دیارە لە چەندین وڵاتی دنیادا بە توركیاشەوە، شەڕو شۆڕو ئاریشەی ئیتنی، ئایینی و تایەفی هەن. بەشێكی زۆری ئەو شەڕانەش، بەم یان بەو شێوەیە، لەسەر مافی چارەی خۆنووسینە، بە شەڕی نێوان توركیا و PKKشەوە، چونكە ئەم چەمكە، لێكدانەوەی جیاواز هەڵدەگرێ. لەو شەڕانەدا زەرەرو زۆری گیانی و ماددی بە هەردوو تەڕەفی شەڕ كەوتووەو دەكەوێ. بە قسەی توركان خۆیان لە ئاكامی ئەو شەڕەدا، زێتر لە 40000 هەزار كەس كوژراون و، خەرجیی ساڵانەی شەڕیش لە ملیارێك دۆلار زێترە، سەرباری كاولبوونی سەدان دێهاتی كوردنشین.. بێ لەوە پێشێلكاریی گەورە و زلی مافەكانی مرۆڤیش كراوەو دەكرێ و خەڵكی مەدەنیی بوونەتە یان دەبنە ئامانج، وەك رووداوەكەی 29/12/2011ی گوندی رۆبسكێی سەر سنوور. بەكورتی ئەو شەڕە، بۆ هەردوو تەڕەف، بووە بە شەڕێكی تاقەتپڕوكێن...
راستە، لە پەنجاكان و شەستەكانی سەدەی رابردوودا، لە رێگەی خەباتی چەكدارییەوە، گەلانێكی زۆر لە داگیركاری و بندەستی، رزگاربوون و دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان پێكهێنا.. مخابن زۆر گەلی تریش، بەتایبەتی گەل و نەتەوەی بە نفووس كەمی ناو دەوڵەتی فرە نەتەوە، هێشتا، دەخەبتن و لە ژێر باری ستەم و زۆرداری دان. ئەگەر ئەو گەلانە، بەرەنگارییەكیان لەخۆ نیشاندابێ، ئەوا بزاڤ و رێبەرانیان، بە «گێرەشێوین و تێكدەر- موخەریب، ئەشقیاو یاخی - عوصات، كرێگرتە- عومەلای ئەجنەبی، غایەن- خائین، تیرۆریست - ئیرهابی...» ناوزەد كراوەو دەكرێ بەو بیانووەی كە دەیانەوێ وڵات پارچە- پارچە بكەن و سەربەخۆیی و سەروەریی دەوڵەت بخەنە مەترسییەوە. لە سۆنگەی ئەمەوە، حكوومەتان لە هیچ دەستاوێژێكی نا ئینسانی نەپرینگاونەتەوە بۆ پاكتاوكردن و لە ریشەهەڵكێشانی ئەو بزاڤە نەیارانەی خۆیان و دەراو و زەوینەكی ئەوتۆیان بۆ دیالۆگ و لێكدی حاڵیبوون و گەیشتن بە ساتوسەوداو سازان و چارەسەركردن، نەهێشتۆتەوە...ئەوە لەكاتێكدا، لەسەر ئاستی دنیا، وەكو شەستەكان و حەفتاكان، خەباتی چەكداریی بزووتنەوەكانی رزگاریخوازیی بۆ بەدیهێنانی مافەكان، سۆزو پشتەوانییەكی ئەوتۆی نەماوە.
