فەرمانڕەوایانی ئەو عێراقەی ئێستا زۆر سەیرن !ئەوانە چەندین سەدەیە تووشی نەفرەتی دیكتاتۆریەت بوون، هەر ئەوەندەی دیكتاتۆرێك كە دەستی بەخوێنی میللەتەكەی سووربووە هەرەس دێنێ،یەكسەر دیكتاتۆرێكی دیكە هەوڵدەدات شوێنی ئەو بگرێتەوە،فەرمانڕەوایانی ئەم وڵاتە دانایی و ژیرییان لا نییە و سەریش لە سیاسەت دەرناكەن،هەروەها لە ئاست داواكانی خەڵك و بەرژەوەندییەكانی گشتیدا گوێیان كەڕدەكەن،ئەوانە تەنیا بەرژەوەندی و ئامانجەكانی خۆیان مەبەستە،بیر لە پێداویستی و داخوازییەكانی گەل ناكەنەوە،بە شێوەیەك لە ئۆپۆزسیۆن دەڕوانن كە دوژمنی ئەوانە وهەوڵی ریشەكێش كردنیان دەدەن، بۆیە خودی ئەوانە بەڵایەك و پەتایەكن تووشی ئەو میللەتە داماوە بوونە كە تا ئەمڕۆش پێوەیەوە دەتلێنەوە.
راگەیاندكارو میدیاكارانی نیشتمانپەروەر لەم وڵاتەدا بە درێژایی دە ساڵی رابردوودا بەردەوام لە رۆژنامەو گۆڤارو وێب سایتەكاندا بە نووسین و وتارو لێدوان ئاگاداری سەرۆكی حكومەتی عیراقیان دەكردەوە تا بێتەوە هۆش خۆی و ئاگای لە بەرژەوەندیی و داخوازییەكانی گەل بێت و بە تەواوی پابەندی دەستوور بێت وبە گیانی بەرپرسیارێتییەوە بە پیر پێداویستییەكانەوە بێت، ئەمە وێرای زانایانی دڵسۆزی ئایینی لە شیعەو سوننە رەخنەو گازاندەیان لەو حكومەتە هەبووەو هۆشیارییان پێداوە كە بەخۆیدا بچێتەوە نەبادا وڵات بەرەو شەڕی ناوخۆ هەنگاوهەڵگرێت دوایی تەڕو وشك بەیەكەوە بسووتێن، لە هەمان كاتدا هێزە سیاسییەكان لەزۆر بۆنەدا ئاماژەیان بە مەترسیی دەرئەنجامەكانی پیادەكردنی ئەو رەفتارە چەوتە كردووە كە سەرۆكی حكومەتی فیدرال لە بواری سیاسی و ئابووری و ئەمنی و سەربازی و كۆمەڵایەتی پیادەی دەكات ئەگەر هەر بەم شێوەیە بەردەوام بوو،هاوپەیمانانی ئەو پیاوە لە سیاسەت و مەزهەب هەوڵی گۆڕینی نادەن، دەیانەوێ هەروا بەردەوام بێت تا بە یەكجاری لەناودەچێت و جارێكی دیكە نەگەڕێتەوە حوكم و چارەنووسی ئەویش وەكو فەرمانڕەوایانی پێشتری عێراق بێت، هاوپەیمانانی ئەو پیاوە بەچاوی خۆیان دەبینن چی لەو عێراقە روودەدات، ئەوان ئەو دووكەڵە بەدی دەكەن كە لە ئاگری ژێر خۆڵەمێشەوە هەڵدەستێت و هەرگیز ئاگرەكە ناكوژێننەوەو زیاتر بەنزینی پێدا دەكەن،هەندێك لەوانە بەتەواوی دەزانن چی روودەدات، بەڵام دەنگێك لەودیو سنوورەوە هەیە كە تانە لە ویستیان دەدات و ناچاریان دەكات بەهەر نرخێك بێت پشتگیریی لێ بكەن.
