عیراقی ماندووی دوێنێ، ئەمڕۆ بەگێژاوێكی خەتەرناكدا گوزەر دەكات، قەیرانی ئەو جارە جیاوازە، چونكە پێناسەكەی لەشارستانیەتی ئەم چەرخەدا نییە و چارەسەریشی بەدەست كەسانێكە سەدەها ساڵە مردون، بەڵام قەت و قەتیش نەیان ویستووە ئەم كەلتورە بەناوی پیرۆزی ئەوان زیندوو بكرێتەوەو سەقامگیری وڵات تێكبدات و كۆمەڵگە بشێوێنی، دیارە، مەبەستم لێرە تەقینەوەی فیتنەی تایەفەگەرییە لەعیراق كە هیچ لایەكیان تێیدا سوودمەند نین.
مەزهەبەكان لەئیسلامدا، سوننەو شیعەش لەگەڵدا، نیشانەی ئازادی بیروڕا بوون، نەوەك لێكترازان و پێكدادان، ژینگە ڕاستەقینەكەی، حوجرەو مزگەوت و حەوزەی زانستەكانی ئایینی بووە، نەوەك بارەگای حزبە سیاسیەكان كە لاریان نییە، بۆ بەرژەوەندی دەسەڵاتیان، هەموو پیرۆزییەكانی ئایین هەراج بكەن و كردویانە، ناكرێ جەماوەری بێ ئاگا لە بیروڕای مەزهەبی تێكەڵاوی ئەم ململانێیانە بكرێن، یا خۆ عاتیفەی دینییان گڕبدەن و لە توندوتیژی ئەم ململانێیە خەتەرناكە تێوەر بدەن.
بۆیە وتومەو دەیڵێمەوە هەر كاتێك ململانێی مەزهەبی لە مزگەوت و حوجرەو حەوزە و حوسەینیەكان هاتە دەرەوە، چووە ناو جەماوەرەوە، بەو مانایەی لە عەقڵ و هۆش، كەشوێنی خۆیەتی، چووە ژێر كاریگەری عاتیفەی بێ هۆش، كارەساتێكی، وڵات تەزێنی لێدەكەویتەوە، راستە مانگ لەچواردەیدا پێویستی بە ئەنگوست راكێشان نییە، گۆڕەپانەكانی پاكستان و ئەفغانستان وعیراق بەڵگەی ئەم كارەساتەن. هەروەها دەرهاوێژی بە سیاسەت كردنی دینی ئیسلام، دوور لە قودسیەتە رۆحییەكەی و رەوشتە نایابەكەی، هەروەها مەعریفەتە پڕ بەبەهایەكەی، تەنیاو تەنیا ماڵوێرانی و نەهامەتیە لە هەموولایەكەوە، میسر و ئێرانیش بەڵگەی ئاشكراو حاشا لێنەكراوی ئەم نەهامەتیەن.
ئەو كومەڵگایانەی هەست بە لێپرسراوی مێژوویی دەكەن، سەقامگیری وڵاتیان مەبەستە، هەرگیز دەرخوونەی شووشەی پڕ لەدووپشك هەڵنادەنەوە، بچێتە نێو باغەڵیان، پێیانە وەدات، عەرەب دەڵێن، نەفرەت لەو كەسەی فیتنەی خەو لێكەوتوو، ئاگادار دەكاتەوە، كوردیش نەفرەت لەوانە دەكەن، كای كۆن بە با دەكەن، بۆهەمان مەبەست، بەڵام بەداخەوە پێوەری وڵاتانی بەناو ئیسلام، شتێكی ترە، بۆیە ئەم هەموو دوپشكە پێمانەوە دەدات و كای كۆنیشمان بەسەردا دەكەن.
دووپرسیار لێرەدا دروست دەبێ، یەكەم، بۆ ئەو فیتنەیەیان بە ئاگا هێناوە؟ دووەم، چۆن؟
لە بڕگەی پێشوو وەڵامەكەی یەكەم بە دیار دەكەوێ، بەڵام بۆ زیاتر روون كردنەوە دەڵێم:
لە پرینسیپەكانی لۆجیكە «دوو موقەدیمەی ساغ دەرەنجامی ناچاری ساغی هەیە» كە پێی دەڵین «قیاس» ئەو لۆجیكە دەسەلمێنێ، ئەگەر ململانێی تائیفەگەری كەوتە بواری سیاسی، بەناچاری سەر دەدات لەوپەڕی توندوتیژی بۆ خنكاندن و لە ناو بردنی بەرامبەری، برینەكەیان زۆر لە جۆرەكانی تر لە ململانێ قووڵترە، بۆیە زانایان و پسپۆرانی سیاسەت وتویانە «چارەسەری ئەو ململانێیانەی وەسفی دینییان هەیە وەك مەحاڵ وایە».
