2012 تەواو بوونە ژیان كۆتایی هات، نە زەوی نغرۆ بوو
ئازا حەسیب قەرەداخی
حاڵەتی چاوەڕوانی كردنی ئەم كۆتاییە كرابووە سروشێكی دراماتیكی و دواساتەكانی بریتی بوون لە تاریكبوونی گۆی زەوی و هەڵكردنی زریانی زەریا و دەریاكان و دواجار هەسارەیەك كە قەوارەكەی زۆر لە زەوی گەورەترە لە زەوی نزیك دەبێتەوە و دەكەوێتە نێوان خۆر و زەوییەوە و بە هۆی هێزی كێشكردنییەوە، خەوشێكی گەورە دەخاتە كایەی كێشان و موگناتیسی زەوییەوە و لە خولانەوەی دەخات. پاشان سەروژێری دەكات و بەستەڵەكی باكوور دەكەوێتە ژێرەوە و بەستەڵەكی باشووریش دەكەوێتە سەرەوە. ئینجا زەوی وردە وردە و بە خاوی و پێچەوانەی سوڕانەوەی ئاسایی خۆی لە رۆژئاواوە بەرەو رۆژهەڵات دەسوڕێتەوە. دواجار لە خۆرەوە زریانێكی ئاگرین هەڵدەكات. هەموو ئەمانە دەبنە هۆی كۆتایی هێنان بە ژیانی بوونەوەرەكان و نغرۆ بوونی زەوی. ئەوەش ئەو رۆژەیە كە تێیدا «لا ینفع المال ولا البنون».
پێشبینی كردنی كۆتایی ژیان و نغرۆبوونی زەوی لە رۆژمێری هۆزی (مایا)وە سەرچاوەی گرتووە كە لە 21/12/2012 ـدا كۆتایی دێت. واتە بە لێكدانەوەی ئەوانەی بڕوایان بە كۆتایی ژیانە، كۆتایی رۆژمێرەكەی مایا كۆتایی مێژووە.
مایا هۆزێكی گەورە بووە، لە (2000 ساڵ) بەر لە زایین شارستانێتییەكی پێشكەوتوویان لە ئەمەریكای ناوەڕاستدا دامەزراندووە و تا 250 زایینی درێژەی كێشاوە.
راهیبەكانی ئایینی بوزی لە تبت كە بە (لاما) ناسراون، ئەمانیش بڕوایان بەم كۆتاییە هەیە چونكە بە گوتەی ئەوان لە رۆژی 21/12/2012ـدا زەوی دەكەوێتە سەر هێڵی سفر و هەموو وزەكانی كارەبا و گەیاندن دەكوژێنەوە، خۆر دیار نامێنێ، زەوی یەكپارچە تاریك دەبێ، بەڵام جارجارە بروسكەیەك لێدەدا. شوێنی رووناكی و سێبەر دەگۆڕێن و خەڵك یەكتر دەبینن وەكوو ئەوەی لە هەوادا بن. ترس و بیمێكی یەكجار گەورە لە گیان و دەروونی مرۆڤەكان دەدا و بەو هۆیەوە بە كۆمەڵ دەمرن. بۆ خۆپاراستن لەم چارەنووسە، لاماكان ژمارەیەك رێنماییان بۆ مرۆڤەكان دانابوو.
ئەم رۆژە ناوی زۆرە. بۆ نموونە: رۆژی كۆتایی یان رۆژی حیساب، یان رۆژی ژیانەوە، یان رۆژی چاوەڕوانكراو، یان...تاد. تەنیا لە زمانی عەرەبیدا و بەپشت بەستن بە قورئانی پیرۆز و بەپێی وەسف یان حاڵەتەكەی یان مانا و بەڵگەكانی زیاتر لە پەنجا ناوی دیكەی بۆ دانراوە. بەڵام هەموویان لە یەك مەبەستدا یەك دەگرنەوە ئەویش كۆتایی هاتنی ژیانی مرۆڤە لەم دنیا فانییەدا و تەسلیم كردنەوەی رۆحە بە خالق.