پەكەكە PKK، نزیكەی سی ساڵێكە بە شاخانەوەیەو چەكی هەڵگرتووە. لەو ماوە درێژەدا، هەورازو نشێوی زۆری دیوە. رەنگە زەبری هەرە گەورە كە بە PKK كەوتبێ، گیرانی ئۆجالان بووە لە نایرۆبی و رادەستكردنەوەی بووە بە توركیا لە 1999. ئاخر، بە شاخان مانەوە لەو هەلومەرجە سەختە دژوارو سیاسییەی ناوچەكەدا كارێكی ئاسان نییە، بە بڕوای خۆم، هۆكارێكی مانەوەی پەكەكە لە شاخان، سەرباری پەروەردەی ئایدیۆلۆجی و سیاسی، گرێدانەوەی خەباتی خۆیان بووە بەو رێكخراوە سیاسیی و مەدەنییانە پرو- كوردانەی هاتوونەتە گۆڕێ بە كەڵكوەرگرتن لەو پەراوێزە دیموكراتییەی بۆ هەڵسوڕان لە دوای نەتەوەكانەوە لە توركیا هەبووەو هەیە. ئەم رێچكەیە، بە قسەی نووسەرێكی تورك، PKK ی لە رێكخراوێكی «شاخاوی- گوندەكی»یەوە كردەوە رێكخراوێكی «شاری» و «خاوەن تۆڕێكی فرەوانی مەدەنی» كە لە ناوچە كوردنشینەكاندا، گرەو لە AKP «پارتی دادو گەشەپێدان» لە هەردوو هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی (29ی ئاداری 2009) و هەڵبژاردنی پەرلەمانیی (12ی حوزەیران 2011)دا، بباتەوە. ئەوە لەكاتێكدا، توركیا كە تا 2023 چاوی لەوەیە، دەستوورێكی نوێی «نا- كەمالی» دابنێ و قۆناخێك لەدوای خۆی بەجێ بهێڵێ و ببێ بە زلهێزێكی ناوچەكەو رۆڵی «برا گەورەیی» جارانی خۆی، «نیو- عوسمانلیزم»، لە دنیای ئیسلامیی سوننەمەزهەبدا بگێڕێتەوە. بوونی كێشەیەك، بە قەبارەی كێشەی كورد، جگە لە زەرەرو زیانی مرۆیی و ماددی لەناوخۆی توركیادا، كۆسپێكی گەورەشە، لەبەردەم توركیا كە ببێتە «براگەورە»ی گەلانی ناوچەكە بەتایبەتی دوای ئەوەی كە ناوچە هاوسنوورە كوردنشینەكانی سوریا، بەم یان بەو شێوەیە لەلایەن كوردان خۆیانەوە بەرێوە دەبرێن و نەكەوتوونەتە دەست ئۆپۆزیسۆن و «سوپای ئازاد»ەوە.. توركیای AKP كە ئەو خەونەی هەبێ، دەبێت ئاشتەوایی و ئاشتیی ناوماڵ بخاتە پێشەوە. AKP یەك كە نەتوانێ، بە چەك یان بە هەر دەستاوێژێكی دی؛ بە راوەدونان و گرتن، PKK لەبن بهێنێ و پاكتاوی بكات و نەكارێت، كێشەی كوردو كێشەی PKK لێكدی جودا بكاتەوە، جگە لە دیالۆگ چ دەمێنێتەوە؟ بێ لەوە لەم چەند ساڵەی دواییدا دەركەوت كە كورد لە توركیا لە خەباتی مەدەنیدا، جەربەزەیەو وەڕس نابێ و سود لە شێوازی نوێ بۆ مۆبالیزەكردن وەردەگرێ.. بێ لەوە ناكرێ كاریگەریی ئەو فاكتەرەش بەهەند وەرنەگیرێ، كە لە دوای 2008-ەوە، وردە- وردە، پێوەندییەكی توندوتۆڵیی ئابووری لەنێوان هەرێمی كوردستان و توركیا دامەزراوە و ساڵ بە ساڵ كێرڤی قەبارەی ئاڵۆگۆر بازرگانیی نێوان هەردوو لا بەرەو ژوور هەڵئەكشێ (ساڵی 2012، دەوروبەری 8 ملیار دۆلار بووە)، ئەو پێوەندییە و جەختكردنەوەی سەركردایەتیی سیاسیی هەرێمی كوردستان لەسەر ئەوەی كە دیالۆگ و رێگەی ئاشتیخوازانە، تاكە رێگەی چارەسەرییە، رەنگدانەوەی ئیجابی لەسەر هەردوولای كێشەكە لە توركیا هەبووەو چەند جارێ، پارەكە، لەسەر زاری گەورە بەرپرسانی هەرێمدا، نەخشە رێگە بۆ چارەسەری كێشەی كورد خراوەتەروو...
رەنگە ئاسان نەبێ، دوای 80 ساڵ (1923- 2002) لە نكۆڵیكردن لە بوونی كورد، حكوومەتی AKP بتوانێ زوو بە زوو رای گشتیی تورك بگۆڕێ بەلای داننان بە ناسنامەی نەتەوەیی كوردو سەلماندنی تەواوی مافەكانی.. بەشێكی، ئەو ترسە، لەبەر ئەوە بووە كە AKP نەیویستوەو نایەوێ گرەو لەسەر «دەنگدەران»ی خۆی بكات، بەتایبەتی كە وەكو دیارە، لە رووی موحافەزەكارییەوە، پانتایەكی هاوبەش لەنێوان دەنگدەرانی AKP و MHPی ئۆپۆزیسیۆندا هەیە.
لێ دوای 2002، شتێ نەما بەناوی نكوڵیكردن لە بوونی كورد. لەسەر زاری ئەردۆگان، دانرا كە كێشەیەك بەناوی كێشەی كوردەوە لە توركیا هەیە، بەو مانایەی كە كورد «زوڵم»ی لێكراوە؛ هەندێ جار كێشەكە تەنیا لە رەهەندی ئابووری و كۆمەڵایەتی و كولتووری و تەناهیی كورتدەكرێتەوە و رەهەندە سیاسییەكەی لێ دەكرێتەوە.