دیارە، چونكە سیاسەت كۆمپرۆماییزە، ناوبژییە، دان و وەرگرتنە، دەگۆڕێ و چەقینی نییە، هەرگیز سیاسەت لەسەر بنەمای باوەڕ و ئیمان، بەم ڕەهاییە، لەگەڵ شارستانییەتدا ناگونجێ. بۆیە لەگەڵ ئەم هەموو سیاسەتە واقیعبینانەی مورسی میسر، نەیتوانی قەناعەت بە قیبتیەكان و نوێخوازەكان بكات، بە ئەزهەریشەوە كە قەڵای هزری ئیسلامییە.
پرسیاری دووەم لەبابەت چییان كرد بەئاگاهاتن؟
ئەگەر لۆجیك وەڵامی پرسیاری یەكەمی دابێتەوە، یاسایەكی زانستی وەڵامی پرسیاری دووەم دەداتەوە، كە دەڵێت «پاڵەپەستۆ و زۆر لێكردن تەقینەوە دروست دەكات» لیژنەكەی شەهرستانی كەدەیانەوێت بەپەلە ئاسەوارو شوێنەواری تاوانەكانیان بشارنەوە، یاخود لە پێش چاو لابچن ئەمە دەسەلمێنن، دیارە زۆر كاری قێزەونیان كردووە لە دژی تایفەكەی تر، تاگەیشتە جەرگیان و مەردایەتییان، بەناچاری تەقینەوە، بەیەك جار، هەر چ هۆیەك یا فاكتەرێك هەیە بۆ گڕدانی عاتیفەی بەرهەڵستی، ئاگری گرت، مەلایەكان بەدەردی مزگەوت و وەقفەكانیان، سووكایەتی پێكردنیان، كە پێشتر نازداری مەیدانەكە بوون، ئەوەی دەیكەن هەر ئەوان دەزانن چ دەكەن، برینی پڕ ئێشیان كولاوەتەوە، بەداخەوە، حكومەتی شیعە ئینساف و ڕێز لێنانیان نەجووڵاوە، چونكە بێلایەن نەبوو، سەرۆكی هۆز و عەشایەرەكان شەرمەزاری عەگالەكەیان بوون، كە سومبلی مەردایەتیە، سوكایەتی بە خانمەكانیان بكرێ و بەو گۆتە گۆتەی هەیە رازی بن و ئەوها وەكو هەیە لەشارەكانی سوننە نەتەقنەوە!!
پێش روخانی رژێمی سەدام، بەمەزەندەم ساڵی 2000 شیعەكانی لەندەن، زۆریان لەوانەن ئێستا حوكمدارن، جاڕنامەیەكیان نووسی، بۆنی ئەورۆی لێدەهات، تەنیا من وەكو دۆستێكی شیعە ڕەخنەیەكی بابەتیانەم لێگرت، رۆژنامەی زەمانی سەعەد بەزاز بڵاوی كردەوە لە ژێر ناوونیشانی «جاڕنامەی شیعەی عیراق لە نێوان ئینساف و نكۆڵیدا» تێیدا بەڕاشكاوی وتومە: ئەم زەمانە زەمانی دیالۆگ و تێگەیشتنە لەنێوان ئەوانەی جیاوازییان هەیە، مەزهەب، دین، نەتەوایەتی. كار كردن بۆسڕینەوەی بەرامبەرت كاتی نەماوەو بەسەرچووە. تاچەند تەشییوع ڕەگی داكوتاوە لەم عیراقە كە مەنزڵگەی خۆیەتی، بەهەمان شێوەو ئەندازە مەزهەبەكانی سوننە لە عیراق دامەزراوە، پێكەوە ژیاون، بێ ئەوەی كەمایەتی لایەك، یا زۆری لایەكی تر، كاریگەری هەبوو بێت.
ئێمەی كورد چ بكەین؟
بە هیچ جۆرێك ناكرێت كورد، بێلایەنی خۆی لە ململانێی تایفەگەری پێشێل بكات، بەڵام ناكرێ دەنگی بەرز بێت كە پرەنسیپە دەستوورییەكانی پێوەندییان هەیە بە هەرێم پێشێل دەكرێ و بێ دەنگ بێت لە كاتێكدا كە پرەنسیپە دەستوورییە پێشێلكراوەكە پێوەندی بە پێكهاتەیەكی تر بێت، دەبڵ پێوەر شەرمەزارییە جگە لەمە ئێمە كوردین و كوردستانین، بۆیەش كەمتەر خەمییان دژی ئێمە نەكردووە..
* سەرۆكی كۆربەندی هزری ئیسلامی - هەولێر