عیراقو توركیاو لەنێوانیاندا بۆریی نەوتی رومێلە- عەقەبە
فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد
ئێستا عیراق سەرقاڵی راكێشانی بۆرییەكی تری نەوتە بەناو خاكی ئوردوندا تا بەندەری عەقەبە. ئەم پڕۆژەیە دەشێ سێ فاكتەری لەپشتەوە بێ. یەكێكیان ئابوورییەو زۆرتر پێوەندیی بەوەوە هەیە كە عیراق لەهەوڵی پەرەپێدانی توانای ناردنە دەرەوەی نەوتدایەو بۆریی پێشنیاركراو لێی رادەبینرێ بتوانێ رۆژانە یەك ملیۆن بەرمیل نەوت لەكێڵگەی رومێلەوە لەبەسرە بگوازێتەوە بۆ سەر دەریای سوور. ئاستی بەرهەم هێنانی ئێستای نەوت لەعیراق 3،2 ملیۆن بەرمیلە لەڕۆژێكدا‌و بەپێی ئەو سیاسەتەی كە وەزارەتی نەوت دایناوە، عیراق دەیەوێ لەماوەی شەش ساڵی داهاتوودا رۆژانە 12 ملیۆن بەرمیل نەوت بەرهەم بێنێ.
ئەگەر لەهۆیە ئابورییەكان بگەڕێین، عیراق دوو ئامانجی سیاسیی هەیە. یەكێكیان هەوڵدانە بۆ گەڕانەوە بۆ جیهانی عەرەب لەدەروازەی نەوتەوە، چونكە بۆریی پێشنیاركراو لێی رادەبینرێ ببێ بەمایەی پتەوكردنی پێوەندییەكانی عیراق لەگەڵا هەندێ لەوڵاتانی عەرەب، لەوانە لەقۆناغی یەكەمدا، ئوردون. بۆ ئوردون بۆریی پێشنیاركراو بایەخێكی ستراتیجیی هەیە، بەتایبەتی كە یەكێ لەگەورەترین كێشەكانی ئوردون كێشەی سوتەمەنییە. پرۆژەكە دەتوانی ساڵانە 2-3 ملیار دۆلار بۆ ئوردون دابین بكات و لەم هەلومەرجەی ئێستادا ئوردون دەوروبەری دە هەزار بەرمیل نەوت لەعیراق دەكڕێ كە 10%ی پێداویستییەكانی لەبواری وزەدا دابین دەكا. عیراق لەم رووەوە بەشێوەیەكی زۆر دۆستانە لەگەڵ ئوردوندا هەڵسوكەوت دەكاو لەهەر بەرمیلێك نەوت كەپێی دەفرۆشێ، هەژدە دۆلار لەنرخی جیهانیی بەرمیلی كەمتر لێ وەردەگرێ.
ئامانجی دووەمی عیراق گەیاندنی پەیامێكە بۆ توركیا، ناوەڕۆكەكەی ئەوەیە كە عیراق دەروازەی تر بۆ ناردنە دەرەوەی نەوت دەدۆزێتەوەو دەتوانێت، لەئایندەدا، بایەخێكی كەمتر بەبۆریی نەوتی كەركوك- یومورتالیك بدا. عیراق ئەگەر بتوانێ بۆریی نەوتی رومێلە- عەقەبە رابكێشێ و پاشان بۆریی نەوتی سوریاو لوبنان و یونبوع و حەیفا بخاتەوەگەڕ، دەتوانێ واز لە بۆریی نەوتی توركیا بێنێ. بەڵام ئەم مەسەلەیە هێشتا وەك تیۆرییەكی دژوار سەیر دەكرێ، چونكە بۆریی نەوتی سوریاو لوبنان بەندە بەهێوربونەوەی رەوشی نائارامی سوریاو رێكخستنەوەی پێوەندییەكانی نێوان بەغداو دیمەشق. بۆریی نەوتی حەیفاش ئەستەمە بەبێ كۆتایی هاتنی ململانێی عەرەب- ئیسرائیل بخرێتەوەگەڕ‌و بۆرییەكەی یەنبوعیش بەبێ ئاسایی كردنی پێوەندییەكانی نێوان بەغداو ریاز ناكەوێتەوە گەڕ.
بەڵام ئەمە بەم مانایە نییە كە عیراق ناتوانێ سوود لەكارتی ناردنە دەرەوەی نەوت لەدژی توركیا وەرگرێ، بەتایبەتی كە عیراق لەڕووی تەكنیكیەوە لەمەسەلەی بەگەڕخستنەوەی بۆرییەكانی سوریاو لوبنان و سعودیە هیچ كێشەیەكی نییەو دەشتوانێ بەپیادەكردنی سیاسەتێكی نەرمتر لێك نزیكبوونەوەیەك لەگەڵ ئەو وڵاتە عەرەبییانەدا بێنینە دی كە نەوتەكەی بەناو خاكیاندا تێدەپەڕێ. فرە بواریی ناردنە دەرەوەی نەوت دەرفەت بۆ عیراق دەرەخسێنێ كە نەیارەكانی كەمتر بتوانن كارتی بۆرییەكانی نەوت لەدژی بەكار بێنن و هەروەها ئەمە پەراوێزێكی واش بۆ عیراق پێكدێنێ كەبتوانێ كارتی راگرتنی بەكارهێنانی بۆرییەكان بەكار بێنێ و خۆی، نەك نەیارەكانی، وەك كارتی گوشار سوودیان لێ وەربگرێ.
بۆ توركیا ترسناكترین ئەگەر ئەوەیە كە عیراق، پاش راكێشانی بۆریی رومێلە- عەقەبە، لەماوەی چەند ساڵێكدا پەرەی پێ بدا‌و بیكاتە هێڵی دووەمی ستراتیجیی ناردنە دەرەوەی نەوت یان بیكاتە ئەلتەرناتیڤی هێڵی كەركوك- یومورتالیك. ئەگەرچی ئەم ئەگەرە تائێستا بەدوور دەزانرێ، بەڵام پەرەپێدانی هێڵی رومێلە- عەقەبە شتێكە دەوەستێتە سەر ئارەزووی بەغدا كەدەتوانێت لەكاتی پێویستدا بڕیاری لێ بدات، بەتایبەتی كەدەتوانرێ كارتی بڕینی نەوت لەتوركیا بەرامبەر بە كارتی بڕینی ئاو لەعیراق بەكار بهێنرێت.