لە دەقەكانی تەورات، كتێبی ئایینی یەهودی، راستەوخۆ و بە ناوهێنان باسی رۆژی كۆتایی یان ئەو دنیا نەكراوە، بەڵام هەندێ ئاماژەی كەم و ناڕۆشن هەن وەكوو ئەوەی لە (سفری دانیال 12/2)دا وتراوە: (زۆربەی ئەوانەی لەژێر خۆڵی زەویدا راكشاون، بەخەبەر دێنەوە. هەندێك لەوان دەچن بۆ ژیانی تاهەتایی و هەندێكی تریان بۆ رەزالەت و سووكایەتی تاهەتایی). سەرەڕای ئەوەش هەموو ئەوەی لە رۆژی كۆتاییدا روودەدات لە حیساب و كیتاب و سزا و پاداشت، تەورات ئاماژەیان پێ دەكات كە لەسەر زەوی روودەدەن. كەچی لە قورئانی موسڵماناندا كە باسی موسا پێغەمبەر و بەنی ئیسرائیل دەكات، چەندین دەقی تێدایە كە ئاماژە بۆ قەولی خوا دەكەن كە لەگەڵ موسادا دەدوێ و پێی راگەیاندووە كە رۆژی كۆتایی بەڕێوەیە (إِنَّ السَّاعَةَ ءاَتِيَةٌ) (طه 15). . هەروەها لە (الاعراف 159)ـدا موسا بە خوا دەڵێ: (وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَـذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَـا إِلَيْكَ) واتە: (بۆ ئەم دنیا و بۆ ئەو دنیامان چاكەمان بۆ بنووسە ئێمە هیدایەتمان بە تۆ كردووە). كەواتە قورئانی موسڵمانان ویستوویەتی پێمان بڵێ كە ئایینی یەهودی بڕوای بە رۆژی كۆتایی و ئەو دنیا و بەهەشت و جەهەننەم هەبووە بەڵام یەهودییەكان خۆیان لەم بڕوایە لاداوە و گوایە وتوویانە: (بۆ چەند رۆژێكی كەم نەبێ ئەگینا ئاگرمان پێناكەوێ (البقرە 80)، یان گووتوویانە: تەنیا ئەوان (یەهوود و نەسارا) دەچنە بەهەشتەوە (البقرە 111). بۆ هەردووكیشیان خوا بە درۆی خستوونەتەوە.
بەڵام لە (تەلموود)ـدا كە كتێبێكی دیكەی یەهودییەكانە بەپێچەوانەی تەوراتەوە ئاماژە و دەقی راستەوخۆی تێدایە سەبارەت بە رۆژی كۆتایی و ئەو دنیا و بەهەشت و جەهەننەم.
لە ئایینی مەسیحیدا، پێویستە بۆ تێگەیشتن لە رۆژی كۆتایی و لێكەوتەكانی لێكدانەوە بۆ ئەو وشانە بكرێ كە ئاماژەكانی ئەم مەبەستەیان لە هەناودایە وەكوو:(شیو، شیوەڵە،كەند، هەنوم، جێ هەنوم).
لە (فەرهەنگی كتێبی پیرۆزدا) لاپەڕە1007 هاتووە: شیوەڵە رەچەڵەكەكەی وشەیەكی عیبرییە (شیئول) واتە :(شوێنی مردووان). لە ژێر زەویدایە، تاریكە، شێدارە، شوێنی ئەو كەسانەیە كە بەر نەفرەت كەوتوون و سزا دەدرێن.( وەكوو سەرنجیش دەدەین وشەی شیوەڵەی كوردی خۆمان زۆر بەو وشە عیبرییە دەچێ)
هەر لەو فەرهەنگەدا لە لاپەڕە 1003دا باسی (هەنووم) دەكات و بە رەگی وشەی (جێ هەنوم)ی دادەنێ. ( وەكوو سەرنج دەدەین ئەم وشەیە تەواو لە وشەی جهنم دەكات كە لە قورئاندا هاتووە و لە كوردەواری خۆیشماندا هەر ئەو وشەیە بە شێوەی جەهەننەم یان جەهەنووم بەكار دێنین). ئەم شوێنە شوێنی ئاگری هەتاهەتایی و سزادانی هەتاهەتاییە. شوێنی گریان و دانەچۆقەی هەتاهەتاییە. هەر كەسێك لێرە بەر ئاگریش نەكەوێ دەبێتە كەلاك بۆ كرم و مارومێروو.
لە بەرامبەری ئەم شوێنانەیش (فردەوس) هەیە كە بەهەشتە و شوێنی حەوانەوە و نیعمەت و خۆشی هەتاهەتاییە.
رۆژی كۆتاییش ئەو رۆژەیە كە (مەسیح) دەژێتەوە و دەگەڕێتەوە و ئیمانداران و چاكەكاران لەگەڵ خۆیدا دەبات بۆ فردۆس و خراپەكارانیش دەنێردرێن بۆ شیوەڵە و جێ هەنووم.
