هەروەك چۆن چەمكی ڕیفۆرمسازی لە لایەن ڕژێمەكانەوە قۆرخ دەكرێت و لە زاتی خۆیاندا چەقی پێ دەبەستن، هاوشێوە چەمكی شۆڕشگێڕێتی ڕەوتە سیاسییەكان بۆ خۆیانی قۆرخی دەكەن و دەیدزن، بەم شێوەیە وەچەی ڕاستەقینەی شۆڕش و ڕیفۆرم لە نێوان هەردوو جەمسەری دزە چەقاوەسووەكان و چەتە دەریاوانە كوێرەكاندا دابەش دەبن، كە لەم دواییەدا ئەم دوو چەمكە هەندێ بەهای مۆراڵی و سیاسیانەی دابڕاو لە كاری مرۆڤانەو ئامانجی بەرزی شۆڕشگێڕانەی دژ بە ستەمكاری لە خۆ گرت..
هەر شۆڕشێك لە دیارخستنی ڕێبازەكەیدا پێویستی بە سەمتێكی مۆراڵیانەی دیاریكراو هەیە، لە مێژوودا شۆڕشێك نابینینەوە لە مۆراڵەوە ڕسكا بێت، تەنانەت شۆڕشە پیرۆزەكانیش ساتمەو گرێ و گۆڵی تێدا بوون، مێژوو تا ئێستا شۆڕشێكی لە لایەن فریشتەكان و قەدیسیەكانەوە بە خۆوە نەدیتوە، ئەمە تەنیا لە ئەفسانەكاندا بوونی هەیەو بەس هەر شۆڕشێك ئەگەر خاڵی بێت لە بەهاو دیسپلینی مۆراڵی و سیاسی نەبێت، یان نەتوانێت بەهای مرۆڤانەی تازە لە ژیانەوەیەكی نوێدا وەبەرهەم بهێنێت، كە لە ئاكامدا مرۆڤی تازە بە مۆدێلی نوێ بەرهەم نەهێنێت، ئەو شۆڕشە دەبێتە كارەسات، سەرلەنوێ توندترین دەردەسەری وەبەرهەم دێنێتەوە، هەموو ئەوانەی زووخاویان دەكردە گەرووی ئەوانی ترەوەو نەیارانی خۆیان پەلكێشی ئازارو زیندانی دەكردن، یان ئەو هەواڵنێرانەی هەناسەی خەڵكییان بە ڕاپۆرتی تێوەگلاوكارییانە دەچنییەوە، یان ئەو جەللادانەی قوربانیەكانی خۆیان لە زیندانەكاندا دەتۆقان، یان ئەو لێكۆڵەرو دزو چەتەو شڕەخۆرانەی شارەكانیان تاڵانی دەكرد، یان ئەو كاسەلێسانەی بۆ دروشم دان لەسەر ناوی سەركردەكان هەموو كات دەهاتنە دەرەوەو خەڵكی تریشیان ناچار دەكرد لە دوای خۆیانەوە دروشمەكان بڵێنەوە، یان ئەو ڕاسیزم و فاشییانەی تانەو تەشەریان لە ناسنامەی ئەوانە دەدا كە لە خۆیان جیاوازبوون، یان ئەو وابەستەبووانەی دەبوونە دوژمنی سەرسەخت بۆ ئەوانەی سەر بە هەمان بیركردنەوەی خۆیان نەبوون، یان ئەو پەڕگیرو هەوەسبازانەی لە ڕۆژانی خۆیاندا چێژیان لە ئازاردانی كەسانی تر وەردەگرت ئێستا هەموو ئەمانە لە بەرەی شۆڕشدان و پێكەوە ڕیزیان بەستووە، هەندێكیان بوونەتە وتەبێژی شۆڕش و هەندێكیان كراونەتە ڕەمز، ئەو كەسانەشی كە دژایەتی ڕژێمی سەرسەخت و دژایەتی ئەم جۆرە پۆلبەندیانەشی دەكرد لە وڵات هەڵهات كەچی ئەم پۆلە كەسانەی ناوم هێنان بەدوای كەوتن و شۆڕشەكەیان لاقەكرد، كەواتە بەهانەچییە بۆ مانەوەی لە ناو شۆڕشێكی لەم چەشنەدا، ئەگەر جەمسەری شەڕخوازی هەمووی هاتبێتە بەرەی شۆڕشەوە بۆ نغرۆكردنی پاپۆڕەكەی ڕژێم ئەو پاپۆڕەی كە بە تەنیا دیكتاتۆرێكی تاق و تەنیای تێدا مابێتەوە، ئایا پێویستیمان بە شۆڕشێكی تر نییە لەسەر ئەم شۆڕشە تا لەو هەموو شەڕخوازییانەی بە گەڵ شۆڕش كەوتون و دژی مەبدەئی زاتی شۆڕشگێڕین پاكژ بكرێنەوە..
