كە ئەم دێڕانە دەنووسم، هێشتا پەرلەمان، بودجەی گەڵاڵەكراوی ساڵی 2013ی هەرێمی كوردستانی پەسند نەكردووە، تا ئێستا وێڕای ئەوەی كە لەناو هەر (19) لیژنە هەمیشەییەكەی پەرلەماندا، قسەو باسێكی زۆری لەسەر كراوە، لەناو هۆڵی پەرلەمانیشدا، دەوروبەری (90) پەرلەمانتار لە ماوەی (5) رۆژ دا، سەرنج و تێبینیی خۆیان دەربڕیوە. دەرفەتی قسەكردن بۆ هەر پەرلەمانتارێك كراوە بووە. پەرلەمەنتار هەبووە، نزیكەی (58) دەقیقە قسەی كردووە. كەناڵەكانی میدیا، بەتایبەتی كەناڵی پەرلەمانی كوردستان، وەك بەشێك لە شەفافیەت و زانیاریی بە خەڵك دان، دەقی وتووێژەكانی بۆ كۆمەڵانی خەڵك گواستەوە و خەڵكیش دەتوانن بەپشتبەستن بە تەجرەبەی خۆیان، دادوەری بكەن كە داخوا تا چەند، نەك بودجەی ئەمساڵ، بەڵكە بودجەی ساڵانی پێشووتریش، بەتایبەتی لە 2009-ەوە تا ئێستا، خزمەتی بەوان كردووە؟ داخوا گوزەرانی ئەوانی پێ خۆش بووە، چ راستەوخۆ چ ناراستەوخۆ؟ داخوا رێژەی بێكاری و هەژاری و نەداری لە كوردستاندا كەم بۆتەوە لە چاو ساڵانی پێشوو بە بەراورد بە ناوچەكانی تری عێراق و دەوروبەر؟ داتاو زانیارییەكان وەڵامێكمان دەدەنەوە.
بڕیارە پەرلەمان، رۆژی سێشەممە دەست بە كۆبوونەوەكانی بكاتەوە. ئەمجارە دەرفەت بە هەردوو وەزیری دارایی و پلاندانان دەدرێت، بۆچوون و تێبینییەكانی خۆیان لەمەڕ ئەو پرسانەی لەناو هۆڵی پەرلەمان وروژێنران دەرببڕن و، سیاسەت و بەرنامەی ئەمساڵی حكوومەت بۆ پەرلەمانتاران و بۆ خەڵك روونتر بكەنەوە.
هەروا وێنەكە، راست دەرناچێ ئەگەر نەگوترێ ئەمساڵ:
یەكەم: حكوومەت هەم پێش وادەی خۆی، لە 23ی 12/2012-ەوە، بودجەی گەڵاڵەكراوی ساڵی 2013ی بۆ پەرلەمان ناردووە.
دووەم: هاوكات، راپۆرتی ئەمساڵەی حكوومەت، رێكوپێكتر و پڕ داتاو زانیاری و نەخشە بووە، ئەوەش تا رادەیەكی باش هاوكار بووە كە ئێمەی پەرلەمانتاران بەرچاومان روونتر بێ و بە دیقەتتر قسە بكەین و پێشوەختە وەڵامی بەشێكی زۆری سەرنج و پرسیارەكانمان وەرگرتبێتەوە.
سێیەم، بەشە بودجەی ئەمساڵ كە لە عێراق وەردەگیرێ لەچاو ساڵی پار 14.29% زیادی كردووە. ئەوە لەكاتێكدا رێژەی ئەو بەشە بودجەیە بۆ كۆی بودجەی عێراق (10.4%)ە، نەك (17%). رێژەی بوجەی وەگەڕخستن لەچاو ساڵی پار كەم بۆتەوە بۆ (68.5%) و رێژەی وەبەرهێنان-یش بەرزبۆتەوە بۆ (31.5%).
چوارەم، كورتهێنانی بودجە لەچاو ساڵی پار بە رێژەی (17.6%) كەم بۆتەوە.