هەر لە ساڵانی 2007 و 2008 بۆ یەكەم جار جاڕی رووبەڕووی تیرۆری راگەیاند، بەڵام ئەو بە عەقڵ و بەرپرسیارێتییەوە بیر لە ئەنجامەكانی ئەو سیاسەتە چەوتەی ناكاتەوە و سەركێشیی بە هەموو شتێكەوە دەكات بە هیچ شێوەیەك فەرمانڕەواكانی دیكەی عێراق ناهێنێتە بەرچاوی خۆی كە چییان بەسەر هات كاتێك دژی ویست و بەرژەوەندییەكانی گەلەكەیان وەستانەوە،یان بیر ناكاتەوە چۆن دژی فەرمانڕەوای ستەمكار قسەی دەكرد ئەو كاتەی كە لەبەرەی ئۆپۆزسیۆندا بوو، ئەو فەرمانڕەوایە ئەمڕۆ باكی بەوە نییە میللەت چی بەسەر دێت تەنیا ئەوە نەبێت كە هەر لە سەر كورسی حوكمدا بمێنێتەوە، ئەمەیە ئەو مەینەتییەی رووبەڕووی گەلی عێراق و هێزە نیشتمانپەروەرەكان بووەتەوە،بۆیە مافی خۆمانە بپرسین:ئایا ئەم میللەتە توانای ئەوەی نییە پڕ بەدەم بە گوێی سەرۆك وەزیراندا هاوار بكات و پێی بڵێت،بەسە چی دیكە یاری بە ئاگر مەكە تۆ عیراقت كردە دۆزەخ و ئەو سیاسەتەی پەیڕەوی دەكەیت ئەم وڵاتە بەرەو كارەساتی شەڕی ناوخۆ و كاولكەر دەبات كە گەل و ئابووری و یەكێتیی نیشتمانی لەناودەبات،ئایا هەست بەوە ناكەیت تا كارلەكار نەترازاوە بەجێی بێڵیت؟
ئێستا میللەتی عیراق لە كارەساتێكی راستەقینەدا دەژی كە پاشماوەی حوكمی ستەم و سیاسەتی چەوتی رژێمی دیكتاتۆری پێشوو بوو كە سیاسەتێكی دووبەرەكی و چەوسانەوەو شەڕی دوژمنكاریانەی پیادە دەكرد،وێڕای سیاسەتەكانی داگیركردن و ئیدارەی ئەمریكی و بۆل برێمەر دوای رووخانی رژیم و سەپاندنی سیستمی تایەفەگەری وەك مۆتەكە سواری سنگی ئەم میللەتە داماوە بووە،ئەو سیاسەتانەی كە مالیكی پەیڕەوی دەكات بەتەواوی سەرپێچی كردنە لە بەندەكانی دەستووری ساڵی 2005ی عیراق و زێدەڕۆیی كردنیشە بۆ سەر ئازادیی تاكەكان و مافە بنەڕەتییەكان هاوكات هەڵگیرساندنی ئاگری شەڕی ناوخۆیە و ململانێ لە نێوان لایەنەكان بەرپادەكات،هەروەها دەرگا لەبەردەم هێزەكانی تیرۆر و تووندڕۆكان واڵا دەكات تا زیاتر رۆڵەكانمان لەناوبەرن و وڵات كاول بكەن.
بەر لە سێ ساڵ قسە لەسەر ئەوە هەبوو كە پرۆسەی سیاسیی وڵات تووشی چەقبەستوویی و ئیفلیجی بووە لە نێوان لایەنەكانی ئەم پرۆسەیە، بەڵام قسە لەسەر هۆكارەكانی ئەم ئیفلیجبوونە نەبوو كە لە بنەڕەتدا، نەبوون و نەمانی متمانەو بڕوایە لە نێوان هاوبەشانی پرۆسەی سیاسی،هەر ئەمەیشە وای كردووە كە زمانی دیالۆگ و دانوستاندن سوودی نەبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەو قەیرانەكانی عیراق،هەر كەسێك بەدواداچوون بكات بۆ پەرەسەندنی بارودۆخی سیاسی و ئەمنی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیریی عیراق تابلۆیەكی تاریكی بێئومێد بەدی دەكات،پەیوەندییە سیاسییەكان لە نێوان لیستی ئەلعێراقیە و لیستی دەوڵەتی یاسا بەتەواوی پچڕاون، ئەوەش بە ئاشكرا لە خۆپیشاندانەكانی موسڵ و سەڵاحەددین و ئەنبارو دیالە و هەندێ ناوچەی پارێزگای كەركوك بەدەردەكەوێت، هەروەها پەیوەندییەكانی سیاسیی نێوان حكومەتی فیدرال و حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوام بەرەو ئاڵۆزی دەچێت و چارەسەركردنی كێشەكانیش بەم شێوەیە زۆر زەحمەتە،چونكە حكومەتی فیدرال بەتەواوی بە جێبە جێكردنی دەستوور و بە تایبەتیش ماددەی 140پابەند نابێت،سەرباری ئەمەش هەڵوێستی ستەمكاری و چەوتی سەرۆكی حكومەت لە ئاست دەستە سەربەخۆكان بە تایبەتیش بانكی ناوەندی و كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان ئەوەی لەهەموو شتێك سەیرتر و مەترسیدارتریش، بوونی گەندەڵی ئیداری و دارایی كە بووەتە دیاردەیەكی باوو بەردەوام،وێرای تەشەنەكردنی تیرۆر و كوشتن و لەناوبردنی كەسایەتییە سیاسییەكان و تەنانەت هاووڵاتیانی ئاسایی كە بەتەمای گیانی خۆیان نین،دەزگا ئەمنی وسەربازییەكانیش دەستەوەستانن لەهەمبەر داكۆكی كردن لەسەرو ماڵی هاووڵاتیان،حاڵەتی هەژاری و نەداری و بێكاری كە چارەكێكی دانیشتووانی عێراقی گرتۆتەوە،هەربۆیە جەماوەر دەستی داوەتە راپەڕێنێك كە خۆی لە خۆپیشاندان و ناڕەزایی دەبینێتەوە دژی ئەو حوكمەی كە رۆژ لە دوای رۆژ پشت لە میللەت دەكات و گوێ بە داخوازییەكانیان نادات.