ئەم ڕژێمە تەنیا پیاوكوژان و چەتەو ڕێگران وچەقاوەسووان و شەللاتی دروست كردووە، هیچ كەسێك نەیدەتوانی متمانەی وەدەست بێنێت ئەگەر ئەو كەسە تەواوی كەرامەتی خۆی لەژێر پێ نەخستایە، یان ئەو كەسە هەستی مۆراڵیبوونی لە خۆیدا نەكوشتایە، ئەم هۆكارەیە وای كردووە ئاسایی بێت بە لای كەسانێكەوە لە دواچركەساتەكانی نغرۆبوونی پاپۆڕەكەدا تەنیا بۆ مانەوەی خۆیان و ڕزگاربوونیان لە پاپۆڕەوە خۆیان فڕێ بدەن بۆ دەرباز بوون، وەك چۆن نموونەی ئەو وەزیرە یان ئەفسەری ئەمنەی پێشوو یان لە نموونەی ئەو پارێزگارە چەتەیەی كە ئێستا بوونەتە پیاوچاكانی شۆڕش و بە بەهای مۆراڵی و مرۆڤایەتییەوە خەڵكی نەسیحەت دەدەن، وەك موقەدەسێكی شۆڕشگێڕ بۆ بەندەو كۆیلەكان دەدوێن، ئەوانە وا دەزانن ویژدانی مرۆڤ بریتییە لە ئیسفنجێ بۆ هەڵمژینی هەرچی درۆو فێڵبازییە، سروشتییە كە ئەوانە هێندە زۆرن كە بەسن بۆ ئەوەی متمانە بە شۆڕش نەهێڵن چونكە پڕی بووە لە خوێنمژان، وا بە ئاسانی خۆیان بە دەست مۆڕاڵی مرۆییانە نادەن..
ژیان بە بێ جیاوازی سیاسی ناچێت بە ڕێوە، جیاوازیبوون كارێكی پێویست و زیندووە بۆ پێشكەوتنی مرۆڤایەتی، بەڵام زەحمەتە ژیان بە بوونی جیاوازی ئەخلاقیانەو مۆڕاڵیانەوە بەرگە بگرێت، با لە ڕووی سیاسییەوە جیاواز بین بەڵام لە ڕووی ئەخلاقیەوە ڕێك و هاوتەبا بین، لە كاتێكدا لۆژیكی باو بەلای ئۆپۆزسیۆنی سیاسییەوە پێچەوانەی ئەمەیە، واتە تا ئەو پەڕی هەوڵی ڕێككەوتنی سیاسی و جیاوازبوونی ئەخلاقی دەدەن، ئەمەشە كەوای كرد هۆشیارییەكی ئەخلاقیانەی هاوبەش بۆ شۆڕش دروست نەبێت، لە غیابی پێوەری ئەخلاقیدا بۆ ڕەفتارگەلی سیاسی، وای لە هەر پیادەكردنێكی سیاسییانە كردووە ڕەوایەتی لە دەست بدات..