لەنۆهەتەكانڕا لەكاتی ئۆزالەوە هەوڵ هەبووە بۆ دانوستان؛ ئاگربەسی یەكلایەنە و چەندجارەی PKK بەتایبەتی پێش هەڵبژاردنی 12/6/2011 و دانوستاندنەكانی ئۆسلۆ (2009-2011) بە میانگیریی بەریتانی و، وتووێژی پێشوتر لەگەڵ ئۆجالان و جار- جارە دیتن و راوێژ لەگەڵ BDPەش، لە یەك روانگەو چوارچێوەدا بووە: ئەویش چۆن –چۆنی چەك بە PKK دابنرێ و لە شاخ بێنە خوارەوە، نەك چارەسەركردنی كێشەی كورد لە چوارچێوەی ریفۆرمێكی گشتی و هەنگاو بە هەنگاوی چارەسەریدا كە دان بە ناسنامەی كورد بنرێ وەكو نەتەوەیەكی یەكسان بە تورك لە مافە سیاسی و مەدەنیی و كولتووری و ئابوورییەكاندا.. بێشك، وەكچۆن، دیالۆگ دۆست و لایەنگری خۆی هەیە، تێكدانی دیالۆگیش بەشی خۆی لایەنگری هەیە و ئەگەر شەڕ هەڵایسان ئاسا بێ، ئەوا ئاشتەوایی و ئاشتی زەحمەتترە، بەڵام بە رای خۆم، بەرپرسیارەتیی زێتر دەكەوێتە ئەستۆی حكوومەتی توركیاوە.
تۆ بڵێی دانوستانی ئەمجارەی دەوڵەتی توركیا و ئۆجالان، بە مەنزڵێكی باش بگات؟ یەكەم، حكوومەت بە ئاشكرا و بێ منەت لە 28/12/2012دا، دانوستانەكەی راگەیاندو نەیشاردەوە و رێگەشی بە پەرلەمەنتارانی كورد (ئەحمەد تورك، ئایلا ئاكات) دا راستەوخۆ لە ئیمرالی لە 3/1/2013 چاویان بە ئۆجالان بكەوێ و ئەمەش بۆ خۆی بەشداریپێكردنی BDPیە وەكو باڵێكی سیاسیی شەرعیی ناو توركیا و لە رێگەی ئەوانیشەوە، بە PKK لە قەندیل و لە ئەوروپا. هەرچەندە بە قسەی سەرنووسەری Todayszamanی توركی (10/1/2013) لە 16/12/2012دا، دانوستان لەگەڵ سەركردەكانی پەكەكە لە قەندیل كراوە. دووەم، تا رادەیەك زەوینە لە توركیا بۆ دانوستان ساز بووە، بە دەلیلی ئەوەی كە پارتی گەلی كۆماری ئۆپۆزیسیۆن CHP پشتیوانی خۆی راگەیاند. سێیەم، سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان، بە رەسمیی، پێخۆشبوونی خۆی بەو دانوستانە دەربڕی و لەسەر ئاستی رای گشتیی كوردیدا، پێشوازی لێكرا و چوارەم، یەكێتیی ئەوروپاش بە هەنگاوێكی پۆزەتیڤی وەسفكرد. پێنجەم، رێبەرایەتی PKK چ لە قەندیل و چ لە ئەوروپا و تەنانەت BDPەش، پێشوازییان لە دانوستان لەگەڵ ئۆجالان كرد، هەرچەندە لە داخوازیەكانیاندا، جۆرێ لە «بەپارێزبوون» بە قسەكانیانەوە دیارە، بەو مانایەی كە لە نیەت و مەرامی دەوڵەت دڵنیا نین.