لە ئایینی ئیسلامدا، لە هەموو ئایینەكانی دیكە ئاشكراتر و بە دەقی تەواو و ئاماژەی راستەوخۆ باس لە رۆژی كۆتایی و مردن و ئەو دنیا و بەهەشت و دۆزەخ و سزا و پاداشت و گشت مانا و لێكەوتە و رووداوەكانی كراوە. كە لێرەدا لەوانەیە پێویست بە زۆر لەبارەوە قسەكردن نەكات.
بەگشتی ئەو نموونانەم بۆیە هێنایەوە تا بڵێم، بیرۆكەی رۆژی كۆتایی و نەمانی ژیان و نغرۆبوونی زەوی و ترس و خۆف لەو رۆژە لە دێرزەمانەوە، لە سەرەتاكانی مێژووی مرۆڤایەتییەوە هەبووە و تا ئێستا بەشێكە لە ئیمان و بڕوا و كولتوور و ئەندێشە و خەیاڵاتی مرۆڤ. سەردەمێك بە ئەفسانە و دەورانێكی دوورو درێژ بە فەلسەفە و سەردەمێكی لەوەیش درێژتر بە ئایین، ئایینی زەمینی و ئایینی ئاسمانی، تەنانەت بە شێوازە جۆراوجۆرەكانی خورافات و خەیاڵی فراوانی ئەدەبیش گوزارشتی لێكراوە. وا گەیشتینە سەدەی بیست و یەكەمینی پاشی زایین و مرۆڤەكان هێشتا خولیای هاتنی ئەو رۆژە خەیاڵدان و بڕوا و ئەندێشەیان جێ ناهێڵێ.
پرسیارەكە ئەوەیە كە بۆچی مرۆڤ هەر لەسەر ئەم خولیایەیە و بەردەوام بە ترس و نیگەرانییەكی قووڵەوە چاوەڕوانی هاتنی ئەو رۆژەیە؟
بەشێك لە وەڵامی ئەم پرسیارە، لە خودی دیاردەی مەرگ خۆیدایە، بەو واتایە كە بریتییە لە تێنەگەیشتنی مرۆڤ لە نهێنی مەرگ و موحەیەر مانەوەی بەرامبەر ماناكانی مەرگ و پاشهاتەكانی.
بەشێكی دیكەی وەڵامەكە لە نهێنی ژیاندایە، كە مرۆڤ زۆر عەوداڵ و عاشقێتی و حەزی پێ دەكات، بۆیە لە مەرگ سڵ دەكاتەوە و لە رۆژی كۆتایی دەترسێ. مرۆڤ زۆری حەز لە ژیانە بۆیە هەمیشە پرسیاری لەوەیە كە ئایا مەرگ كۆتایی و نەمانە یان سەرەتایەكی نوێیە بۆ ژیانێكی دیكە لە جێیەكی دیكەی غەیری زەوی و خۆشتریش لێرە؟
لە ئەندێشەی ئەم رامان و نیگەرانییانەوە و لەبەر ئەوەی بینیویەتی كە مەرگ هەر هەیە و هەمووان، گەورە خوداوەندەكان، گەورە پیاوە ئەفسانەییەكان، فیرعەونەكان و چەندانی دیكەی مەزنە مرۆڤان دەمرن، كەواتە دەبێ ژیانێكی دیكە هەبێ دەنا ئەم مەزنانە نابێ نەمێنن. ئەوان لێرە نامێنن بەڵام لە جێیەكی دیكە دەژێنەوە. بۆ ئەم سەفەرەیشیان لە نێوانی ژیانی ئێرە و ئەوێدا توێشەبەرە و كەرەستە و پێویستیان بۆ خستوونەتە ناو گۆڕەكانیانەوە.
لەلای موسڵمانان ئەگەرچی خۆراك و كەلوپەل دانانێن بۆ مردووان، بەڵام قسەیان لەگەڵ دەكەن و رێنووماییان دەكەن كە لەم سەفەرەدا چی بكەن و چۆن تۆبە بكەن و بە زمانی پاراو شایەتمان بهێنن و وەڵامی فریشتەكانی خوا بدەنەوە بۆئەوەی بە سەلامەتی و ئاسانی بگەنە ژیانەكەی دیكە كە ژیانێكی هەتاهەتایی نەمرە.