لەم ڕووەوە دەكرێت ئاماژە بدەین بەو دروشمەی ئیسلامییەكان كە بە ئامانجی جەمسەرگیركردنی ئەوانی تر بەرزیان كردۆتەوە بۆ داخوازییەكانی سیاسەتی تاكڕەهەندانەی خۆیان، كاتێ ئەوەیان ڕاگەیاند كە بەشار ئەسەد تەنیاو تاقانە تیرۆرو تۆقاندنی ناو سووریایە، ئەمەیە لۆژیكی بیانووگرانەی كە باڵی كێشاوە بەسەر هزری سیاسییاندا، ئەوەی لەو بڕوایەدا بێت كە ڕژێمی ئەسەد تەنیاو تەنیا تیرۆریستی ناو سووریایە، ئەو كەسە بە هۆی پەڕگیریی تایەفەگەرییەوە كوێرو نابینا بووە، بەو شێوەیە دەیەوێت خەڵكی ئەو تیرۆركارییە پێچەوانەیە نەبینن كە توندڕەوە تایەفەگەرییەكانی لێمان كردوە بە شۆڕشگێڕان و قەدیسییەكان..
سروشتی وەحشیگەرانەی ئەم ڕژێمەی ئەسەد لە سەرەتاوە دیارو ئاشكراو چاوەڕوانكراو بوو، كەس لەو بڕوایەدا نەبوو ئەم ڕژێمە تاوانكارە كاری وەحەشەتگەری لێ نەوەشێتەوە، بەڵام ئەوەی چاوەڕوانی بووین لە بەرانبەردا ئەوە بوو كە نەیارەكانی كەمێك مرۆڤانە هەڵسوكەوتیان بكردایەو لێبوردە بوونایە، ئەوە ئەگەر ڕەمزەكان و نوێنەرانی ئەم ڕژێمە شۆڕەسوارانی مرۆڤایەتی بوونایە، بەڵام واقیعی ئەمڕۆ ئەوەی پیشان داین كە ئەو كەسانەی بەرەنگاری ڕژێم بوونەتەوەو بە ناوی شۆڕش و یەكسانی و دادپەروەری دەجەنگن، كۆنەبستەباڵاكانی لە ئامێزپەروەردە بووی ڕژێم بوون، ئێستاش هەموو چەشنە ڕەفتارەكانی ئەو ڕژێمە بە پەڕگیرانەتر دوپاتدەكەنەوە..
ئەم پارادۆكسە تەنیا بەرەنجامێكی لێدەكەوێتەوە: ئەویش ئەوەیە كە ئەم شۆڕشە لە ڕووی سیاسییەوە خۆی دەسەلمێنێت بێ ئەوەی سەرمایەیەكی ڕەمزی و ئەخلاقی هەبێت، تەنیا چاوی لەسەر وەدەستكەوتنی دەسەڵاتەو بەڕە لە ژێر پێ دەرهێنانی ڕژێمە بە هەر ئامڕازو ڕێگەیەك بوو بێت، دواجاریش ئەم شۆڕشە ناتوانێت مافەكانی قوربانیان و چەوساوەكانی زەمەنی ستەمكاری مسۆگەر بكات، تەنیا ئەوەندەی پێ دەكرێت جیاووك و دەسكەوتەكانی پیاوانی جەلادەكانی ڕابردوو یان ئەو خۆفرۆشانەی كە بە درێژایی تەمەن لەگەڵ دیكتاتۆر بوون بپارێزن كە تا دوا چۆڕی شۆرباخواردن لەگەڵی بوون و ئێستاش خۆیان بە قوربانیی نیشان دەدەن و سەرۆكایەتی شۆڕشیان لە بندەست نراوە..
گەندەڵییەكی ئەخلاقی و سیاسی ئاشكرا لە ڕەفتاری زۆربەی جەمسەرەكانەوە بوونی هەیە، هەندێك لەوانە داخوازی دەكات بۆ ڕێزگرتن و بە پیرۆزڕاگرتنی هەندێك دۆزی نیشتمانی، لە كاتێكدا خۆیان بە ئاشكرا یان نهێنی خیانەت لەو دۆزانە دەكەن، هەیانە بە ڕاشكاوانە داوا لە گەلی سووریا دەكات بیكەنە نوێنەری شەرعی و كەچی هیچ شەرعیەتێك بەو گەلە نادات، ژمارەیەك ڕەمزی ڕۆشنبیری و سیاسی ئۆپۆزسیۆن كە پێشتر بە باڵانمایی لێمان دەڕوانین، كەچی ئێستا تەسكبینانەو پەڕگیرانە دەدوێت كە تەنیا لە كەسانی توندڕەو دەوەشێنەوە،بۆنی تایەفەگەری لە خوتبەكانیان هەڵدەستێت.
