نەك تەنیا دژی دەستووری عێراقە، بەڵكو ناكۆكە لەگەڵ كاروانی ئاشتی و ئاشتەوایی پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، هەروەها ئەم رەفتارە رەوت و رێبازی دیموكراتی لە عێراقدا دەگۆڕێت، هەرچەندە من لەو بڕوایەدام كە سەرۆك وەزیران سیاسەتێكی نا دیموكراتی پەیڕەو دەكات، بەڵام خەباتی ئاشتیخوازی و دیموكراتی دەتوانێت بیهێنێتە ژێر واقیع و رێبازی دەوڵەت بەرەو ژیانێكی دیموكراتی بگۆڕێت. لە كۆتاییشدا دەبێ بگوترێت كە لەسەر هەرسێ دەسەڵات پێویستە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ناچاربكەن سیاسەتێكی تازە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بە گیانێكی دیموكراتیخوازانەو دوور لە تاكڕەوەی پەیڕەو بكات.