پێنجەم، بەروونی حكوومەت، قامكی لەسەر ئەو گرفتانە داناوە كە ساڵانە، بەرۆكی بوودجەی هەرێمی كوردستان دەگرن، بەتایبەتی بەشە بودجەی هەرێمی لە بودجەی گشتیی حكوومەتی فیدراڵیدا، كە ساڵانە رێژەكەی كەم دەبێتەوەو ئەمساڵ وەكو گوتمان بووە بە (10.4%)، نەدانی پشكی پێشمەرگە لە بودجەی عێراق لە ساڵی 2007-ەوە تا ئێستا كە دەكاتە (6) تریلیۆن و (696) ملیارو (478) ملیۆن دینار، ئەوە بێ لە كەمكردنەوەی پارەی پەرەپێدانی پارێزگاكانی كوردستان و پترۆدۆلار و زیادبوونی ساڵانەی خەرجیی سیادی لە عێراقدا كە كاریگەریی چەوتی بۆ سەر بودجەی هەرێمی كوردستان هەیە.
شەشەم: ئەو پێشڤەچوونە، نەدەهاتە دی، ئەگەر سەقامگیریی باری تەناهی و ئاسایش نەبوایە، ئەوەش بۆ دوو خاڵ دەگەڕێتەوە؛ یەكەمیان وریایی و ئامادەگی پێشمەرگە، پۆلیس و زێرەڤانی و هێزەكانی ئاسایش و دووەمیان هۆشیاری گەلەكەمان. بەسایەی ئەم ئەمن و ئەمانەتەوەیە، كە كوردستان بووە بە وڵاتێكی دی بە بەراورد بە عێراق، زێتر لە (20) كونسڵگەری و ئۆفیس و نوێنەرایەتیی وڵاتانی بیانی تێدا بكرێتەوەو ژمارەی كۆمپانیا بیانییەكان بگاتە (2028) و كۆمپانیا ناوخۆییەكانیش بگاتە (12348) و كۆی سەرمایەی وەبەرهێنان-یش تەنیا لە پارێزگای هەولێردا بگاتە زێتر لە 14 ملیارد دۆلاری ئەمریكی....
حەفتەم: سەرباری ئەوانە هەمووی، حكوومەتی كوردستان، پێوەیە، لە رێگەی پلاندانان و نەخشە داڕشتنێكی هەمەلایەنەی ستراتیجییەوە، زەوینە بۆ سەربەخۆیی ئابووریی كوردستان، خۆش بكات، بەتایبەتی لە بواری وزەو نەوتدا كە خۆڕاگری و یەكڕیزی و پشتیوانیی پێویستە. بۆ ئەمەش هەقە، حكوومەت تا دەكرێ زیادە خەرجی نەكات و بەدوای سەرچاوەی تری داهاتدا بگەڕێ بەتایبەتی باجی سەر كۆمپانیا ناوخۆیی و بیانییەكان، لە رێگەی چاوخشاندنەوە بە یاسای وەبەرهێنان و دانانی یاسایەكی تایبەت بە بودجەی سەر كۆمپانیاكان و پێشموایە دەستووری عێراقیش رێگەی ئەوەمان پێ دەدات.
دیارە، لە 2009-ەوە، گفتوگۆ و پیلەكە لەبارەی بودجە گەرم بووەو دەبێ. بمانەوێ و نەمانەوێ، مەبەست و مەرامی سیاسی لە پشت وتووێژەكانەوە دەردەكەون و كاروكاردانەوەش لەوێ بووەستێ. فراكسیۆنی كوردستانی، وەكو زۆرینەی پەرلەمانیی، پێیوایە لە رێگەی بودجەوە، توانیوێتی لە 70%ی بەڵێنەكانی خۆی، كە لە ساتەوەختی پێش هەڵبژاردنی 25/7/2009دا، بە خەڵكی دابوون، بهێنێتەدی و لە سۆنگەی ئەم دیدەشەوە، بە توندی پشتەوانی لەو رێبازە خزمەتگوزارییەی حكوومەت دەكات كە رەنگڕێژیی بۆ كردووە.. لەم بۆچوونەدا، كەم و زۆر، فراكسیۆنە هاوپەیمانەكانیش پشتەوان و هاریكاربوون. لایەنەكانی ئۆپۆزیسیۆن-یش، تاكلایەنەو بەمەبەست، تا پێیان كراوە، گوتوویانە بودجە نا هاوسەنگ و نا دادپەروەرانەیەو بۆ جارێكیش قامكیان بۆ پێشوەچوونەكانی هیچ بوارێكی (پەروەردە و خوێندنی باڵا، كارەبا، رێگاو بان، ئاوو ئاوەڕۆ، ئاوەدانكردنەوە، تەندروستی...) رانەكێشاوەو خۆیان لێ لاداوە. خوا كاری هەردوولامان راست بێنێ.