ئەم سەرگەرمانەی ئۆپۆزسیۆن بەر لەوەی ببنە ئۆپۆزسیۆن گەورەترین خزمەتیان بە ڕژێم و دەستەودایەرەكەی دەكردو بە هەمان لۆژیكی ئەوسای ڕژێمەوە لووتبەرزانەو سەرسەختانە ئایدیۆلۆژیای داهاتوو بۆ سووریا دادەڕێژنەوە تا وڵاتەكەیان گەیاندۆتە لێواری شەڕی ئەهلی دوور لە هەموو بەهایەكی ئەخلاقییانە بە ژاوەژاوێكی خۆنمایشكارانەوەو بە هیستریای تۆڵەسێنانەوە ئینتیقائیانە داخوازییە سیاسیەكانیان ڕادەگەیەنن، باشترین نموونەن بۆ قەیرانی عەقڵی و پارادۆكسەكانی كە دروستیان كردون كە لە ڕەفتاری سیاسی ئۆپۆزسیۆنی سووریدا بە ئاشكرا خۆی دەنوێنێت..
بەم شێوەیە بەرسنگی شۆڕشی سووریا تژییە بە قەومچییەكان و ئیسلامەوییەكان كە بۆ مەبەستی لابەلا خۆیان بە عارەبانەی شۆڕشەوە هەڵواسیوە، ئەمانە ناتوانن هیچ بگۆڕن، مێژوو پێمان دەڵێت هەموو هێزەكانی گۆڕانخوازو ئۆپۆزسیۆنەكانی جیهان كە بە بەرپاكردنی شۆڕشەكان هەستاون ئەگەر نەیانتوانی بێت، وەرچەرخانی گەورە لە دۆخی نیشتمانەكانیان بكەن و بەهای باڵاترو پێشكەوتووتریان نەهێنابێتە دی و نەیانتوانیبێت ئینتیمای تاك و یەكبوونی گووتاری نیشتمانی پەرە پێ بدەن بە شۆڕش ناودێر ناكرێن، ئۆپۆزسیۆنی سووری لەبەردەم پەرپێدانی ئەم بەها نیشتمانیانە شكستخواردوو بوو،چەندە كات بەسەریاندا دەگوزەرێت خاڵیتر دەبنەوە لە بەها نیشتمانیەكان چونكە ئەو بەهایانەیان كردۆتە قوربانی بەهای ئیدیۆلۆژی نەرێنی و دواكەوتوو..
ئەوانەی بەسەر ئەم گۆی زەمینەوە ڕۆڵی كاراكتەری ڕاستەقینە دەگێڕن ئەوانەن كە بەكرێگیراون و گۆشەگیری نەخۆشییە توندڕەوییەكانی خۆیانن، باشەكانیش زەوییان بۆ بە میرات نامێنێتەوە،تەنیا بە چەوساوەو ژێردەستەیی دەمێننەوە، سبەی چاوتان پێدەكەوێت ئەوانەی لە ئامێزی ڕژێمەوە كەوتونەتە خوارەوە و فێرە سەربڕین كراون چۆن چارەنووسی مرۆڤایەتی دەگرنەدەست، بەڵام شۆڕشگێڕانی ڕاستەقینەو فرمێسكی دایكانی جگەرسووتاو ناتوانێت چارەنووسی گشتی سووریا دیاری بكات، بەڵكو بە پێی ئەو پلانەی كە دانراوە ئەم پارادۆكسە لە مێژووی ئەخلاقی خۆرهەڵاتی ناوەند دادەنرێت، ئەمەیە ئەو قەدەرەی كە بە بەردەوامی قوربانیان دەكاتەوە بە ژمارەو قورانی داهاتووو بۆ سەرژمێركردنیان.