بەشێكی دیكەی وەڵامەكە لە هەڵكەوتی كۆمەڵایەتی و ئابووری مرۆڤدایە كە لەسەر ئەم زەمینە و لە سایەی سستمە سیاسی و ئابوورییەكاندا، هێندە دژوار و ناڕەحەت و خراپ ژیاوە و چەوسێنراوەتەوە و برسی و ماندوو كراوە و ئەشكەنجە دراوە و دووچاری كۆیلایەتی و ژێردەستی كراوە و كەرامەتی شكێنراوە و ناعەدالەتی بەرامبەر كراوە و هەموو مانایەكی مرۆڤایەتی لێ سەنراوەتەوە، رقی لەم ژیانەی بۆتەوە، بەڵام لەبەرئەوەی ژیانیش خۆشەویستە و خۆی دەستی نەچۆتە ئەوەی خۆی لەناو بەرێ، بۆیە هەمیشە لە ناخەوە حەزی كردووە رۆژێك بێت رۆژی كۆتایی بێت و هەموو مرۆڤەكان بە دەوڵەمەندە دوژمنەكانی و بە هەژارە هاوچارەنووسەكانییەوە لەناو بچن. ئەم گۆی زەمینەیش نەمێنێ بۆئەوەی كەسی دیكە لەدوای ئەمان لەسەری نەژین. دیسانەوە لەبەر ئەوەی ژیان خۆشە و خوازراوە بۆیە حەزەكەی لە نغرۆبوون و فەوتانا تەواو نەبووە، بەڵكو حەزی كردووە ژیانێكی دیكە هەبێ، ژیانێكی عادیلانە، خۆش، ئاسان، پڕ لە بەخششی بێ بەرامبەر....خوایەكیش هەبێ ئەم ژیانە باشەی ئەو دنیا بەمانی چەوساوە لە ژیانی ئەم دنیا ببەخشێ وەكوو پاداشتێك بەرامبەر ئەو هەموو نەبوونی و نەهامەتییەی چەشتوویانە.
پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و فراوانبوونی سنوورەكانی زانین و زانستە جۆراوجۆرەكان، تا ئێستا نەیتوانیوە ئەم خولیایە لە خەیاڵدان و ئەندێشەی مرۆڤ دەربهێنێ. لانی كەم هێشتا ژمارەگەلێكی مەزن بڕوایان بە تەواوبوونی ئەم ژیانە و دەستپێكردنی ژیانەكەی دیكەیە. خەیاڵدانی مرۆڤەكانیش تا هەنووكە وێنەگەلێكی سانا و خۆشی بۆ چركەساتی كۆتاییهاتنەكە نەكێشاوە. بەڵكو تراژیدیا و كارەساتێكی بێ وێنەیە كە روودەدات.
بۆ؟ چونكە ئەم ژیانە پڕ كارەساتە هەر دەبێ بە كارەساتێكی لە خۆی گەورەتر كۆتایی بێت. هەروەها بۆئەوەی ژیانەكەی دیكە ماناكانی خۆشی و ئاسانی و جوانی وەرگرێ دەبێ ئەمەیان بە كارەسات كۆتایی بێت.
بۆچی لەم سەردەمی پێشكەوتنی زانست و زانینەدا، جێگرەوەیەك بۆ ئەم خەیاڵدانە بڕواهێنراوە بە كۆتایی دروست نەبووە؟ پرسیارێكە بەشی هەرە سەرەكی وەڵامەكەی لەو كارەساتەدایە كە مرۆڤی تێدا دەژی.
ئێستا لەسەر ئەم گۆی زەمینەی ئێمەدا، لەم سەدەی بیست و یەكەمی دوای زاییندا (یەك ملیار و 200 ملیۆن) كەس لە خوار هێڵی هەژارییەوە دەژین. واتە داهاتی هەر یەكێكیان لە رۆژێكدا لە یەك دۆلار كەمترە. لە كۆی (503 ملیۆن) كە ژمارەی دانیشتوانی كیشوەری ئەوروپایە، نزیكەی (120 ملیۆن)ـیان لە خوار هێڵی هەژارییەوە دەژین. (26.9% )منداڵن، (19.8%) بەتەمەنن.
رێژەی هەژاری، لە خوار هێڵی هەژارییەوە، لە وڵاتانی ئیسلامیدا لە ساڵی 2011 ـداگەیشتە (38%)ـی دانیشتوان.