ئێمە لەبەردەم حاڵەتێكداین كە وا پێویست دەكات ئاوڕێك لە كۆمەڵگە بدەینەوە و چی دیكە لەو كارەساتە مرۆییەدا نەژی بە پێچەوانە دەردەسەری و نائومێدی و پەتای كۆمەڵایەتی یەخەی ئەو گەلە بەرنادات.
بەرپرسیارییەتی حزبی دەعوەو لیستی دەوڵەتی یاساو هاوپەیمانێتیی نیشتمانی(ماڵی شیعە)و سەرۆكی حكومەت بە شێوەیەكی تایبەت زۆر گەورەو بنەڕەتییە سەبارەت ئەو بارودۆخەی وڵاتی تێدا دەژی،بۆیە ئەگەر ئەمانە بەخۆیاندا نەچنەوەو هەڵوێست و سیاسەتێكی تازە پەیڕەونەكەن ئەوا بارودۆخەكە بەخۆیاندا دەتەقێتەوەو دواتر گەل پشتیان تێدەكات و دەكەونە بەر نەفرەتی مێژوو، ئەوكاتە دووبەرەكیی تایەفەگەرییی سیاسی و ئایینی داد نادات كە ئێستا پشتی پێدەبەستن،كە لە شێوەی ئەوانیش هەندێ لایەنی سوننەمەزهەب و هێزی توندڕۆی شۆڤینی بەرپرسیارێتییان دەكەوێتە ئەستۆ لە ئاست ئەو رەوشەی لە عێراقدا هاتۆتەپێش.
ئەو پرسیارەی لەم قۆناغەدا لە هزرو مێشكی تاكەكانی كۆمەڵگەدایە، باشە ئەدی كار چییە؟
ئەوەی لە رەوشی عێراق گەیشتبێت چاك دەزانێت كە تاكە رێگەی راست و دروستی دەرچوون لەم قەیرانە ئاڵۆزە بریتییە لە وازهێنان لە سیاسەتی تایەفەگەریی كە لە ئەنجامی پشكایەتیی سیاسیی نێوان لایەنە سەرەكییەكانی فەرمانڕەواو بەشدار لە پرۆسەی سیاسی هاتۆتەئاراوە، چونكە خودی ئەم قەیرانە لە ئاكامی وازهێنان لە پێناسەی نیشتمانیی عێراقەوە بۆ پێناسەی لاوەكی سەری هەڵداوە،بۆیە گرەوكردن لەسەر ئەم چارەسەرە لەم هەلومەرجەدا ناواقعییە بە هۆی هاوسەنگیی هێزەكان لە ئەنجوومەنی نوێنەران و لە بنیادی حكومەتی ئێستادا،هەر لەبەر ئەم خاڵەیشە زۆر كەس پیێ وایە چارەسەرەكە لەوەدایە كەدیالۆگ و دانووستان لە نێوان لایەنەكانی ململانێیەكەدا بێتە ئاراوەو هەموو لایەكیش بە فراوانیی بەشداریی لە دۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاودا بكەن كە بەرژەوەندیی گشتی تێدا رەچاوبكرێت،واتە بەر لە هەموو شتێك دانووستان ئینجا دەست نیشانكردنی ئەو خاڵانەی كە هۆكاری كێشەكەن و دانانی یاسایەكی دیموكراتییانە بۆ هەڵبژاردن و هەمواركردنەوەی دەستوورو یاسای حزبە سیاسییەكان و بە تایبەتیش یاسای كۆمسیۆنی هەڵبژاردنە سەربەخۆكان كە پڕمانا سەربەخۆ و بێلایەن بێت، تاكو هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد و ئازاد دوور لە دەستتێوەردانی ناوخۆو دەرەكی لە عێراق ئەنجام بدرێت.
ئەم رێگەچارەیە رەنگە بەسوود بێت بۆ تێپەڕاندن و دەربازبوون لەم گرژییە كە پێشتر پێویستە زۆر هەنگاوی دیكە بهاوێژرێت ئەویش جێبەجێكردنی داخوازییە نیشتمانییەكانە لەوانە بەردانی بەندكراوانی سیاسی بەڵام نەك ئازادكردنی بكوژو تاوانباران،دەبێ ئەوەش بزانین كە زۆر لە گیراوان بەبێ هیچ تاوانێك خراونەتە زیندانەكانەوە رەنگە بەهۆی تۆڵەسەندنەوەی تایبەت بێت یان لە ڕێی (هەواڵدەری نهێنی)،لە كۆتاییدا ئەوەندە ماوە كە بڵێین ئەو مییلەتە كۆستكەوتووە چی دیكە بەرگەی ستەم و كوشتن و ئێش و ئازار ناگرێت،بۆیە پێویستە بە زووترین كات بحەسێتەوەو رۆڵەكانی لە كەشوهەوای ئازادی و دادپەروەریدا بژین.