ئیخوان و شەڕی دەستوور لەمیسر

ئیخوان و شەڕی دەستوور لەمیسر
ئەگەر ئیخوانەكانی میسر داناتر هەڵسوكەوتیان بكردایەو وردبینانەتر بیریان بكردایەتەوە، نە میسر تووشی ئەو تەنگژەیەی ئێستا دەبوو نە خۆیشیان دوچاری ئەو كێشە دژوارە دەبوون. ئیخوانەكان بەگشتی دوو گرفتی گەورەیان هەیە. یەكەمیان ئەوەیە كەزوو لەخۆیان بایی دەبن و بەچاوێكی سووكەوە سەیری چینی سیاسی دەكەن و دووەمیشیان ئەوەیە كەئەزموونێكی سیاسیی لاوازیان هەیە.
ئەوی راستی بێ، ئەمە یەكەمجار نییە ئیخوان دەستكەوتی گەورە بەدەست دێنن و پاشان لەدەست خۆیانی دەدەن. بەكردەوە، لەمەوبەر دووجار وایان بەسەر هاتووە. جاری یەكەم لەساڵانی دوای جەنگی دووەمی جیهان بوو، كاتێك لەدژی حزبی وەفدو ڕێكخراوە كرێكاری و سۆسیالیست و كۆمۆنیستەكان هاوپەیمانییەكی رانەگەیەنراویان لەگەڵ پاشا فارووقدا پێكهێناو تەنانەت هەندێ میلیشیاو گرووپی چەكداریشیان دروست كرد. بەڵام لەساڵی 1948 بەدواوە گڵۆڵەیان كەوتە لێژی و پێوەندییان لەگەڵ دەسەڵاتدا تێكچوو. پاش تیرۆركردنی سەرەك وەزیران نوقراشی پاشا لەساڵی 1948، حەسەن بەننای رابەری ئیخوان لەساڵی 1949 تیرۆر كرا.
جاری دووەم پاش كودەتای ساڵی 1952و ڕووخانی پاشایەتی بوو، كاتێك مانگی هەنگوینی نێوان ئیخوان و دەسەڵاتی تازە دەستی پێكرد. لەو سەردەمەدا ئیخوان تاكە گرووپی سیاسی بوون كەدەسەڵاتی تازە هەڵی نەوەشاندبۆوە، تەنانەت گومان هەیە خودی جەمال عەبدولناسر لەقۆناغێكی ژیانیدا ئەندامی ئیخوان موسلمین بوو بێت.
بەڵام ئیخوانەكان لەگەڵ ئەنگێزە رادیكالییەكانی دەسەڵاتدا نەگونجان و دژی ریفۆرمی زەوی و پاكتاوكردنی چینی ئۆرۆستۆكراتی سەردەمی پاشایەتی وەستانەوە. زۆری نەبرد، لەگەڵ جەمال عەبدولناسردا تووشی پێكدادان هاتن و هەوڵی تیرۆركردنیان دا.
لەو كاتەوە ناچار كران لەژێر زەمیندا كار بكەن. وەك سەلمێنراوە، ئەزموونی رێكخستنی ژێر زەمینی، لەهیچ شوێنێكی جیهاندا پاشخانێكی سیاسیی دەوڵەمەند پێشكەش بەگرووپە ژێرزەمینییەكان ناكا. مانەوەی ئیخوان بۆ ماوەی 60 ساڵ وەك گرووپێكی ژێرزەمینی، كاریگەریی خراپی لەسەر سایكۆلۆژیاو هەڵسوكەوتیان بەجێ هێشتووەو لەهەمان كاتدا هیچ ئەزموونێكی سیاسیی پتەوی پێ نەبەخشیون.
لەم هەلومەرجەی ئێستای میسر، ئیخوانەكان هەمان هەڵەكانی دووجاری پێشوو دووبارە دەكەنەوە. بردنەوەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بەجۆرێك تووشی بوغرایی كردون كە وا تێدەگەن هەموو شتێكیان بەئاسانی بۆ دەچێتە سەر. بەهۆی ئەمەشەوەیە كە لەدوای هەڵبژاردن تووشی هەڵە لەدوای هەڵە دەبن. هۆی سەرەكیی ئەم هەموو هەڵەیەش پەلەكردن و بیر نەكردنەوەیە لەئاكامی هەنگاوەكانیان.
جەخت كردن لەسەر مەسەلەی زۆرینەو كەمینە مەرج نییە لەقازانجی ئیخواندا بێ. لاوازیی ئەزموونی سیاسیی ئیخوان وای تێگەیاندون كەزۆرینە دەستی ئاوەڵایەو كەمینە ئەوە ناهێنێ بەڕێزەوە تەماشا بكرێ. بەڵام مەسەلەكە بەو چەشنە نییە كەئیخوان لێی تێگەیشتون چونكە سەرۆك مورسی براوەی قۆناغی دووەمی هەڵبژاردنە نەك یەكەم كەئەمەش بەم مانایە دێ كە كاندیدی ئیخوان نیوەی دەنگی دەنگدەرانی بەدەست نەهێناوە. لەقۆناغی دووەمیش مورسی رێژەی 51،7%ی دەنگەكانی بەدەست هێنا كەئەمەش ئەو مانایەی هەیە كەڕێژەی 48،3%ی دەنگەكان بۆ ركابەرەكەی رۆییوە. بێگومان ئەم رێژەیەش كەم نییە چونكە جیاوازییە لە3،4% تێناپەڕێت.
ئیخوان وا تێدەگەن ئەو 3،4% زیاترەی بەدەستیان هێناوە، مافی هەموو شتێكیان پێ دەبەخشێت. ئەم بیركردنەوەیەش لەسیاسەتدا زۆر چەوتەو پەراوێزی ئازادیی رادەربڕین فراوان ناكا. ستیڤن كوك لەگۆڤاری ((فۆرن پۆلسی)) وا گوزارشت لەم مەسەلەیە دەكا كە ((هەڵەی مورسی لەوە دایە كە وا تێدەگات هەمووان ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەم دواییەی سەرۆكایەتییان وەك ئیخوان موسلمینەكان خوێندۆتەوە)).
پێداگرتنی لێبڕاوانەی ئیخوان لەسەر پڕۆژەی دەستووری پێشنیاركراو گومان لەناوەڕۆكی دەقەكان دروست دەكات، لەكاتێكدا دەتوانرا بەنواندنی بڕێكی كەمی نەرمی و گوێگرتن لەڕاو بۆچوونی ناڕازییەكان، چارەسەرێك بۆ ململانێكە بدۆزرێتەوە، ئەگەر نەختێك بەدەستكاری كردنی دەقەكانیش بێت، بەتایبەتی كەخودی پڕۆژەی دەستوورەكە دیكۆمێنتێكی تۆكمەو پتەو نییە، زۆرتر رەوانبێژی و درێژدادڕی بەسەریدا زاڵەو ناوەڕۆكی زۆربەی دەقەكانی لەناوەڕۆكی دەستووری 1971 دەچێت.
Top