لەنێوان 100%، بودجە باش و بێ كەموكوڕی و بودجە 100% خراپ و بێ كەڵك، (100) پلە هەیە. هەرگیز نە ئەمیان راست و نە ئەویش راستە. واتە بوار بۆ هەڵسەنگاندن و دیدو تێڕوانین و پێشنیاری جیا-جیا هەیە، بەڵام كە داتاو زانیاری هاتە قسەو كە گوترا تا 31/12/2012، (451) هەزارو (935) كەس سوودیان لە قەرزی كشتوكاڵی و پیشەسازی و قەرزی بچوك و پێشینەی هاوسەرگیری و قەرزی خانوبەرە وەرگرتووەو بڕی (3) تریلیۆن و (941) ملیارو (555) ملیۆن دیناریان پێدراوە، نكوڵیكردن هیچ مفاو فایدەیەكی نییە و تۆ هەر بڵێ هیچ نەكراوەو زیادەڕۆیی هەیە. بەو مانایە راست و دروستیی پلانی حكوومەت، لە جێبەجێكردندا (چ لە خەرجیی بەكاربردن بێ و چ لە پرۆژەكاندا) دەردەكەوێ. بۆیە من یەك بەباری خۆم، هەندەی گرفت لە جێبەجێكردنی بودجەدا، وەكو خۆی دەبینم، گرفتم لە گەڵ ژمارەی «ئەم خەرجی» و «ئەو خەرجی» و «ئەم داهات» و «ئەو داهات» نییە، ئەوانە ژمارەی حیسابیی خەمڵێنراون و لە كۆتایی ساڵی داراییدا، بەكردەوە دەردەكەوێ چۆن پارە خەرج كراوەو لە چیدا خەرج كراوەو چی پێ هاتۆتە دی و كێ لێی سودمەند بووە. لەم روانگەیەشەوە، وەكو لەناو هۆڵی پەرلەمانیشدا جەختم لێ كردەوە، دیوی دووەمی جێبەجێكردن، چاودێریی ئەدای حكوومەتە. ئەوەش هەم ئەركی پەرلەمەنتاران، هەم دیوانی چاودێریی دارایی و هەم دەستەی نەزاهەت و هەم داواكاریی گشتییەو دەس بەكارنەبوون، یان دانەمەزران، یان ناكارایی، یان بێباكی لە ئاستیاندا، هیچ پاساوێكیان بۆ نییە.
بەهەرحاڵ، رەنگە لەكۆتایی ئەم حەفتەیەدا، یان لە سەرەتای حەفتەی تردا، قانوونی بودجەی ساڵی 2013 لە پەرلەمان بێتە پەسەندكرن، بەدەیان پێشنیارو راسپاردەی بەجێ و بەسوود بۆ باشتر رێكخستنەوەی بودجە، چ لەناو لیژنەكان و چ لەناو هۆڵی پەرلەماندا كراون، ئەگەر هەمووشیان بۆ ئەمساڵ كردەنی و مایەی جێبەجێكردن نەبن، ئەوا دەكرێ حكوومەت، لە رێگەی بودجەی تەواوكاریی نەوتەوە، هەندێ لەو نیازو راسپاردەو پێشنیازانە بخاتە واری جێبەجێكردنەوە، بەتایبەتی لە بواری كشتوكاڵیی و گەشتوگوزارەوە...هەر بۆ نموونە، ئەگەر تا ئێستا بەشێكی ئەو بەنداوانەی وەكو پرۆژە كاریان لەسەر دەكرێ، تەواوبانایە، ئەوا، بڕێكی زۆری ئاوی بارانەی ئەمساڵ گلدەدرایەوەو هەم بۆ كشتوكاڵ و هەم بۆ جوانی و هەم بۆ گەشتوگوزارو...سودی لێ وەردەگیرا، نەك بە خۆڕایی بە یەكاوی عەرەباندا بڕۆیشتایە....
بەهەرحاڵ، هیوادارم حكوومەت كابانێكی باش بێ و چێشتی بودجە باش لێ بنێ...