ئەمانە مشتێكن لە خەروارێك. كە مرۆڤ تا ئێستا بەم رادەیە و بەم رێژەیە هەژار بێ، بێگومان خەیاڵی هەر لای كۆتایی ئەم ژیانەیە كە جگە لە هەژاری و دەردی سەری و برسێتی و نەخۆشی هیچی دیكەی پێ نەبەخشیوە. هەمیشە حەزی لە نغرۆبوونی ئەم گۆی زەمینە دەبێت كە مەنزڵێكی پڕ نەهامەتی و كارەساتە بۆی. چاوی لە ژیانێكی دیكە دەبێ تەواو جیاواز و پێچەوانەی ئەمەیان. بە هیوای زەمین و جێیەكی دیكە دەبێت خۆشتر و جوانتر لەمەی ئێستای.
بێكاری لە جیهاندا گەیشتۆتە نزیكەی (10%)ـی حەشیمەتی ئەوانەی توانای كاریان هەیە. زۆرترین رێژەیش لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریكادایە كە نزیكەی (23%)ـە، لە ئەوروپا (12%) و لە هەردوو ئەمریكا نزیكەی (13%). لە وڵاتانی عەرەبی ئیسلامیدا ریژەی بێكاری لە ساڵی 2012 دا گەیشتە (54%). لاوان لە تەمەنی 15-29 ساڵ زۆرترین توێژی كۆمەڵایەتی بێكارانن.
كە مرۆڤ لەم سەر زەمینە ئەوەندە بێكار بێ، نانی رۆژێكی دەست نەكەوێ و هەموو توانا و تاقەتی خۆی بفرۆشێ بەڵام بەوە رانەگات دەرفەتی كاركردنێكی بە كەرامەت و بە بەخششی چنگ بكەوێ، كەواتە خەیاڵی هەر لەلای نەمانی ئەم ژیانە و كۆتایی ئەم زەمینە دەبێت.
ساڵانە لە جیهاندا روودانی (250 هەزار) تاوانی كوشتن لە ناو لاوانی تەمەن 10-29 ساڵ تۆمار دەكرێ. ئەمەیش (41%)ـی كۆی ئەو تاوانی كوشتنانەیە كە لە جیهاندا روودەدەن.
لە ساڵی 2012 ـدا (783 ملیۆن) كەس لە جیهاندا واتە (11%)ـی دانیشتوانی سەر زەوی ئاوی پاكی خواردنەوەیان نییە. نزیكەی (2 بلیۆن) كەسیش كە دەكاتە (42%)ـی حەشیمەتی جیهان، ئاودەست و ئاوەڕۆی گونجاویان نییە. (یەك بلیۆن و 100 ملیۆن) كەس لەمانە لە دەشت و دەر پاشەڕۆی خۆیان جێدەهێڵن.
خەڵكێك ئەمە حاڵی ژیانی بێ لەسەر ئەم زەمینە حەز دەكات بە جۆرێك نغرۆ بێ كە پاشەڕۆشی نەمێنێ.
ئەگەرچی كە باس لە كۆتایی ژیان و نغرۆبوونی زەمین دەكرێ، خەیاڵ و ئەندێشەی مرۆڤ هەڵدەفڕێنرێ بۆ میتافیزیك و هێزی دەرەوەی سروشت و گەردوون و سروش و ماناكانی ئایین و دەرەنجام لەو راستییە دوور دەخرێنەوە كە هەڵكەوتێكی كۆمەڵایەتی لەسەر ئەم زەمینە و لەناو ئێمەی مرۆڤدا هەیە مرۆڤەكانی لەم ژیانە تۆراندووە و وەهای لێ كردوون بەردەوام حەزێكی شارەوەیان هەبێ بۆ لەناوچوون و نەمانی. ئەگەر ئەم هەڵكەوتە نەمێنێ، مرۆڤ ژیانی زۆر خۆش دەوێ و سەرزەمینە شینەكەی لە لا خۆشترین و جوانترین سەرزەمینە بۆ ژیان.
21/12/2012 و تەواوی ساڵی 2012 تێپەڕی و ئەم وتارەی منیش دوا وتاری ئەو ساڵە بوو كە چاوەڕوان دەكرا كۆتایی ژیان بێ. كەچی نە ژیان كۆتایی هات و نە زەویش نغرۆ بوو.
چەپكی گوڵ و چەپكێ نێرگز
مەرگتان نەبینم هەرگیزاو هەرگیز