راستە، هێشتا سەرە داوەكانی دانوستانەكە و داواكارییەكانی ئۆجالان چ لە دەوڵەت و چ لە PKK بە روونی بە رای گشتی رانەگەیەنراون. هەرچەندە، ئەحمەد تورك لە ئاخاوتنی خۆیدا، جەختی لەوە كردەوە كە داواكارییەكانی ئۆجالان، مایەی جێبەجێكردن-ن، بەو مانایەی كە دەكرێ بێنە جێبەجێكردن. لێ ئەوەی تا ئێستا بڵاوكراوەتەوە گوایە «ئۆجالان داوای لە دەوڵەت كردووە ئامڕازێكی پێوەندیی راستەوخۆی لەگەڵ PKK بۆ پەیدا بكەن و دووەمیان راگرتنی راوەدونان و گرتنی هەودارانی كەجەكە KCK و ئازادكردنیانە» وەكو هەنگاوی یەكەم و لێ لە بەرانبەردا ئۆجالان چی لە PKK داوا كردووە. هەڵبەت حكوومەت لە رۆژی یەكەمەوە، نەیشاردۆتەوە كە مەبەست لە دانوستان لەگەڵ ئۆجالاندا، چوونە دەرەوەو كشانەوەی شەڕڤانەكانی PKKیە لەناو توركیا و چەكدانانە بە PKK، ئەدی دوای كشانەوەو چەكدانان چی، كێشەی كورد بە كوێ دەگات؟
داخوا حكوومەتی توركیا، لە پاڵ دانوستاندا، لەسەر رێوشوێنەكانی دی بەرانبەر بە PKK بەردەوام دەبێ یان نا؟ داخوا شاڵاوی ناوە ناوەی گرتنی چالاكوانانی كورد بەڕێوەدەبات، ئەگەر PKK كشایەوە، ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی لە دژ رادەگرێ یان نا؟ دەمودووی كەناڵەكانی راگەیاندنی سەر بە AKP دەگۆڕێ یان نا؟ لە بەرانبەریشدا، PKK، چ دەكات؟ بەكورتی خشتەبەندی هەنگاوەكان چۆن دەبێ، لەكاتێكدا كە متمانەو گەرەنتی نەبێت لەنێوانیاندا؟
بمانەوێ و نەمانەوێ تیرۆركردنی ئەو سێ كادیرە ژنەی PKKەش لە 9/1/2013 لە پاریس، یان هەر دژە هەنگاوێكی دی، تەمومژ دەخەنە سەر جیدیبوون و بەردەوامیی دانوستانەكان، یان كۆسپ دروستدەكەن.. هەر لە ئێستاشەوە، لە كەناڵەكانی میدیای توركیا، ئاماژە بۆ هەندێ باڵ و كەسایەتی ناو PKK دەكرێ كە گوایا خۆیان بۆ هێرش و پەلاماردان ئامادە دەكەن و دەیانەوێ زەوینەی دانوستان تێكبدەن، چونكە ئەو باڵ و كەسایەتییانەی ناو PKK، دانوستانەكە بە گەمەیەكی AKP دەزانن. بەو مانایە، توركیا ئەو بیانووە دێنێتەوە كە نازانێ لەگەڵ كێ دانوستان بكات، لەكاتێكدا فرە سەرو فرە سەنتەریی لەناو PKK دا هەیە و ئاماژە بۆ PKKی سوری و PKKی ئێرانی و.. دەستی ئەملاو ئەولا دەكەن. لەهەمانكاتدا، كە هێشتا ئەنجامی لێكۆڵینەوە رانەگەیەنراوە، لەسەر زاری ئۆردوگانەوە، تیرۆركردنی سێ كادیرە ژنەكەی PKK لە پاریس، بە كارێكی ناوخۆیی PKK دەدرێتە قەڵەم. كەچی هەندێ نووسەری دیاری AKP، ئاماژە بۆ دەستی موخەباراتی سوری یان ئێرانی و وڵاتانی دیكەی ناوچەكەو تەنانەت ئەوروپی دەكەن، ئەمە لەكاتێكدا، PKK لە بەیاننامەیەكی رەسمیدا، ئاشكراكردنی تاوانباران، دەخاتە ئەستۆی فەرەنساوە.
بەهەرحاڵ، لەهەر دیالۆگێكدا، متمانە دروستكردن، كارێكی ئاسان نییە، ئەوەش بەقسە و لە كەشوهەوای شەڕ نابێت و هەنگاوی كردەنی پێویستە. كێ رێی لەوە گرتووە، حكوومەتی توركیا دان بە ناسنامەی كورد بنێ، زمانی كوردی بە رەسمی بناسێنێ و خوێندنی پێ بكرێ و نا- مەركەزییەتێكی زیاتر بە ناوچە كوردنشینەكان بدات و چالاكوانانی كورد لە زیندانەكان ئازاد بكات.. حكوومەت دەتوانێ، تاكلایەنانە ئەو هەنگاوانە بهاوێژێ و كەمێ دەستی خۆی شل بكاتەوە. هەڵبەت لە كورد لە توركیاو كورد بە گشتییە، كە ئەو دانوستانەی نێوان دەوڵەتی توركیا و PKK نەپچڕێ و بەردەوام بێ و بە ئەنجامێكی كۆنكرێت بگات، لەپاڵ بەرژەوەندیی توركیا كە بە چارەكردنی كێشەی كورد لە وڵاتەكەی، هەم هەنگاوێكی دی لە ئەندامبوون لە یەكێتیی ئەوروپا نزیك دەكەوێتەوەو هەم زەوینەی بۆ خۆشتر دەبێ كە لە ناوچەكەدا، رۆڵی چاوەڕوانكراوی خۆی، بگێڕێ.